Morgunblaðið - 25.06.1988, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JÚNÍ 1988
39
MÖrg ríki í þriðja heiminum gerðust matvælaútflytjendur á áttunda áratugnum en innflutningshömlur
iðnríkjanna hafa víða gert vonir um stórauknar tekjur af þessum útflutningi að engu.
LANDBÚNAÐARMÁL
HEIMSINS í ÓLESTRI
- segir Reagan forseti, sem vill afnema
styrkjastefnuna og gera viðskiptin frjáls
Washington, frá fvari Guðmundssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
RONALD Reagan Bandaríkja-
forseti hefur gengið fram fyrir
skjöldu í landbúnaðarmálum ,
sem hann telur vera í hinum
mesta ólestri víðast hvar i heim-
inum. Forsetinn leggur til að nú
þegar verði gerðar ráðstafanir
til endurbóta, m. a. með því að
afnema ríkisstyrki og útflutn-
ingsuppbætur. Gera þurfi ráð-
stafanir til að milliríkjaverslun
með landbúnaðarvörur gangi
snurðulaust fyrir sig, með sem
allra minnstum kvöðum, eftirliti
og sköttum. Til þess að undir-
strika þessa stefnu Bandaríkja-
stjórnar hefur Upplýsingastofn-
un Bandaríkjanna gefið út bækl-
inga og fréttatilkynningar, þar
sem ástandinu i landbúnaðarmál-
um í heiminum er lýst frá sjónar-
hóli Bandarikjaforseta og stjóm-
ar hans.
Það er sannast sagna ekki glæsi-
leg mynd, sem birtist í þessum rit-
um Upplýsingastofnunarinnar.
Bent er á, að í júlímánuði á síðasta
ári, hafi forsetinn lagt til að gerðar
yrðu ítarlegar ráðstafanir til að
betrumbæta milliríkjaviðskipti með
landbúnaðarafurðir. Bandaríkin
fóru þess á leit við þau rúmlega
90 ríki sem taka þátt í GATT-
viðræðunum (Alþjóðaviðræðum um
viðskifti og tollamál) að þau gerðu
ráðstafanir til að afnema með
tímanum allar uppbætur, styrki og
kvaðir, sem hamla viðskiptum með
landbúnaðarafurðir milli ríkja.
Talið er að aðkallandi sé að gera
slíkar ráðstafanir. Er búist við að
Reagan forseti reifí málið á leið-
togafundinum, sem þófst í Toronto
um síðustu helgi. Á áttunda ára-
tugnum hafi ríkisstyrkir til land-
búnaðarmála aukist að mun og
kostnaðurinn farið fram úr öllu
hófí. Þrátt fyrir það hafi öryggi og
velmegun, sem þessar ráðstafanir
áttu að færa bændum, ekki orðið
að veruleika. Kreppan í landbúnað-
arviðskiptum hafi breiðst ört út, það
hafi komið fram í lægra verði á
landbúnaðarafurðum og aukinni
birgðasöfnun. Tillögur Reagans for-
seta, segir í bæklingnum, eru til-
raun til að koma í veg fyrir síhækk-
andi styrki til landbúnaðarins, sem
verða æ þyngri byrði er að lokum
er lögð á herðar skattborgaranna.
Tillögumar eru tilraun til veita
bændum tækifæri til heilbrigðrar
samkeppni sem byggist á dugnaði
þeirra og gæðum framleiðslunnar,
frekar en háum styrkjum úr ríkis-
kassanum.
Það fer ekki milli mála, að þess-
ar tillögur eru djarflegar. Með þeim
er viðurkennt að landbúnaðurinn
sé hvorki fijáls atvinnuvegur né
tryggur eins og málum er nú hátt-
að. Bent er á að tillögur Bandaríkja-
stjórnar séu ekki ætlaðar til að
hygla einni þjóð á kostnað annarr-
ar. Bandaríkin séu tilbúin að leggja
öll sín spil á samningaborðið, ef
aðrar þóðir eru reiðubúnar til hins
sama. Þetta yrði öllum til góðs,
segir í einum bæklingnum frá Upp-
lýsingastofnuninni. Hver einasta
þjóð mun hagnast af því að reglu
verði á ný komið á landbúnaðar-
markaðinn. Allir verða að færa
fómir.
