Morgunblaðið - 25.06.1988, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. JÚNÍ 1988 51
Er waldorfskólinn betri fyrir
alla nemendur, í öllum tilvikum?
„Nei, því held ég ekki fram. Eig-
inlega af mjög einfaldri ástæðu.
Ef foreldrar eru neikvæðir útí skól-
ann þá litar það nemandann og
hindrar óhjákvæmilega alla náms-
framvindu hans þar. En sé spum-
ingin hins vegar sú hvort waldorf-
skólinn sé heppilegri fyrir alla þá
nemendur sem eiga jákvæða for-
eldra þá verður erfiðara um svar.
Það eru einnig til nemendur sem
algjörlega af eigin hvötum finna sig
ekki í waldorfskólunum — fyrst og
fremst kemur það fyrir í eldri bekkj-
unum. Þeir vilja eitthvað annað.
Og ástæðan liggur djúpt, djúpt.
Maður verður að taka því af fullri
alvöru að í sérhverri manneskju búa
ákveðnar tilhneigingar sem liggja
mjög djúpt. Antrópósófían álítur
reyndar að þessar tilhneigingar
komi úr fyrri lífum. Það eru til
nemendur sem hafa mjög sérstakar
gáfur, sem waldorfskólunum getur
gengið misvel að mæta. Ef óán-
ægja þeirra litar skólagöngu þeirra
ár eftir ár, þrátt fyrir allar hjálp-
araðgerðir kennara, þá er nauðsyn-
legt fyrir nemandann að leita sér
að öðrum skóla, sem hugsanlega
mætir þessum tilhneigingum á betri
hátt en waldorfskólinn."
Breytingar á skólakerf inu
Finnst þér að almenna skóla-
kerfið hafi nálgast waldorfupp-
eldisfræðina þau ár sem þú hefur
verið kennari?
„Að nokkru leyti. Það sem
kannski er mikilvægast og það sem
mest er rætt um nú, er sú ákvörðun
yfirvalda að það beri að stefna að
því í Svíþjóð að gera kennurum
kleift að kenna einum og sama
bekknum að minnsta kosti í sex ár,
ýmist frá 1. bekk upp í 6. bekk,
eða frá 4. bekk til 9. bekkjar. Ég
sat fund hjá Skolöverstyrelsen þar
sem það kom fram að ein helsta
kveikjan að þessari hugmynd og
fyrirætlan ' séu waldorfskólarnir.
Þetta er nýtt f sænska grunnskólan-
um og er ekki enn komið til fram-
kvæmda. Nú er viðurkennt að það
gefi góðan árangur að einn og sami
kennarinn fylgi nemendunum ekki
skemmri tíma en sex ár. Að sá
kennari sjái um ákveðinn grunnþátt
kennslunnar og sinni sambandinu
við nemenduma, en honum til að-
stoðar verði fagkennarar, það er
verið að sækjast eftir þessu djúpa
persónulega sambandi milli nem-
enda og kennara, sem aðeins skap-
ast við rétt skilyrði. Nú er viður-
kennt að það sé ekki síður mikil-
vægt en að kennarinn hafi svo að
segja fullkomna fagþekkingu.
Almennt talað, þá hefur áhuginn
á listrænni tjáningu nemandans
mikið aukist í skólakerfmu. Nú
heyrir það ekki lengur til undan-
tekninga að kennarar í grunnskól-
anum segi nemendum sínum sögur.
En á árunum 1965 til 1975 var
nánast lagt bann við slíkum sögu-
stundum í skólanum; kennarinn
átti að láta nemendur sína fá skrif-
legt efni, bækur og fjölrit sem gerði
mörgum nemendum vonlaust að
fylgjast með kennslunni; kennarinn
átti að svara spurningum og þar
að auki að skapa samband við nem-
enduma. Þá var algjörlega horft
framhjá þeirri staðreynd að einmitt
með sögustundinni skapast raun-
verulega sambandið milli nemenda
og kennara, en þetta er að breyt-
ast.“
Hversu ört breiðist waldorf-
hreyfingin út?
„1970 voru um það bil 90 skól-
ar. í dag eru þeir orðnir vel á
fimmta hundrað. A hveiju ári eru
stofnaðir- nýir skólar út um allan
heim. Flestir eru þeir þó í Þýska-
landi. í Svíþjóð eru 17 skólar —
1970 voru þeir 3.
