Morgunblaðið - 31.03.1988, Qupperneq 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. MARZ 1988
Upphaf bamafræðslu í
Grindavík fyrir 100 árum
Fjölskylda séra Odds V. Gíslasonar, eiginkona og börn. Sum börnin
voru i hópi fyrstu nemenda i Grindavik.
eftirPétur
Pétursson
Þess er nú minnst með skóla-
sýningu í Grindavík að 100 ár eru
liðin á hausti komanda frá því að
barnafræðsla hófst á staðnum. A
þessu fyrsta ári starfaði skólinn
frá 28. október 1888 til 25. febrú-
ar 1889. Bömin voru 23. Kennslu-
greinar: kver, biblíusögur, lestur,
skrift, reikningur og réttritun.
Þótt námsgreinar væm eigi fleiri
en hér er talið rejmdist erfitt að
vinna Grindvíkinga til fylgis við
uppfræðslu bama. Klerkur þeirra
á þessum árum, frægur ferðagarp-
ur og slysavamafrömuður, séra
Oddur V. Gíslason, lýsti baráttu
sinni með þessum orðum:
„Bamauppfræðslan í Grindavík
hefur að undanfömu, eins og
menntun og menning yfír höfuð,
verið mjög á eftir tímanum, og
eigi hægt að koma á skóla fyrir
böm, þar þeir, sem mest megn-
uðu, eigi vildu styðja að því. Loks
tókst mér á vetrarvertíð 1887 að
fá nokkra bændur til að gefa hlut
af skipi í eitt skipti, og sjómenn,
einkum utanhreppsmenn, studdu
mikið með því að gefa nokkra físka
hver. Þannig safnaðist saman 100
kr., sem lagt var til grundvallar
kennslustofnun þessari. Við þessar
100 kr. bættust aftur í fyrra 100
kr. úr Thorkelisjóði, og var þannig
ráðist í að byija kennslu í haust
1888. En til þess að hafa von um
góðan árangur, eftir kringum-
stæðum og ástæðum íbúa hér og
fáfræði og agaleysi bamanna, var
fyrsta skilyrðið að fá æfðan, dug-
legan og reglusaman kennara.
Að ráði séra Jens Pálssonar á
Útskálum og kennara þar, herra
Ögmundar Sigurðssonar, réð ég
til kennslunnar Realstúdent Pétur
Guðmundsson, sem árið áður hafði
verið kennari við bamaskólann í
Garði, og reyndist hann eins og
þeir ætluðu hinn hæfasti. Var
hann ráðinn frá 1. október 1888
til 1. febrúar 1889 fyrir ákveðið
kaup, 120 kr., auk húsnæðis, fæð-
is etc. 151 kr. og varð þannig
kostnaður við kennarann kr. 271
kr.
Bækur, ritföng og borð til
kennslunnar þurfti að kaupa, en
hús vom léð leigulaust.
Til tryggingar vitnisburði og
áliti um framför fékk ég séra
Brynjólf Gunnarsson í Kirkjuvogi
til að vera prófdómara ásamt mér.
Kennsla og próf fór fram eins
og skýrt er frá í skýrslu kennara
Péturs Guðmundssonar, og fylgja
með vitnisburðarskírteini af 28.
febrúar þ. ár.
Eins og kennarinn hafði sýnt
sérlega alúð, áhuga og iðni við
kennsluna, eins kom það og fram
við prófíð, að bömunum hafði far-
ið fram og nokkur tekið sérlegum
framförum, og hefír kennslan í
þetta skipti borið meiri ávöxt en
búist var við, sem ég þakka ein-
göngu hæfíleika, áhuga og lagni
kenr.arans, því við margt var að
stríða.
Foreldrar og vandamenn bam-
anna hafa látið í ljós ánægju sína
yfír framförum bamanna og óska
mjög, að skóla verði árlega haldið
áfram úr þessu, sem ég vona að
verða muni, þótt vertíðarafli hafi
brugðist í vetur, svo að ekki em
tiltök að leita samskota, einkum
þar sem búist er við, að hinir sömu
einstaklingar og áður leiði sig hjá
að styðja að uppfræðingunni.