Nauðsynin á djörfum endurbót-
um í landbúnaðarmálum hefir verið
viðurkennd og ráðlögð af stöðugt
fleiri þjóðarleiðtogum, hagfræðing-
um og öðrum sérfræðingum víða
um heim. Samþykktir hafa verið
gerðar í þessa átt á mörgum al-
þjóðaráðstefnum, t.d. ráðstefnunni
á Ítalíu 1987 og Punta Del Este-
ráðstefnunni 1986.
Tillögur Bandaríkjastjórn-
ar
Hér fara á eftir helstu tillögur
í heiminum, sem Bandaríkjastjórn
leggur til að verði ræddar og sam-
þykktar á Toronto-ráðstefnunni.
Afnema skal í áföngum alla
styrki og uppbætur, sem beint eða
óbeint hafa áhrif á viðskipti með
landbúnaðarvörur í heiminum.
Samræma skal allar reglur um
meðferð landbúnaðarafurða. Slíkar
ráðstafanir skulu gerðar innan tíu
ára.
Undanskildar eru öryggisráð-
stafanir, sem bændur hafa gert og
sem ekki eru í neinum tengslum
við landbúnaðarviðskipti og mat-
vælaaðstoð til þurfandi þjóða. Veita
skal þróunarlöndunum alla aðstoð,
sem sannanlegt er að þau þarfnast.
Stjóm Reagans forseta leggur
til, að boðað verði til alþjóðaráð-
stefnu um landbúnaðarmál til þess
að samþykkja ráðstafanir sem
ákveðnar hafa verið, eða kunna að
verða gerðar í landbúnaðarmálum.
Bandaríkjastjórn gerir ráð fyrir, að
þær þjóðir, sem að samningunum
standa, geri eftirfarandi ráðstafan-
ir:
Samningar um viðskipti með
landbúnaðarafurðir verði aðskildir
frá öðrum samningum um
milliríkjaviðskipti.
Samningarnir skulu verða
tvíþættir. Annars vegar skal fjallað
um hvaða stefnumál og hvaða af-
urðir skuli taka til athugunar og
hins vegar gera sameiginlega rann-
sókn á hvernig og hve mikið ein-
stakar þjóðir styrkja landbúnað sinn
fjárhagslega.
Meinið er offramleiðsla
Ástandinu í landbúnaðarmálum
í heiminum í dag verður best lýst,
segir í skýrslunni, með einu orði:
Offramleiðsla. Birgðir af landbún-
aðarvörum í heiminum í dag eru
langt umfram eftirspurn. Land-
búnaðarafurðir í geymslu hafa hlað-
ist upp örar en nokkru sinni fyrr.
Það hefír valdið verðhruni á land-
búnaðarvörum um víða veröld. Hver
var orsök þessa?
Fleiri og fleiri stefnuráðandi aðil-
ar í landbúnaði hallast nú að þeirri
skoðun, að það hafí verið heima-
bruggaðar ráðstafanir í landbúnað-
armálunum sem hafí valdið erfíð-
leikunum á heimsmörkuðunum.
Víða um lönd hafa verið gerðar
ráðstafanir í landbúnaðarmálum,
bæði af ásettu ráði eða af tilviljun,
sem hafa haft slævandi áhrif á land-
búnaðarmarkaðinn. Sumar þessara
ráðstafana hafa haft það markmið
að gera viss svæði sjálfu sér nóg í
matvælaframleiðslu, bjarga ætta-
róðulum frá hruni eða forða bænd-
um frá verðlagssveiflum og ótrygg-
um tekjum. En slíkar ráðstafanir
gera bændur óháða verðsveiflum á
heimsmörkuðunum og slíta sundur
framleiðslu og eftirspurn. Þetta er
ástæðan fyrir því, að framleiðslan
hefír orðið meiri en eftirspumin.
Og er verðið féll jókst kostnaður
vegna gífurlegrar og síaukinnar
birgðasöfnunar.
Til viðbótar kemur að þegar verð-
ið féll var gripið til þess ráðs í sum-
um löndum — „til að bjarga bænd-
um“ — að auka við uppbætur og
styrki til þeirra. Það varð til þess
að verðlagið hækkaði enn á kostnað
skattgreiðenda og neytenda.