Sem stendur er mjög erfitt í
Svíþjóð að fá waldorfkennara til
starfa. Það er sjálfsagt okkar
stærsta vandamál í dag. Að hluta
til er ástæðan hversu umfangsmikið
starfið er og hversu mikil ábyrgð
því fylgir. Önnur ástæðan er sú að
launin eru svo takmörkuð. Við get-
um einfaldlega ekki greitt almenni-
leg laun. Reynslan er sú að áber-
andi margir waldorfkennarar eiga
góðan maka með góðar tekjur. Það
er ein leið að framfleyta sér. En
þannig á það náttúrlega ekki að
vera. En það er hræðilegt hversu
mikið vantar raunverulega af wal-
dorfkennurum og hættan er því sú
að við fáum kennara sem hafa ekki
hlotið almennilega Seminaríum-
menntun. Þetta sjáum við sem al
varlegt vandamál.“
Waldorfskólar og ríkisvald-
ið
Hversu vel hefur waldorfskól-
unum tekist að halda það mark-
mið að skólinn skal vera fyrir
alla?
„Markmiðið er það sama. Wal-
dorfskólinn vill vera skóli fyrir alla.
En okkur hefur ekki tekist að gera
það að veruleika. Og það á sér
mjög djúpar orsakir. Fyrsti skólinn
var fyrst og fremst skóli fyrir verka-
menn og aðra starfsmenn við Wal-
dorf-Astoria-verksmiðjuna. Skólinn
varð óhemju vinsæll í Stuttgart og
þegar á öðru ári varð ásóknin mjög
mikil, einkum frá foreldrum úr svo-
kallaðri borgarastétt. Það verður
að segjast eins og er að slíkir for-
eldrar eru alla jafna áhugasamari
um skóla en verkamenn. I dag eru
allt að níutíu prósent foreldra sem
leita til waldorfskólanna úr því sem
við getum kallað borgarastétt. Við
höfum því miður ekki mörg tilfelli
um hinn dæmigerða verkamann.
Vissulega ræður þar efnahags-
þátturinn einhveiju um. Og þó varla
í mörgum löndum Vestur-Evrópu,
þar sem stuðningur ríkis og sveitar-
félaga nemur nánast rekstrarkostn-
aði skólanna. Þar eru skólagjöldin
því óveruleg. í Svíþjóð njóta hins
vegar waldorfskólarnir lítils opin-
bers stuðnings og því sjálfgefíð að
hér hefur efnahagsþátturinn vissu-
lega afgerandi þýðingu um það
hvort foreldrar senda böm sín í
waldorfskóla eða ekki. Það stoðar
ekki einu sinni þótt við segjum for-
eldrunum að koma samt sem áður
— barnið sé velkomið; þeir sem
geti ekki borgað, þurfí heldur ekki
að gera það, því verði bjargað á
annan hátt. Og þótt viðhöfð sé
þagnarskylda hveijir borga og
hveijir ekki, þá er fólk nú einu sinni
þannig gert, að flestir vilja ekki
skynja sig sem byrði á öðrum og
afþakka því boðið eða maður heyrir
aldrei frá þeim. Fjölda slíkra for-
eldra getur maður aldrei metið, það
liggur í hlutarins eðli.
Hvað peninga varðar höfum við
vægast sagt mjög einkennilega
stöðu. Ef við athugum kostnaðinn
sem ríkið hefur af hveijum nem-
anda í grunnskóla í Stokkhólmi þá
var sú upphæð lesárið 1985—86 35
þúsund sænskar krónur. í athugun
sem gerð var í 10 waldorfskólum
(og níu þeirra hlutu einhvern ríkis-
styrk) nam kostnaður við hvern
nemanda minna en 13 þúsund krón-
um. Samanborið við 35 þúsundin í
ríkisskólunum! Þannig að foreldrar
með böm í waldorfskóla greiða
tvöfalt skólagjald, bæði til waldorf-
skólans og þessi 35 þúsund sem eru
raunverulegt skólagjald í ríkisskól-
unum. Þetta er náttúrulega ósann-
gjamt í meira lagi.
Af þessum 13 þúsundum, sem
kostnaðurinn er við hvem nemanda
í waldorfskóla, verða foreldrar sjálf-
ir að borga að meðaltali um 40% í
formi skólagjalda og að hluta til
afla peninganna með basar, fjár-
söfnunum og öðmm þeim aðgerðum
sem þeim dettur í hug. Og þá getur
maður skilið að flestir foreldrar sem
við fáum eru foreldrar sem em til-
búnir að leggja mikið af mörkum."
Af hveiju stafar þessi mót-
staða sem mætt hefur waldorf-
skólum og gerir að verulegu leyti
enn, þar sem greinilegt er að
þeir spara ríkinu umtalsverðar
fjárhæðir?
„I þessu landi er sú skoðun
ríkjandi að það sé hlutverk þjóð-
félagsins, ríkis og sveitarfélaga, að
sjá um skólahald fyrir alla. I slíka
skóla eiga allir að ganga. í Svíþjóð
er nokkurs konar ríkishollusta ótrú-
lega sterk tilfínning og hefð, líklega
mun sterkari en á hinum Norður-
löndunum. Meðal Svía ríkir djúp,
djúp hollusta við ríkið. Sænska ríkið
hefíir samtímis bæði verið drottn-
andi og mannúðlegt; tiltölulega
mannúðlegt ríki en vill algjörlega
vera sem faðir yfir börnum sínum.
