Morgunblaðið - 10.04.1988, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1988
33
ars starfsfólks. Fóstrur og þroska-
þjálfar þurfa að að læra að skilja
eðli starfs hinnar stéttarinnar betur
en nú er og sameina sjónarmið sín
um uppeldisstarfið, aðferðir og
markmið. Það tók marga mánuði
fyrir starfsfólk Bamaborgar að
sameina sjónarmið og vinnubrögð.
Báðar stéttir þurfa að eiga kost
á að læra um uppeldi bæði fatlaðra
og ófatlaðra bama. Þroskaþjálfar
sem vinna á dagheimilum þyrftu
að hafa aðgang að almennri
kennslu- og uppeldisfræði eins og
hún er kennd í Fósturskólanum.
Eins þyrftu fóstmr að hafa innsýn
í störf þroskaþjálfa. Árið 1985 vom
Kristinn Örn, Edda Hlíf og Bára
84 fötluð böm á dagvistarstofnun-
um í Reykjavfk. Þá vom 700-800
böm af þeim rúmlega 3.000 sem
em á dagvistarheimilum í
Reykjavík með vemlegar sérþarfir
að auki samkvæmt áætlun sálfræð-
ings Dagvistar barna."
Dóra segir að vandinn sé einnig
fólginn í því að kerfíð styður ekki
nægilega vel við bakið á starfsfólki
dagvistarheimila sem vinnur með
fötluðum bömum og öðmm bömum
með sérþarfír, en þetta fólk þurfí
nauðsynlega á stuðningi að halda.
— En hvort er sameiginlegt upp-
eldi mikilvægara fyrir fatlað bam
eða ófatlað? Dóra heldur því fram
að ófötluðu bömin þurfí ekki síður
á því að halda en hin fötluðu. Hún
segir að þegar þarfír hvers bams
hafa verið greindar og það liggur
fyrir hvar barnið er statt í þroska
og getu sé hægt að skipuleggja
allt uppeldisstarfið þannig að það
taki mið af hveiju einstöku bami.
Uppeldisstéttir ættu í samráði við
sérfræðinga að geta metið ná-
kvæmar en nú þarfir hvers bams
og skipulagt vinnu sína, metið hana
og endurmetið í ljósi slíkra upplýs-
inga. Þegar þetta hefur verið gert
er verkefnið hugsað fyrst út frá
hveiju bami og síðan öllum hópn-
um. Þannig verður starfíð sveigjan-
legra og skemmtilegra en jafnframt
markvissara. Þær kröfur sem fötluð
böm gera til vinnubragða geta því
bætt allt uppeldisstarf.
Foreldramir á Bamaborg vom
hlynntir því að þessi tilraun væri
gerð og vom ánægðir með að böm
þeirra fengu að umgangast fötluð
börn á dagheimilinu. Töldu nánast
aliir að það gæti haft þroskandi
áhrif á bömin en flestum þótti þó
blöndunin vera mikilvægari fyrir
fötluðu bömin en þau ófötluðu.
Verðum að sjá manneskj-
una á bak við fötlunina
„Félagslegi þátturinn skiptir fatl-
aðá bamið jafnmiklu máli og mark-
viss kennsla og þjálfun," sagði
Dóra. „Fatlað bam þarf jákvæðar
fyrirmyndir sem örva það til náms
og þroska og geta fötluðu bömin
lært mikið af hinum ófötluðu. Ófötl-
uðu bömin búa að því að umgang-
ast alls konar fólk. Við verðum öll
ríkari af því að umganganst fólk
sem er ólíkt okkur sjálfum. Það
eykur reynslu okkar og eflir skiln-
ing okkar bæði á okkur sjálfum og
á öðrum manneskjum. Það auðgar
bamið að læra að gefa og þiggja,
setja sig í spor annarra og taka
tillit til bama sem hafa kannski
verulegar sérþarfir. Það er. forsenda
fyrir því að það læri að bera virð-
Lind með Ninnu þroskaþjálfa.