Á áttunda áratugnum flórföld-
uðust landbúnaðarviðskipti í heim-
inum. Ástæða þeirrar aukningar
var aðallega fólksfjölgun og auknar
tekjur millistéttanna í Mið-Austur-
löndum, Norður-Afríku og löndum
í Suðaustur-Asíu. Margar þjóðir
léttu á innflutningshömlum, sem
áttu að verða til þess að koma í
veg fyrir að erlendum gjaldeyri yrði
varið til kaupa á erlendum vamingi
og til þess að styðja innlenda land-
búnaðarframleiðslu. í mörgum
ríkjum rómönsku Ameríku var til
dæmis talið hentugra að auka inn-
flutning matvæla frekar en að auka
framleiðslu landbúnaðarvara heima
fýrir. Gott dæmi um þessa stefnu
er að Nígería fór skyndilega að
flytja inn mikið af hveiti og
hrísgijónum.
Vegna aukins stjórnmálalegs
þrýstings og tískusveiflna í matar-
venjum var víða hætt að leggja
áherslu á innlenda matvælafram-
leiðslu. í staðinn var létt á innflutn-
ingshöftum og háar uppbætur
greiddar til að að lækka matar-
kostnað þeirra er í borgum og þétt-
býli bjuggu. Hæstu uppbætumar
voru greiddar í Mið-Austurlöndum
og Norður-Afríku þar sem upp-
bætur gátu oft numið 50% af brauð-
verði. Stefnubreytingar í miðstýrð-
um efnahagskerfum Sovétríkjanna,
Austur-Evrópulanda og Kína urðu
til þess að auka landbúhaðarfram-
leiðslu í þessum löndum.
Sovétríkin höfðu áður fyrr þá
reglu, að jafna komneysluna með
fymingum eða með því að stjórna
neyslunni. 1970 var þessu breytt
og Sovétríkin ákváðu að flytja inn
það korn sem þá skorti til að brauð-
fæða þjóðina.
Innflutningur á korni til Sov-
étríkjanna jók mjög eftirspurnina
og brátt fóru önnur ríki með efna-
hagslega miðstýringu að dæmi
þeirra. Á sama tíma var peninga-
veltan að aukast í heiminum, eink-
um meðal olíframleiðslulandanna.
Auðvelt reyndist að fá peningalán
því að olíufurstarnir vissu ekki hvað
þeir áttu að gera við nýfengið ríki-
dæmi sitt. Margar þjóðir juku inn-
flutning á landbúnaðarafurðum og
sumar gerðu ráðstafanir til að fram-
leiða sjálfar meira af landbúnaðar-
vörum. Það var auðvelt að fá lán
hjá olíuþjóðunum, sem síðar varð
þeim að falli er skuldirnar féllu í
gjalddaga. Aðrar þjóðir undir-
bjuggu landbúnaðvömframleiðslu,
bæði þær sem áður voru sjálfum
sér nógar í því efni og hinar sem
fluttu inn. Verðið hækkaði skjótt.
Bændur fengu styrki til að gera
áveitur og annað sem þurfti til að
efla landbúnaðinn. Nýjar verksmiðj-
ur voru reistar til að framleiða land-
búnaðarverkfæri. Bændur juku
stöðugt framleiðslu sína.
Landbúnaðarf ramleiðslan
Þegar árið 1980 gekk í garð var
landbúnaðarframleiðsla í heiminum
enn í örum vexti. Tuttugu árum
áður var heildarframleiðsla af korni
í heiminum afraksturinn af 650
milljón hekturum akurlendis. 1975
voru 700 milljónir hektara í ræktun
og 1981—82 var akurlendi heimsins
734 milljónir hektara. Stærsti hlut-
inn af þessu akurlendi var í löndum
sem nýlega höfðu hafíð kornrækt
og þessar þjóðir fóru að flytja út
kom til annarra landa. Á miðjum
áttunda áratugnum voru lönd eins
og Indland, Pakistan, Kína, Indó-
nesía, Saudi Arabía og Bretland,
sem öll fluttu inn kom áður fyrri,
farin að flytja út kom. Thailand fór
um þetta leyti að flytja út hrísgijón.