Þannig hefur sænska ríkið verið um
langan tíma. Og þá finnst „pabba“
að bömin sín skuli alast upp á þann
hátt sem „honum" fínnst réttast.
M.a. þess vegna er mjög erfítt að
fá í gegn sjálfstæða, öðruvísi skóla.
Núna virðist þó breytinga að vænta.
Sósíaldemókratamir, sem að mestu
leyti bera uppi þessa drottnandi og
mannúðlegu samfélagshefð, segja
nú að við verðum að skapa mismun-
andi skólum ólík „andlit". Menn
hafa ekki farið varhluta af þessu
sinnuleysi sem ríkir í skólunum og
hvemig það breiðist út. Nú vilja
menn breyta þessu innan gmnn-
skólans. Vilji einhver skólinn beita
Monteseori-uppeldisfræðinni, þá
gjöri hann svo vel. Vilji annar Frei-
net-uppeldisfræði þá er það einnig
í lagi. Einn vill waldorfuppeldis-
fræði o.s.frv. Og þá þurfíim við
einnig sjálfstæða skóla sem geta
orðið gmnnskólunum til hjálpar til
að þróa þessa uppeldisfræði í fram-
kvæmd. Waldorfskólarnir em að
öðlast enn jákvæðara tilvistargildi
en áður. Þeir em til og em til hjálp-
ar. Þessi stefnubreyting stjómvalda
er hinsvegar ekki enn komin til
framkvæmda.
Þetta kom fram á síðasta þingi
sósíaldemókrata sem hluti af tillög-
um flokksforustunnar um væntan-
lega stefnuskrá. Sósíaldemókratar
virðast því núna vera jákvæðir
gagnvart sjálfstæðum skólum; vilja
að þeir njóti virðingar í þjóðfélaginu
og hljóti Qárstuðning ríkisins. Við
emm skyndilega ekki lengur til
baga heldur til hjálpar. Hvers þetta
leiðir til vitum við ekki, en þetta
getur haft í för með sér gmndvallar-
breytingar á sænska skólakerfinu.“
Er þá hætta á að waldorfskól-
arnir verði innlimaðir í almenna
skólakerfið?
„Nei, því trúi ég ekki. Sú til-
hneiging var til staðar á tímabilinu
1970—80 og var reyndar óhemju
sterk, en sú fyrirætlan mætti svo
mörgum lagalegum hindmnum að
það varð nánast ógemingur að
koma henni í framkvæmd. Því var
ákveðið að hreyfa ekki frekar við
því og waldorfskólamir fengu
áfram að vera sjálfstæðir skólar.
Ég held að menn komi ekki til með
að reyna það nokkm sinni aftur.
Þess í stað mun þróunin verða frek-
ar í þá átt að þessir sjálfstæðu skól-
ar öðlist meiri virðingu, verði metn-
ir meira sem eins konar tilrauna-
stofur sem em til staðar. Þetta em
vissulega einskonar uppeldisfræði-
legar tilraunastofur sem kosta til-
tölulega lítið fé og menn eiga að
gleðjast yfir. Þróunin verður í þessa
átt; við fáum að vera svona lifandi
tilraunastofur í framtíðinni. En
ríkið verður að taka meiri þátt í
kostnaðinum en það gerir nú, annað
er ekki réttlátt, það er óverðugt að
vita til þess að waldorfkennarinn
hefur um 50—60% af þeim launum
sem nokkum veginn samsvarandi
vinna við gmnnskólann veitir. Það
getur ekki liðist í landi sem hefur
jafn félagslegan jafnréttisgmnn og
Svíþjóð. Þess vegna hlýtur það að
breytast fyrr eða síðar.
Við getum sætt okkur við að fá
dálítið minna fjármagn frá ríki og
sveitarfélögum en það sem skóla-
vist í ríkisskólunum kostar — og
ríkið mun því spara sér dálítið af
peningum með tilvist okkar, en
ekki að svo miklu leyti sem það
gerir nú. Við beijumst núna mjög
LANDSSAMBAND lífeyrissjóða
hefur sent frá sér ályktun þar
sem það mótmælir þeirri nei-
kvæðu umræðu sem á sér stað
um verðtryggingu og bendir á
gildi verðtryggingar fyrir spari-
fé landsmanna, sér í lagi þann
mikla sparnað, sem geymdur er
í lífeyrissjóðum landsmanna og
ætlaður er til greiðslu verð-
tryggðs lífeyris.