Það ber þess vegna brýna nauð-
syn til, að þessi kennslustofnun
fái þann styrk af opinberu fé, sem
hægt er, bæði til að eignast ýmis-
legt, er að kennslunni lýtur, t.a.m.
hnött, landabréf, myndir dýra og
Séra Oddur V. Gislason for-
göngumaður Grindavíkurskóla.
fugla m.fl., og sérlega til að geta
haldið góðum kennara.
Stað 3. maí 1889.
Oddur V. Gíslason."
Pétur Guðmundsson sem ráðinn
hafði verið fyrsti kennari að bama-
skóla Grindavíkur hvarf þaðan
eftir tveggja vetra starf. Réðst til
Keflavíkur og kenndi þar næstu
þijú ár, en síðan til Eyrarbakka
þar sem hann varð skólastjóri allt
frá árinu 1893 til 1919.
Grindvíkingar voru ekki einir
um að sýna fræðslumálum og
bóknámi lítinn áhuga, eins og
glöggt má sjá af greinargerð séra
Odds um undirtektir við tilmælum
hans um stuðning og fjárframlög.
Til er frásögn Péturs Guð-
mundssonar um andúð bænda og
heimilisfólks í sveitum austaníjalls
á öllu er að bókmenntum sneri.
Vekur það furðu nú þegar borin
eru saman kjör þeirra er hyggja
á menntun og standa nú opnar
margar dyr þeim er kosta vilja
einhveiju til, meðan áður var
„harðlæst hvert hlið" og flestar
bjargir bannaðar.
Braut fyrsta kenn-
arans tíl mennta
„Eg er fæddur að Langholti f Flóa 17.
maí 1858. Foreldrar mínir eru Guðmundur
Sigurðsson frá Votamýri á Skeiðum og
Petronella Guðnadóttir frá Nesi í Selvogi.
Eg var hjá þeim í Langholti þar til eg var
2 ára, þá hættu þau búskap og fluttist eg
þá með föður mínum til foreldra hans og
ólst eg upp hjá þeim til þess er og eg var
12 ára. Af þeim árum æfi minnar er lítið
að segja, eg lifði þar eins og í góðum for-
eldrahúsum og þekkti ekki hið minsta sorg-
ir og áhyggjur lífsins. Menn þóttust
snemma sjá þess merki að eg myndi verða
hneigður til bóknáms; vildi faðir minn þvf
láta mig læra líklega til prests, sem kallað
var. Kom hann mér því til Stefáns prests
Stefánssonar á Ólafsvöllum; var eg þá
kominn á 13. ár, er eg fór þangað. Þar
var eg 1 vetur og undi hvorki nótt né dag,
og lærði eg þess vegna svo sem ekki neitt.
Næsta vor kom faðir minn mér til Gríms
Thomsens á Bessastöðum; hefir hann
líkiega hugsað, að eg myndi una betur, ef
eg væri langt frá ættingjum mínum. Þegar
eg kom að Bessastöðum spurði Grímur
mig hvort mig langaði til að læra í skóla
en eg kvað nei við því, enda var það svo
í raun og veru að eg hafði enga löngun
til þess; eg ímynda mér skólanámið háð
svo mörgum erfíðleikum, að mér væri öld-
ungis ómögulegt að ganga í gegn um það.
En mig langaði til að vera velmenntaður
bóndamaður, en mest langaði mig þó til
að læra tungumál.
Á Bessastöðum var eg 1 ár og gætti eg
þar fjár, því ekki vildi faðir minn kosta
peningum til þess að eg lærði ekki annað
en tungumál.
Um vorið var eg kristnaður og var kall-
að að eg væri vel að mér í kristnum fræð-
um.
