Morgunblaðið - 24.04.1988, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. APRÍL 1988
B 3
Leyndarmál Stradivari
Vlsindi
Sverrir Ólafsson
Antoni Stradivari (1644?-
1737) er einn þekktasti fíðlu-
smiður sem um getur í sögunni.
Fiðlur og selló sem hann smíðaði
á starfsæfí sinni, í Cremona á
Italíu, eru dýrmætir kjörgripir,
sem sumir hveijir eru í notkun
enn í dag. Menn hafa lengi velt
vöngum yfir aðferðum Stradivari
og því efni sem hann notaði, en
enginn hefur hingað til gefið
sannfærandi skýringu á því á
hverju hin einstöku hljómgæði
hljóðfæranna byggjast. Ýmsir
hafa þó látið í ljós þá skoðun að
leyndardómurinn felist í lakkinu
sem Stradivari notaði.
Þann 24. mars birtu vísinda-
menn frá háskólanum í Cam-
bridge lesandabréf í vísindatíma-
ritinu „Nature" þar sem þeir
greina frá athugun sem þeir
gerðu á sýni úr Stradivari-hljóð-
færi. Athuganir þeirra sýnda að
undir næfurþunnu lakklaginu
tekur við annað u.þ.b. 50 míkró-
metra þykkt og hart lag (Stradi-
vari-lag) sem býr yfir svipaðri
efnasamsetningu og ákveðin gos-
aska sem er algeng á svæðinu
umhverfis Cremona.
Vísindamennimir fengu sýni
úr hljóðfæri frá árinu 1711 sem
þeir efnagreindu með því að not-
ast við nákvæmustu aðferðir sem
völ er á í dag. Þeir byijuðu á því
að athuga sýnin með skan raf-
eindasmásjá og þannig fundu
þeir áður nefnt lag, rétt undir
Myndin sýnir niðurstöður efna-
greiningar á: a) Stradivari-
laginu, b) pozzolana-ösku, c)
lakkinu sem Stradivari notaði
og d) viðnum undir Stradivari-
laginu. Samanburður á a) og
b) sýnir áhugaverðan skyld-
leika. Stafirnir eru einkennis-
stafir einstakra frumefha, t.d.
Si, fyrir kísil, K fyrir kalín, Ca
fyrir kalsín og Fe fyrir járn.
yfírborðslakkinu. Þeir fram-
kvæmdu efnagreininguna sjálfa
með aðferð er nefnist „energy
dispersive X-rey spectroscopy“
Myndin er tekin með rafeindasmásjá og sýnir þverskurð úr yfir-
borði sellós sem Stradivari smíðaði árið 1711. Lakklagið er
merkt með V, en yfirborð viðsins með W, þar á milli er Stradi-
vari-lagið sem að öllum líkindum hefúr að geyma pozzolana-ösku.
Röntgengeisla. Með því að mæla
bylgjulengd þessara geisla fást
upplýsingar um efnasamsetningu
sýnisins.
í ljós kom að smákornótt efna-
lag undir lakklaginu hafði að
geyma fruméfnin, ál, kísil, fos-
fór, brennistein, kalín, kalsín,
títan, mangan ogjárn. Merkilegt
er að efnasamsetning þessa
þunna lags er ótrúlega lík efna-
samsetningu eldfjallaösku er
nefnist „pozzolana", en hún
finnst á svæðunum umhverfis
Cremona. Efnasamsetning bessi
er frábrugðin bæði samsetningu
lakksins og eins viðarins sém
Stradivari notaði, en hvora
Antonio Stradivari
(EDAX), en hún byggir á eftir-
farandi fyrirbæri. Orkumiklum
rafeindum er skotið á efnið, sem
þar af leiðandi sendir frá sér
tveggja innihalda langtum minna
magn jáms og kísils en lagið á
milli þeirra.
