Morgunblaðið - 19.08.1988, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. ÁGÚST 1988
Á rekstrarupphæð að
ráða hver fær þjónustu?
Spamaður í launum til starfsmanna útilokar
fatlaða sem þurfa á mestri þjónustu að halda
eftirÁstuM.
Eggertsdóttur
Undanfarin ár hafa risið upp litl-
ar sérstofnanir á vegum ríkisins
fyrir fatlað fólk um land allt, þar á
meðal sambýli. Launagjöld starfs-
manna eru greidd af flárlögum en
heimiliskostnað greiða íbúar af
lífeyristekjum sínum. Hver stofnun
fær ákveðna fjárveitingu sem er
útreiknaður launakostnaður tiltek-
ins fjölda starfsmanna og greiðir
ríkið ekki annan kostnað á sambýl-
um.
Litlar ríkisstofnanir sem þessar
hafa engan sveigjanleika í rekstri
og má því lítið út af bera til þess
að endar nái ekki saman.
Þjónustuþörf fatlaðra er mjög
mismunandi eftir fötlun hvers og
eins, t.d. þurfa sumir aðeins litla
aðstoð eða eftirlit en aðrir aðstoð
við flestar athafnir daglegs lífs. Á
sambýlum eru fötluðum búnar
heimilislegar aðstæður sem er
ákjósanlegt þjónustuform fyrir þá
sem vegna fötlunar sinnar þurfa
aðstoð i daglegu lífí.
Aðsókn að þeim er mikil og er
oft knýjandi þörf á tafarlausri vist-
un vegna veikinda eða andláts að-
standenda. Miðað við þann fjölda
piássa sem standa til boða er oft
ekki hægt að velja fólk með
ákveðna þjónustuþörf inn á þau sem
hentar leyfílegum starfsmanna-
fjölda á hveijum stað. Dæmi eru
um að aukinn launakostnaður
vegna neyðartilvika af nefndum
ástæðum leiddi af sér ótrúlegt þref
og stagl við stjómvöld sem enduðu
með yfirlýsingum efnislega á þá
leið að reglur kerfísins leyfðu ekki
mannúðarsjónarmið í þessu sam-
bandi, jafnvel þó þau væru lög-
bundin, hér giltu fjárlög.
Það hefur vafíst fyrir mörgum
forstöðumönnum ríkisstofnana sem
reknar eru samkvæmt sérlögum
samþykktum af Alþingi að þau
gilda ekki í framkvæmd, heldur
fjárlögin hveiju sinni.
Fræðslustjóramálið svonefnda er
dæmigert fyrir það, þar sem áhuga-
samur og dugmikill starfsmaður
vann að úrbótum fyrir sérkennslu-
nemendur í umdæminu, skv. grunn-
skólalögum, en Qárlögin kváðu á
um að ekki væri hægt að greiða
lögbundna sérkennslu. Starfsmað-
urinn stóð við sannfæringu sína að
rétt væri að fara eftir ákvæðum
grunnskólalaga og því var honum
vikið úr starfi.
Hliðstæður fræðslusljóramálsins
eru eflaust margar með þeim til-
brigðum þó að stjómendur ríkis-
valdsins á hveijum tíma nota mis-
munandi kennsluaðferðir við að inn-
ræta forstöðumönnum að sérlögin
nái jafn langt og Qárlögin leyfa
hverju sinni.
Margir hafa velt því fyrir sér
hvers vegna alþingismenn sam-
þykki viðstöðulaust lög sem vitað
er fyrirfram að ekki er hægt að
framfylgja nema að takmörkuðu
leyti vegna þess að ríkið hefur ekki
efni á að greiða kostnaðinn sem
þeim fylgir. Lögin verða þá e.k.
yfírlýsing eða óskhyggja um stefnu
stjómvalda í tilteknum málaflokk-
um.
Dæmi um það em lög um mál-
efni fatlaðra sem tóku gildi þ. 1.
jan. 1984 en með þeim voru í fyrsta
sinn sett lög um heildarskipulag á
uppbyggingu ríkisins á þjónustu og
stofnunum fyrir fatlaða.
Til að greiða stofnkostnað af
framkvæmdum var stofnaður sér-
stakur sjóður, Framkvæmdasjóður
fatlaðra. í hann á að renna jafn-
virði 55 milljóna króna á verðlagi
1. jan. 1983 sem hækkar skv. bygg-
ingavísitölu og jafnframt tekjur
erfðafjársjóðs. Með þessu laga-
ákvæði átti að tryggja að fram-
kvæmdir í þágu fatlaðra næðu fram
að ganga.
Upphafleg hugmynd laganna var
sú að gera myndarlegt fímm ára
átak til að rétta hlut fatlaðra í sam-
félaginu.