Morgunblaðið/BAR
Dóra S. Bjarnason félagsfræð-
ingur.
ingu fyrir sjálfu sér og öðrnrn."
Dóra segir að ekkert af þessu
gerist þó sjálfkrafa. Það er ekki nóg
að fötluðu bömin séu í sama um-
hverfí og ófötluð böm. Starfsfólkið
verður að byggja brýr milli þeirra.
Hún minnir á að margt hafí
breyst til batnaðar á síðustu 10
ámm og umræðan einnig. Fatlaðir
sjáist meira í samfélaginu nú orðið
en fyrir áratug, en samt eigum við
langt í land.
„Við verðum að vera fær um að
sjá manneskjuna á bak við fötlun-
ina. Fatlað fólk er ólíkt, rétt eins
og annað fólk. Það getur verið mis-
jafnlega geðþekkt og haft mismun-
andi hæfileika og áhugamál. Eftir
því sem fólk kynnist hinum fötluðu
betur em meiri líkur á að ijötrar
fordómanna rofni. Þá fyrst er hægt
að meta einstaklinginn og forðast
að setja hann í ákveðinn hóp sem
hefur á sér neikvæðan stimpil eins
og gjaman er gert.“
í nóvember 1986 var sendur út
spumingalisti til nánast allra sem
störfuðu með börnum á dagvistar-
heimilum borgarinnar, alls um 600
manns. Á listanum vom 25 spum-
ingar í mörgum liðum og var spurt
bæði um reynslu fólks af starfí með
fötluðum og ófötluðum bömum á
dagvistarheimilum svo og ýmislegt
annað sem viðkemur starfí á vinnu-
stað þeirra. Vom spumingamar
byggðar á rannsókninni á Bama-
borg, m.a. vegna þess að ekki var
hægt að alhæfa út frá þessari einu
rannsókn. Svör bámst frá 547
manns.
í könnuninni kemur fram að
meginþorri þeirra sem spurðir vom
telur að heimilin sem þeir vinna á
séu illa í stakk búin til að þjóna
fötluðum bömum og ennfremur að
fötluðum bömum sé best borgið á
sérdeildum. Dóra sagði að líkiega
byggði fólkið þetta á slæmri reynslu
vegna kunnáttuleysis og skorts á
stuðningi. „Rannsóknin gefur til
kynna að þegar fólk kann til verka
og fær stuðning af sérhæfðu starfs-
fólki batnar allt uppeldisstarfíð,"
sagði hún.
Athyglisvert er að í könnuninni
kemur fram að þeim mun meiri
áhuga sem starfsfólkið hefur og
menntun þvi meira finnur það fyrir
skorti á sérhæfðum stuðningi og
ráðgjöf. Þá telja yfír 70% aðspurðra
að sameiginlegt uppeldi fatlaðra og
ófatlaðra skipti miklu máli fyrir
fatlaða bamið, en tæp 60% að það
skipti miklu máli fyrir ófatlaða
bamið.
í könnuninni kom í ljós að mikill
skortur er á sérhæfðu starfsfólki á
dagvistarstofnunum og manna-
breytingar era þar mjög örar. Dóra
segir að þetta eigi einnig við í kerf-
inu. Þetta skipti miklu máli þegar
talað er um blöndun því ekki er
hægt að vinna markvisst uppeldis-
starf hvað þá vel heppnað blöndun-
arstarf þegar mannabreytingar era
svona örar.
Tæplega 80% af öllum sem svör-
uðu spumingalistanum hafa unnið
skemur en fímm ár á núverandi
vinnustað sínum og um 60% þeirra
hafa starfað þar í tvö ár eða skem-
ur. Það vekur athygli að yfír 70%
af þessu fólki fellur vel við starf sitt.