Frá Bessastöðum fór eg um vorið og
austur í Grímsnes að bæ þeim sem heitir
Búrfellskot. Þar var eg í 8 ár frá því eg
var 14 ára og til þess eg var 22 ára; mér
leið þar að mörgu leyti vel; eg var alltaf
heilsugóður og gekk allvel að vinna. Eg
hafði eignast danska bók þegar eg var á
Bessastöðum, og hafði eg hana með mér
austur og var eg opt með hana á sunnudög-
um, að reyna að stafa mig dálítið áfram í
henni. Það var illa liðið, var mér opt sagt
að maður þyrfti eins að vinna á sunnudög-
um eins og aðra daga, og einnig að maður
lifði ekki á því að lesa dönsku; varð eg nú
að leggja það niður. Hið sama var sagt
við mig, ef eg fekk lánaða sögubók, eða
blað til að lesa í á vökunni, þá var það
ætíð viðkvæðið að eg vildi ekkert gjöra
nema liggja í bókum, og voru haldnar
margar ræður yfír mér fyrsta árið sem eg
var á heimili þessu þess efnis, að það ætti
ekki að eiga sér stað að maður legði sig
eftir ónauðsynlegum bóklestri, sem það
kallaði það. Eg varð nú að sætta mig við
þetta en talsvert breyttist skaplyndi mitt
af þessu; eg var áður glaðlyndur, en nú
varð eg kaldlyndur, harður og alvörugef-
inn. Því mér féll illa að löngun sú, sem eg
hafði til að mennta mig, skyldi vera drepin
Pétur Guðmundsson fyrsti kennari í
Grindavík. Myndin tekin f Kaupmanna-
höfn um 1890.
með ekki meiri sanngimi.
Eftir að eg varð 15 ára gekk eg að hey-
vinnu á sumrum og reri við sjó á vetrum;
gafst mér þá færi á að lesa bæði blöð og
bækur.
Þegar Möðruvallaskólinn var stofnaður
gladdist eg mjög því eg sá að hann gat
fullnægt löngun minni. En þá var að vita
hvaðan eg átti að hafa fé til að fara i skóla
þennan. Því sjálfúr átti eg ekkert, fann eg
nú föður minn og bað hann hjálpa mér,
en hann setti þvert nei fyrir; sagði hann,
að eg hefði ekki viljað læra, þegar eg hafði
átt kost á, og væri nú vel, að eg fengi að
sjá fyrir mér sjálfur; sá eg þá, að eg varð
að hætta við áform mitt að sinni. Um þess-
ar mundir, eða sama árið og skólinn var
stofnaður hér, fór eg að Öndverðamesi því
mér bauðst þar betra kaup, en nú var um
að gjöra fyrir mig að afla mér sem mest
eg gæti á skömmum tíma, því nú var eg
alráðinn í því að fara hingað. Eg var 4 ár
í Öndverðamesi; annað árið sem eg var
þar fekk eg mig lausan frá jólum og fram
að Góubyijun, og var eg þann tíma í skólan-
um í Flensborg og er það skemmtilegasti
tími, sem eg hef lifað, en hann var of stutt-
ur. Eg gat átt kost á að vera þar næsta
vetur, en af því mér þótti kennslan ekki
vera nógu reglubundin sleppti eg þvi tæki-
færi.
Þau 4 ár sem eg var í Öndverðamesi
leið mér all vel, en ekki var eg hvattur til
bóknáms þar, sém ekki var von, því bókv-
ísi var höfð þar í mestu fyririitningu og
þótti það lýsa fíflsku, að eg skyldi ætla
mér hingað. En eg var búinn að fastráða
þetta með mér, og því lét eg ekkert buga
mig, og fór því burt frá Öndverðamesi á
næstliðnu vori og norður í Skagafjörð, til
þess að stytta mér leiðina hingað. Það er
mín innileg ósk og von, að eg beri gæfu
til að nema hér það sem kennt er svo vel,
að eg þurfí ekki að iðrast þess að eg fór
hingað þrátt fyrir hindrun ættingja og vina.
Pétur Guðmundsson"
Þannig sagði Pétur Guðmundsson frá
aðdraganda þess að hann innritaðist til
náms við Möðruvallaskólann. Þaðan lauk
hann prófí 1886. Réðst þá sem fylgdarmað-
ur erlendra ferðamanna en síðan kennari
á Suðumesjum og loks á Eyrarbakka. Pét-
ur lést árið 1922.