Þegar til kastanna kom var yfír-
lýsingin um að nú skyldi gert átak
til að rétta hlut þessa þjóðfélags-
hóps á við aðra dregin til baka.
Sjóðurinn var sterkur svo nemur
hundruðum milljóna króna.
Rök stjómvalda á hveijum tíma
hljóta að vera: lítið framkvæmdafé
og fáar framkvæmdir spara ríkinu
rekstrarfé til nýrra stofíiana.
Málefni fatlaðra eiga trúlega
skilningi að mæta hjá þorra þjóðar-
innar, þar með eru taldir stjóm-
málamenn og ráðherrar. En mála-
flokki fatlaðra nægir ekki skilning-
ur og samúð ráðamanna ef þar við
situr. Verkin verða að tala.
Tregðu stjómvalda til að fram-
fylgja lögunum má eflaust skýra á
marga vegu. Þekking og skilningur
viðkomandi ráðamanna á þörf fatl-
aðra fyrir aðstoð og þjónustu þarf
að vera fyrir hendi en ætla má að
svo sé ekki þegar ijárlög era sam-
þykkt.
Nefna má dæmi um stofnanir
sem búið er að koma á laggimar
en fá ekki fárveitingar í samræmi
við þjónustuþörf skjólstæðinganna
og árlegar tillögur um nýjar stofn-
anir til fjárlaga sem ekki ná fram
„Ef fjárveitingar til
lítilla þjónustustofnana
fyrir fatlaða eru
ósveigjanlegar og taka
ekki tillit til breytileika
á þjónustuþörf, þá þarf
að velja einstaklinga
sem hentar rekstrar-
upphæðinni á hveijum
stað í stað þess að meta
þörf fyrir þjónustu.
Með þeim aðgerðum
væri fötluðum mismun-
að á grófasta hátt og
mannúðin farin veg
allrar veraldar.“
að ganga.
Erfítt virðist vera að sannfæra
valdhafa um raunveralegt ástand
og félagslegar ástæður hjá fotluðu
fólki og fjölskyldum þeirra. Eðli
málsins samkvæmt er ekki hægt
að ræða opinberlega um einkamál
sem varða viðkvæmustu tilfínning-
ar fólks. Opinber umfjöllun um
málefni fatlaðra er lítil og umræður
um þau fara fram í þröngum hópi
fatlaðra sjálfra, aðstandenda þeirra
og starfsmanna. Það er því á ábyrgð
viðkomandi ráðuneyta að upplýsa
fj árveitingavaldið hveiju sinni um
ástand mála og knýja fram úrbæt-
ur.
í þeim þjóðfélagsumræðum sem
hæst ber um þessar mundir er
„Bréf til þín“
eftir Tony Fitzgerald
Kæra vinir.
Þakka ykkur fyrir að gefaykkur
tíma til að lesa þetta bréf. Eg hef
skrifað þér það, því ég trúi að inni-
hald þess sé mikilvægt.
Fyrst vil ég þó kjmna mig. Ég
heiti Tony Fitzgerald, ég er Ástr-
ali, búsettur í Englandi og hef oft-
sinnis heimsótt land ykkar síðan
1976. Sum ykkar þekkja mig vel,
önnur hafa heyrt mig eða séð og
sum ykkar hafa enga hugmynd um
hver ég er. Ég er kristinn og
íslenska þjóðin á sérstakan sess í
hjarta mínu. Vegna þess hef ég
Falskt öryggi
eftirÞórhall Ottesen
Tilefni þessara blaðaskrifa er það
að nú er nóg komið hvað varðar
sjálfvirkan sleppibúnað, það er að
segja sjálfvirkan skotbúnað fyrir
björgunarbáta um borð í íslenskum
skipum. Hefur undirritaður starfað
sem stýrimaður hjá Skipaútgerð
ríkisins síðan 1985, og tekið þátt í
þremur ársskoðunum á björgunar-
tækjum um borð í skipunum, og
nú síðast í byijun ágúst. I fáum
orðum sagt hefur þessi hnitmiðaði
skotbúnaður staðið á sér í öll skipt-
in, og veit ég að þetta er ekkert
einsdæmi hjá okkur. Fyrir utan það
að þar sem þessi búnaður er um
borð í því skipi sem undirritaður
starfar á, eru illfáanlegir viðgerðar-
menn til þess að skoða þennan bún-
að frá fyrirtækinu sem smíðaði
búnaðinn þó ekki nema til þess að
loka gálganum (eftir að búið er að
beija hann út með sleggju) til að
hægt sé að komast í gegnum skoð-
un og setja bátinn á sinn stað til
yndisauka fyrir starfsmenn skipsins
og aðra þá sem hugsanlega sjá
þessi ósköp.