Dagvistarstofnanir eðli-
legasti vettvangur
fyrir fötluð börn
Þingmennimir Elín Jóhannsdótt-
ir, Valgerður Sverrisdóttir, Ragn-
hildur Helgadóttir, Ólafur Þ. Þórð-
arson og Karl Steinar Guðnason,
sem fluttu tillöguna sem greint var
frá hér í upphafi, segja í greinar-
gerð sinni með tillögunni að það sé
viðurkennt að eðlilegasti vettvang-
ur þjónustu við fötluð böm sé dag-
vistarstofnanir. Þar fá ófötluð og
fötluð böm að kynnast og blandast
í leik og starfí og jafnframt er unnt
að veita hinum fötluðu bömum þá
sérhæfðu meðferð sem þau þarfn-
ast vegna fötlunar sinnar. Með til-
komu Greiningar- og ráðgjafar-
stöðvar ríkisins greinist fötlun fyrr
og talið er nauðsynlegt að hefja
meðferðarvinnu með fötluðum
bömum sem allra fyrst. Við þetta
hefur eftirspum eftir dagvist fyrir
fötluð böm aukist en skortur á
dagvistanými kemur hvað harðast
niður á fötluðum bömum. Telja
þingmennimir að núgildandi löggjöf
sé ekki nógu skilvirk og því þurfí
að taka af skarið um hver beri
ábyrgð á uppbyggingu þessarar
þjónustu svo og hver skuli greiða
kostnaðinn við hana.
Flutningsmennimir telja jafn-
framt að leggja beri mikla áherslu
á að tryggja að unnið sé markvisst
að því að gera fötluðum bömum
sem vistast á sérdeildum kleift að
flytjast á almennar deildir þegar
og ef aðstæður leyfa.
Á Múlaborg hefiir í mörg ár ver-
ið starfrækt sérdeild fyrir fötluð
böm. Starfíð byijaði á Æfíngastöð
Styrktarfélags lamaðra og fatlaðra
árið 1972, en þegar Múlaborg var
byggð árið 1975 fluttist starfsemin
þangað. Hún var áfram í umsjá
Styrktarfélags lamaðra og fatlaðra,
eða til ársins 1978 þegar Reykjavík-
urborg tók við henni.
Á Hvolpadeildinni, eins og sér-
deildin heitir, hittum við að máli
Borghildi Thors deildarþroska-
þjálfa.
Borghildur byijaði á því að sýna
blaðamanni ný hjálpartæki sem
deildin var að fá frá Englandi. Það
vora sérstaklega hönnuð borð og
stólar sem notuð era í þjálfunar-
kerfí fyrir hreyfíhömluð böm. Þetta
kerfí nefnist „Conductive Educat-
ion“ eða Petö-kerfíð. Er það nefnt
eftir ungverskum prófessor, Andr-
eas Petö, sem þróaði kerfíð og vann
eftir því í Ungveijalandi.
Á Hvolpadeild era nú tíu fötluð
böm. Þar vinna fimm þroskaþjálfar
ásamt fleira starfsfólki. Sagði
Borghildur að starfíð gengi vel í
vetur vegna þess að tekist hefði að
fá þroskaþjálfa til starfa á deildinni.
Bömin sem koma á deildina hafa
áður fengið greiningu hjá Greining-
ar- og ráðgjafastöð ríkisins í Kjar-
valshúsi. Þau era um það bil tveggja
ára þegar þau koma á Múlaborg
og era flest þar til 6 ára aldurs.
Auk þroskaþjálfunar fá bömin
sjúkra- og iðjuþjálfun, en sú þjón-
usta kemur frá Æfíngastöð Styrkt-
arfélags lamaðra og fatlaðra.
Sérdeild Múlaborgar er sú eina
sinnar tegundar í borginni og sagði
Borghildur að mikil þörf væri á
þessari deild fyrir ung fötluð böm.
Það sæist best á því að nú væra
mörg böm á biðlista eftir að kom-
ast inn á Múlaborg.
„Ef vel ætti að vera þyrfti að
starfrækja fímm svona deildir innan
dagvistarkerfisins," sagði hún.