í ályktuninni segir ennfremur:
„Hluti af vanda lífeyrissjóðanna
stafar af því að fé þeirra brann á
verðbólgubálinu fyrir daga verð-
tryggingarinnar. Lífeyrissjóðirnir
væru öldungis ófærir um að greiða
þann lífeyri, sem þeir greiða í dag,
ef verðtryggingar hefði ekki notið
við hin síðari ár. Til þess að lífeyris-
sjóðimir geti greitt verðtryggðan
hart fyrir þessari sanngjörnu kröfu,
og einhvern tímann tekst okkur að
fá hana í gegn, spurningin er að-
eins hvenær. Og það getur gerst
nokkuð hratt, þar sem við erum
skyndilega orðin dálítið forvitnileg
sem tilraunastofur fyrir skólakerfið
í heild sinni.
Annað sem mun einnig hjálpa til
er yfirlýstur vilji okkar að vinna í
samvinnu við skólakerfið, að þeir
grunnskólar sem vilja að einhveiju
leyti beita waldorfuppeldisfræðinni
innan síns skóla geti gert það. Við
Rudolf Steiner Seminariet hér í
Járna mun að öllum líkindum, í -
fyrsta sinn á vorönn 1989, verða
boðið upp á 5 mánaða námskeið
fyrir starfandi grunnskólakennara
sem vilja kynna sér nánar waldorf-
uppeldisfræðina með það í hyggju
að geta beitt ýmsum þáttum hennar
innan síns bekkjar eða skóla. Við
munum leggja okkar lóð á vogar-
skál samstarfsviljans, við sýnum að
viljum hjálpa til við nauðsynlegar
umbætur á skólakerfinu. Þegar vel-
vilji okkar er svo augljós þá er erf-
itt fyrir skólakerfið að segja: „Já
takk og þið megið gera þetta ókeyp-
is!“
Þetta námskeið er ekki hugsað
fyrir þá sem vilja kenna við hina
sjálfstæðu waldorfskóla. Þetta er
fyrir kennara við grunnskólann sem
vilja nota í meira eða minna mæli
þætti úr waldorfuppeldisfræðinni
við kennslu í grunnskólanum. Þetta
er fyrir kennara með áhuga á sögu-
stundinni, þá sem vilja láta nemend-
ur sína syngja mikið, blása í flautu,
mála .. . sérstaklega í yngri bekkj-
unum. A fimm mánuðum álítum við
að okkur takist að gefa það góðan
og stöðugan grunn á þessum svið-
um að það nægi grunnskólakennara
til að umskapa kennsluna í það
horf sem hún eða hann sækist eft-
ir. Það er allt annar hlutur að ætla
sér að kenna í waldorfskóla, þá
verður maður til að byija með að
kynna sér antrópósófíuna, þennan
þekkingarveg um manninn, og
halda á djúpin í waldorfuppeldis- ,
fræðinni, svo álít ég og margir aðr-
ir að minnsta kosti,“ sagði Frans í
Carlgren að lokum.
Hvort það er hinum verðandi f
waldorfkennara nauðsynlegt eða •
ekki að afla sér menntunar á wal-
dorfseminaríi áður en tekist er á
við sjálfa kennsluna, eru ekki allir
á einu máli um innan waldorfhreyf-
ingarinnar. Annar waldorfskólinn í
Járna, Nibbleskólinn, hefur að
þessu leyti mikla sérstöðu meðal
annarra waldorfskóla. Meðal kenn-
aranna þar er ekki álitið að mennt-
un kennarans sé það mikilvægasta
af öllu; það er látið einu gilda hvort
hann hefur hlotið skólun í antrópó-
sófu Rudolfs Steiners eða gengið í
lögregluskólann. Það mikilvægasta
er að kennarinn sé í samræmi við
þá stemmningu og þann grunn sem
skólinn byggist á.
TEXTI: Guðni Rúnar Agnarsson
MYNDIR: Vala Haraldsdóttir
lífeyri í framtíðinni verða eignir
þeirra að halda verðgildi sínu og
gefa eðlilega raunávöxtun.
Nauðsynleg forsenda þess að
fella niður verðtryggingu er stöðugt
efnahagslíf og varanleg hjöðnun
verðbólgu. Ríkisvaldið verður að
skapa þessar forsendur áður en
hægt er að reyna að fella niður
verðtryggingu án þess að eyði-
leggja traust á sparnaði.
Lánskjaravísitalan, sem grund-
völlur verðtryggingarinnar og
mælikvarði á verðlag, hefur sætt
miklu ámæli að undanfömu. Þó
hafa tekjur almennt hækkað miklu
meira en lánskjaravísitalan hin
síðari ár. Verðtrygging miðað við
t.d. tekjur hefði orðið lántakendum
miklu óhagstæðari en verðtrygging
miðað við lánskjaravísitölu."
Landssamband lífeyrissjóða:
Verðtrygging1 nauðsyn
fyrir lífeyrissjóðina