Þess hefur verið getið að efna-
greiningin bendi ekki nauðsyn-
lega til notkunar pozzolana-ösku
heldur sé hugsanlegt að Stradi-
vari og samstarfsmenn hans hafi
notað smá- og harðkornóttan vik-
ur til að pússa viðinn. Vísinda-
mennirnir frá Cambridge telja
að tvennt mæli gegn þessari upp-
ástungu. Ólíklegt sé að slík notk-
un vikurs hefði leitt til jafn þykks
lags undir lakkinu og eins sýnir
EDAX-athugun á vikrinum að
efnasamsetning hans og einnig
hlutföll efnanna sem koma fyrir,
eru önnur en í pozzolana-öskunni
og Stradivari-laginu.
-J. Chipura stakk upp á því
árið 1984 að Stradivari hefði
notað ákveðna sementsgerð s.k.
„Roman hydraulic cement“ sem
er búið til með því að blanda
saman lími (kalsín oxíði) og poz-
zolana-ösku. Pozzolana er enn
notað til framleiðslu á sliku se-
menti, sem er sérstaklega hart
og endingargott. Augljóst er af
niðurstöðum efnagreiningarinnar
að Stradivari hefur ekki nouast
við lím því þá hefði langtum
meira magn kalsíns fundist í lag-
inu. Öllu líklegra er að hann hafi
hrært öskuna í vatni og ef til
vill notað einhverskonar bindi-
efni, sem gæti hafa verið eggja-
hvíta. Þetta hefur hann borið
beint á viðinn, en lakkið síðan
þar ofan á.
Stradivari-lagið hefur ekki ein-
ungis verið góð undirstaða fyrir
lakkið, heldur er trúlegt að harka
þess hafi á afgerandi hátt stuðlað
að þeim frábæru hljómgæðum
sem Stradivari-fiðlur hafa orðið
frægar fyrir.
Sovétríkin:
Gerðu sameinda-
líkan af eyðni-
veirunni
Moskvu. Reuter.
SOVÉSKIR vísindamenn hafa
gert sameindalíkan af eyðniveir-
unni og uppgötvað ný einkenni
hennar, sem ættu að auðvelda
greiningu sjúkdómsins, að því er
TASS-fréttastofan sagði á mið-
vikudag.
Það voru tveir prófessorar á
Gamalei-farsótta- og örverustofn-
uninni í Moskvu, sem gerðu líkanið,
og tók verkið þijú ár, áð sögn
TASS. Valentin Pokrovsky, einn af
helstu eyðnisérfræðingum Sov-
étríkjanna, var tilnefndur sem
heimildarmaður fréttastofunnar.
„Vírusinn er gerður úr fimm að-
alsameindum, sem ráða í samein-
ingu atferli hennar," sagði TASS.
„Byggingu þessara sameinda hefur
nú verið lýst í fyrsta sinn og líkan
gert af hverri þeirra."
Fréttastofan sagði, að peptíðið
albúmín hefði fundist í eyðniveir-
unni, en það væri ekki til staðar í
öðrum veirum. „Þetta getur auð-
veldað greiningu sjúkdómsins og
gert hana örugga," sagði TASS.
I fréttinni sagði enn fremur, að
rannsóknimar, sem lágu til grund-
vallar gerð líkansins, hefðu verið
framkvæmdar í rafeindasmásjá og
með tölvugreiningu, sem hefðu gert
kleift að stækka eyðnivírusinn 50-
100 milljón sinnum.
Þá sagði, að eyðnivírusinn væri
um einn til tíuþúsundasti úr milli-
metra að stærð. Tugir spíra væru
á yfirborði hans og væri hver þeirra
samsett úr fimm eða sex sameind-
um sykmhvítu (glýkóprótíns).
„Þetta er í fyrsta sinn, sem upp-
götvast, að gerð vírussins er með
þessum hætti,“ sagði TASS.
Góðandagim!
Goldstar myndbandstæki GHV-1245P
Framhlaðið - HQ (High Quality)
14 daga upptökuminni á 4 mismunandi tímum
32 stöðva minni - Þráðlaus fjarstýring - Kyrrmynd
Hraðspólun með mynd - Sjálfvirk endurspólun
Greiöslumáti Utborgun Verð
Staðgreiðsluverð 30.166,- ...
Almennt verö 10.000,- 31.754,-
Eurokredit 11 mán. 0,- ■ 31.754,-
Visa raðar. 12 mán. 0.- „„31,754,:,.
GoldStcir
-guíttryggð gczðatœtd !