„Ástandið er mjög alvarlegt, því að
mörg fötluð böm sem fengið hafa
greiningu eiga ekki möguleika á
að komast að á stað þar sem þau
fá þjálfun við hæfí. Þetta veldur
því að foreldrar þeirra þurfa að
reyna að halda áfram með þjálfun-
ina upp á sitt einsdæmi heima hjá
sér og það er augljóst að það næg-
ir þessum bömum ekki. Auk þess
sem það er mjög erfítt fyrir foreldr-
ana.“
Skortur á starfsfólki
— Er um einhverskonar blöndun
fatlaðra og ófatlaðra bama að ræða
á Múlaborg?
„Sérdeildin hefur góð samskipti
við hinar deildimar þijár á Múla-
borg,“ sagði Borghildur, „en um
markvissa blöndun fatlaðra og
ófatlaðra bama er ekki að ræða.
Böm af öllum deildum hittast reglu-
lega, bæði í sal og í gagnkvæmum
heimsóknum milli deilda. Ég tel
mjög jákvætt að hafa sérdeildina í
tengslum við almennt dagvistar-
heimili þó hér hafi ekki verið hægt
að vinna markvisst að blöndun."
— Hvað veldur?
„Ástæðan er skortur á starfs-
fólki, sérstaklega þroskaþjálfum, til
starfa á almennum deildum. Því
má bæta við að mannabreytingar
era mjög örar og það kemur einnig
í veg fyrir að þetta sé hægt. Að-
stæður era því ekki nægilega góðar
til þess að af því geti orðið. En við
höfum getað gert ýmislegt í þessa
átt og það hefði ekki verið hægt
nema vegna þess að við eram stað-
sett hér inni á almennu dagvistar-
heimili.
Þó nokkuð mörg fötluð börn sem
byijuðu á sérdeildinni hafa færst
yfir á almennar deildir. í þessum
tilfellum hafa aðstæður verið óvenju
góðar. Þroskaþjálfar hafa fengist
til starfa og fylgt baminu inn á
almenna deild. Víða um borgina era
einnig fötluð böm á almennum dag-
vistardeildum, en þar hefur vanda-
málið verið það sama, skortur á
sérmenntuðum starfskröftum."
Borghildur var því næst spurð
að því hvort hún teldi æskilegast
að blanda saman fötluðum og ófötl-
uðum bömum á dagvistarheimilum.
„Óskastaðan er sú að það verði
mögulegt. Ég held að svo sé í aug-
um flestra," sagði hún.
Borghildur sagði að ekki mætti
gleyma því að það væri ekki síður
akkur fyrir ófötluðu bömin að hafa
tækifæri til að umgangast fötluðu
bömin. Á Múlaborg vendust þau
því mjög ung að hafa samskipti við
fötluðu bömin og hefði reynslan
sýnt að foreldrar ófatlaðra bama
hafa verið mjög ánægðir með það.
— Heldur þú að sameiginlegt
uppeldi fatlaðra og ófatlaðra bama
verði almennt í framtíðinni?
„Þrátt fyrir að allir óski þess að
það væri hægt er ég á þeirri skoðun
að það sé óraunhæft. Sum böm sem
koma hingað inn era mjög ung og
mjög fötluð. Ég er þeirrar skoðunar
að það sé þeim fýrir bestu að fá
sem mesta og besta þjálfun á sér-
deild fyrst í stað og síðan, ef þau
hafa getu og þroska til, geti þau
smám saman farið að umgangast
ófötluðu bömin og lært af þeim.
Sameiginlegt uppeldi fatlaðra og
ófatlaðra bama er því ekki alltaf
tímabært."
Borghildur hefur unnið í sjö ár
á Múlaborg og segir að þetta sé
skemmtilegasta starf sem hún hef-
ur unnið um ævina og jafnframt
það sem hefur gefíð henni mest.
Hún segir starf þroskaþjálfans
mjög krefjandi, en ánægjan sé
margföld þegar framfarir verða,
„og þær höfum við oft séð hér á
sérdeildinni", sagði hún að lokum.