Ég man eftir því þegar verið var
að ná lögleiðingu á þessum gálga
og menn gengu svo langt að nota
ævafoma aðferð sem hnefaréttinri
til að undirstrika gæði þessa tækis
og nauðsyn þess að láta þetta um
borð í öll íslensk skip og helst er-
lend líka. Það hefur ekkert heyrst
eða sést skrifað eftir þessa sömu
menn, kannski vita þeir sjálfir
reynslu þessa tækis nú eða þeir ná
engu framúr pennanum lengur, eða
menn séu jafnvel svo slæmir í hend-
inni ennþá eftir þessi átök á sínum
tíma til að ná lögleiðingu á þessu
bjargtæki, svo mikið gekk á.
Það er furðulegt að menn geti
hannað og smíðað hluti sem þetta
tæki, sem að mínu mati og annarra
manna, sem ég hef talað við um
þessi mál, er rusl og fengið lögleið-
ingu á þeim um borð í skipum og
titlað það sem helstu von íslenska
sjómannsins, ef eitthvað kemur fyr-
ir sem er jú alitaf fyrir hendi eins
og dæmin sýna og sanna. Það
skyldi ekki vera svo að þarna hafí
verið á ferðinni pólitík, vinskapur
við hönnuði og önnur fjölskyldu-
tengsl sem ollu því að þetta tæki
var lögboðið um borð í öll skip, en
fyrir sjómenn er þetta sannkallaður
harmleikur.
Undirrituðum fínnst að Siglinga-
málastofnun ríkisins eigi að vinna
að því að fá lögleiðinguna afnumda
nú þegar (ef ekki er búið að því)
því þessir menn á þeim bæ vita
allra best hvemig mál standa með
þennan búnað. Mfn skoðun er sú
að þetta sé enn eitt dæmið um virð-
ingarleysi gagnvart íslenskum sjó-
mönnum að troða þessu drasli um
borð í skipin (sjáifsagt fyrir mikla
peninga) og reka svo sterkan áróð-
ur fyrir því hve öraggt þetta tæki
sé og allt að því eina björgunartæk-
ið um borð að þeirra eigin sögn.
Lágmarkskrafan er sú að menn fái
Þórhallur Ottesen
„Undirrituðum finnst
að Sigling-amálastofnun
ríkisins eigi að vinna
að því að fá lögleiðing-
una afnumda nú þegar
(ef ekki er búið að því).“
að setja þetta í land, og láta bara
smfða grind sem báturinn er festur
í og menn vita nákvæmlega hvem-
ig virkar (einungis með handafíi
áhafnar), heldur en að láta menn
vera með spumingamerki á vörun-
um ár eftir ár, „virkar hann eða
virkar hann ekki?“ Maður talar nú
ekki um ef þyrfti að nota hann
skyndilega í nauð.
Höfundur er stýrimaður á ms.
Heklu.
beðið mikið fyrir landinu og skrifa
ykkur nú bréf í framhaldi af því.
í heimsóknum mínum til íslands,
hef ég talað á mörgum samkomum
og séð Guðs kraft snerta líf margra,
á sama tíma verð ég var við vax-
andi hungur eftir Guðs sannleika.
Við athugun á sögu þjóðarinnar,
sem er bæði rík og heillandi, get
ég þó séð grundvallarhluti sem hafa
hindrað að allt Guðs ráð fengi að
opinberast. Ég bið þig að lesa
áframhaldið með opnu hjarta.
Biblían kennir okkur, að það sem
við sáum, munum við uppskera. Ég
trúi því að við fæðingu kristninnar
hér á landi hafí verið sáð hlutum
sem í dag gefa uppskera í samræmi
við þá sáningu. Uppskeran er krist-
indómur sem heftir á sér yfírskin
guðhræðslunnar en afneitar krafti
hennar eins og segir í ritningunni.
í upphafí vora Þór, Týr og Óðinn
dýrkaðir hér á landi sem aðalguðir
og prestar Ásatrúarinnar ríktu líka
sem stjómendur eða goðar. Ég þarf
ekki að tíunda þessa hluti, þetta
þekkið þið.
En svo fór kristin trú að breiðast
. út, rómversk kaþólsk.
Alþingi lýsti því yfír árið 1000
að kristin trú yrði ríkistrú á ís-
landi. Þó máttu menn blóta goðin
á laun og goðamir urðu í reynd
áhrifavaldar í hinni nýju trú lands-
ins, í upphafí.
_En gerum nú langa sögu stutta.