Það kom að því að draumnum
lauk og hann varð að martröð. Eft-
ir því sem komframleiðslan jókst
minnkaði eftirspumin. Fleiri og
Inniskór
Verð 890.-
Stærðir: 40-46
Efni: Skinn
Litir: Svart, brúnt
5% staðgreiðslu-
afsláttur.
Póstsendum
samdægurs.
töppJ|
—SKORum
VELTUSUNDI2.
lasneNM S.689212. 21212
fleiri þjóðir ákváðu að takmarka
innflutning sinn á landbúnaðaraf-
urðum, einkum kommat. Nígería
hefur sett bann á korninnflutning
af og til frá árinu 1980. Sama átti
sér stað í rómönsku Ameríku. Þjóð-
ir sem áttu erfitt með að greiða lán
og vexti af þeim takmörkuðu inn-
flutning á matvöru. 1982 var svo
komið að verð á landbúnaðarvörum
fór stöðugt lækkandi og framleiðsla
landbúnaðarafurða í heiminum fór
minnkandi. Það var í fyrsta sinni í '
20 ár að afturkippur hafði komið í
landbúnaðarframleiðslu í heimin-
um.
Misjöfn viðbrögð
annarra þjóða
Tillögum Bandaríkjastjómar hef-
ir verið misjafnlega tekið af aðild- >
arríkjum GATT-viðræðnanna.
Ákveðnasti stuðningur við tillög-
urnar er frá svokölluðum CÁIRNS-
þjóðahóp, en í honum em m. a.
Argentína, Ástralía, Brasilía,
Filippseyjar, Kanada, Chile, Kol-
umbía, Indónesía, Malasía, Nýja
Sjáland, Thailand, Ungveijaland og
Uruguay. Þessi lönd flytja út mikið
af landbúnaðarvörum. Fulltrúar
þeirra komu saman til fundar í
Caims í Ástralíu í ágúst 1986 og
var samþykkt á þeirri ráðstefnu að
gangast fyrir afnámi ríkisstyrkja
til landbúnaðarafurða, sem hafa
áhrif á landbúnaðarviðskipti milli
landa. Afstaða Evrópubandalagsins
er í stuttu máli sú, að aðalmeinið,
sem þjaki landbúnaðarviðskipti, sé
bilið milli framboðs og eftirspumar
og það sé þetta bil, sem þurfi að
brúa, með ríkisaðstoð ef þurfa þyki.
Bandaríkjastjóm telur, að það megi
margt gott segja um afstöðu Evr-
ópubandalagsins, en stefna þess
dugi þó ekki til að leysa málin.
Afstaða Norðurlandanna
í skýrslu Bandaríkjastjórnar um
Gatt-viðræðumar segir að Finn-
land, ísland, Noregur og Svíþjóð
hafi í sameiningu lagt fram tillögu
þar sem gert er ráð fyrir að offram-
leiðslu á Iandbúnaðarafurðum verði
settar skorður þegar í stað og jafn-
vægi verði komið á milli framleiðslu
og eftirspumar sem fyrst, helst
fyrir 31. desember 1988. Þegar í
stað verði dregið úr ráðstöfunum
eins og t.d. þeim sem hafa tryggt
hámarksverð. Tillaga Norðurland-
anna gerir og ráð fyrir, að upp-
bætur og styrkir til landbúnaðarins
fylgi stranglega reglum GATT.
Þótt Bandaríkjastjóm hafí fagn-
að tillögu Norðurlanda fór ekki hjá
því, að vonbrigða gætti með að
Norðurlöndin skyldu ekki styðja
kröfuna um algjört afnám beinna
styrkja og uppbóta á landbúnaðar-
vömr.
Þessi mál hafa verið rædd á Tor-
onto-fundi leiðtoga sjö helstu iðnr-
íkja sem nú er að ljúka, þeim síðasta
af slíku tagi sem Reagan forseti
situr en hann lætur af embætti í
lok janúar n.k.
SPECK
Lensi-, slor-, skolp-,
sjó-, vatns- og
holræsa-dælur.
Útvegum einnig dælu-
sett meö raf-, Bensín-
og Diesel vélum.
-L\L
SfiMiritoiuigtuiir
ij<!j)fni®©®!ni (Q«s>
Vesturgötu 16,
sími 1 3280