Luter kom fram á sjónarsviðið og
boðaði m.a. réttlætingu fyrir trú á
Jesúm Krist og að Biblían væri hið
sanna orð Guðs. Danmörk tók lút-
erskuna og svo ísland og hefur lút-
erska kirkjan verið ríkiskirkja
landsins fram á þennan dag.
Allt þetta hefur kallað fram mik-
inn styrkleika hjá íslensku þjóðinni,
en á sama tíma orsakað að margir
játa trúa á tilvist Guðs og ástunda
jafnvel trúarlegar athafnir án þess
þó að eiga lifandi persónulegt sam-
félag við Drottin Jesúm Krist.
Samkvæmt Biblíunni er kristin-
dómurinn ekki trúarbrögð sem inni-
halda einungis lög, reglur, boð,
bönn og trúarathafnir.
Kristindómurinn er að meðtaka
Jesúm Krist sem frelsára sinn og
Drottin og lifa trúarlífínu í krafti
Heilags Anda.
Loforð Biblíunnar er, að ef við
gefum líf okkar til Jesú á þennan
hátt þá snertir Guð anda okkar, sál
og líkama og gefur líf í nægtum.
Ef við höfnum krafti fagnaðarer-
ástæða til að óttast að fjárveitingar
til Framkvæmdasjóðs fatlaðra verði
skomar niður við trog á næsta ári
eins og á liðnum áram og jafnframt
rekstrarfé til stofnana.
Flestar nýjar stofnanir fyrir fatl-
aða era litlar og hafa engan sveigj-
anleika í rekstri. Knappar fjárveit-
ingar til þeirra hafa þær afleiðingar
að mikið fatlaðir einstaklingar víkja
fyrir þeim sem era meira sjálfbjarga
vegna þess að fjárráð stofnana leyfa
ekki nema lágmarks starfsmanna-
ráðningar. Staðreyndin er oft sú
að þeir sem mest era fatlaðir þurfa
brýnast að fá þjónustu.
Munurinn á nauðsynlegum
starfsmannaflölda eftir eðli fötlunar
er allt að tvö stöðugildi á hvem
fatlaðan einstakling.
Fagráðuneyti ber að sjálfsögðu
skylda til að standa vörð um hags-
muni skjólstæðinga sinna, upplýsa
og greiða fyrir tilhliðranum sem
hljótast af breytingum á rekstrar-
kostnaði milli ára sem verða óhjá-
kvæmilega án þess að gera boð á
undan sér vegna eðlis málsins.
Ef Qárveitingar til lítilla þjón-
ustustofnana fyrir fatlaða era
ósveigjanlegar og taka ekki tillit til
breytileika á þjónustuþörf, þá þarf
að velja einstaklinga sem hentar
rekstrarapphæðinni á hveijum stað
í stað þess að meta þörf fyrir þjón-
ustu. Með þeim aðgerðum væri fötl-
uðum mismunað á grófasta hátt og
mannúðin farin veg allrar veraldar.
Höfundur starfaðií sjöársem
framkvæmdastjóri Svæðisstjómar
um málefni fatiaðra í Reykjavík.
Tony Fitzgerald
„ Við athugnn á sögxi
þjóðarinnar, sem er
bæði rík og heillandi,
get ég þó séð grundvall
arhluti sem hafa hindr-
að að allt Guðs ráð
fengi að opinberast.“
indisins um Jesúm Krist þá endum
við í því að fylgja trúarbrögðum sem
era háð því sem menn geta gert
en ekki því sem Kristur vann á
krossinum.
Grundvöllur lútersku kirkjunnar
er sú opinberan Martins Lúters, að
við réttlætumst (eignumst frið við
Guð, rétta stöðu) fyrir trú.
Í dag era margir sem lifa undir
hlíf þessarar opinberanar en fram-
ganga ekki í trú hennar.
Nú í ágústmánuði mun ég heim-
sækja íslands í boði Trú og Líf-
kirkjunnar og tala á samkomum
bæði í Reykjavík, Vestmannaeyjum
og kannski víðar. Við munum boða
fagnaðarerindið í krafti, §alla um
efni þessa bréfs og treysta Guði
fyrir táknum og undram því Guð
er Guð kraftaverkanna. Það er ekki
mitt að dæma, en ég kem sem þjónn
þinn og ég veit að það era margir
í ykkar yndislega landi sem þrá
lausn í líf sitt og að sjá kraft kristin-
dómsins virka í daglega lífínu.
Ég býð þér að koma og vera með
okkur á þessum samkomum í ágúst
og að við í sameiningu mættum
heyra og sjá fagnaðarerindi Jesú
Krists.
Þakka þér fyrir að lesa þetta
bréf til enda og ég hlakka til að
sjá þig.
Höfundur er ástralskur predikari.