Morgunblaðið - 23.10.1988, Blaðsíða 10

10 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER 1988
H
Islensk
málstöð:
Oríkisktó fir
uppcldis- og wífcirfrícði
Kitroö og tuna-
rit Islenskrar
málnefndar.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Startsfólk íslenskrar málstöðvar. F.v. Þórir Óskarsson cand. mag., Jónína M. Guðnadóttir ritstjóri, Magnús Snædal rit-
stjóri, Tryggvi Edwald og Baldur Jónsson.
Unnið að eflingu
íslenskrar tungu
íslensk málstöð hef-
ur aðsetur í Aragötu 9
í Reykjavík. Þar fer
fram margs konar
starfsemi varðandi
íslenskt mál. Því hefur
verið haidið firam að
móðurmáli okkar hafí
aldrei stafað meiri
hætta af erlendum
áhrifum en á síðustu
árum. Það mun vera
meginhlutverk ís-
lenskrar málstöðvar að
vinna að eflingu
íslenskrar tungu og
varðveislu hennar í
ræðu og riti. Þetta er
veigamikið hlutverk og
áreiðanlega ómaksins
vert að kynna sér hvaða
starfsemi fer fram
þarna. Blaðamaður
Morgunblaðsins ræddi
við forstöðumann ís-
lenskrar málstöðvar,
Baldur Jónsson próf-
essor, og var hann fyrst
spurður hvernig rekstri
stofinunarinnar væri
háttað.
að eru tveir aðiiar sem
standa að íslenskri málstöð,
þ.e. íslensk málnefnd og
Háskóli íslands, sagði Baldur. Mál-
stöðin er skrifstofa málnefndarinn-
ar og miðstöð þeirrar starfsemi sem
nefndin hefur með höndum. Mál-
nefndin var stofnuð 1964 og hefur
lengst af starfað samkvæmt reglum
sem menntamálaráðherra setti
henni. En þegar Ragnhildur Helga-
dóttir gegndi því embætti beitti hún
sér fyrir því að sett yrðu sérstök
lög um Islenska málnefnd. Þau voru
samþykkt á Alþingi vorið 1984 og
fólu í sér stofnun íslenskrar mál-
stöðvar. Þessi lög tóku gildi 1. jan-
úar 1985. í aðalatriðum má segja
að lögfestar hafi verið þær reglur
sem málnefndin hafði starfað eftir,
en ákvæði um málstöðina voru mik-
ilsvert nýmæli í lögunum. Háskóli
■íslands sér málstöðinni fyrir hús-
næði.
Með tilkomu málstöðvarinnar
hefur loks verið unnt að fást við
ýmislegt af því sem hafði verið á
hlutverkaskrá málnéfndarinnar frá
upphafi, en hún gat ekki sinnt
vegna aðstöðuleysis og fjárskorts.
Upptalning hlutverka var eins kon-
ar óskalisti. En auðvitað vantar
mikið á að málstöðin hafi enn bol-
magn til að gera allt sem gera þarf,
enda er hún einungis á fjórða ári.
— Hver hafa verið meginverk-
efnin sem unnið hefur verið að hér
í málstöðinni?
Auk almennrar ráðgjafarþjón-
ustu hefur mest áhersla verið lögð
á nýyrðastarfsemina, sem svo er
venjulega kölluð. Þar má nefna
fjóra þætti: útgáfu sérhæfra orða-
safna (íðorðasafna), samstarf við
orðanefndir, samskipti við erlendar
íðorðastofnanir og söfnun og skrán-
ingu nýrra orða.
Útgáfa íðorðasafha
Síðan málstöðin tók til starfa
höfum við gefið út tvö orðasöfn í
ritröð íslenskrar málnefndar, Orða-
skrá úr uppeldis- og sálarfræði, sem
Orðanefnd Kennaraháskóla íslands
tók saman, og 2. útgáfu Tölvuorða-
safhs Orðanefndar Skýrslutæknifé-
lags íslands. Þessar bækur komu
báðar út haustið 1986.
Úr því að ég minntist á ritröðina
get ég bætt því við að fyrsta ritið
í röðinni var 1. útgáfa Tölvuorða-
safns 1983. Útgefandi var Hið
íslenska bókmenntafélag. Nú er von
á réttritunarorðabók handa grunn-
skólum, sem málstöðin hefur tekið
saman. Við erum að leggja síðustu
hönd á það verk. Námsgagnastofn-
un gefur bókina út í samvinnu við
íslenska málnefnd. Þetta er auðvit-
að ekki nýyrðasafn, en hluti af
upplaginu kemur væntanlega út í
ritröð málnefndarinnar í haust, og
vonandi eiga eftir að birtast þar
hvers kyns rit sem varða íslenska
málrækt.
Hér í málstöðinni er nú verið að
vinna við tvö sérhæf orðasöfn eða
íðorðasöfn, sem svo eru kölluð.
Annað þeirra heitir íðorðasafn
lækna og er bráðabirgðaútgáfa þess
langt komin. Safnið er enn sem
komið er eingöngu enskt-íslenskt
og er gefið út í heftum. Að því
stendur Orðanefnd lækna og Orða-
bókarsjóður læknafélaganna. Rit-
stjóri er Magoús Snædal cand.
mag. Hann hefur vinnuaðstöðu hér
og aðgang að tölvubúnaði stöðvar-
innar til ársloka 1990. Gegn þessu
greiddi Orðabókarsjóður læknafé-
laganna hluta af kaupverði aðal-
tölvunnar sem málstöðin á.
Hitt verkið, sem ég nefndi, á að
verða flugorðasafn. í fyrrahaust
skipaði Matthías Á. Mathiesen, þá
samgönguráðherra, sérstaka neftid
til að undirbúa útgáfu orðasafns
úr flugmáli undir forystu flugmála-
stjóra. Nefndin réð sér síðan rit-
stjóra, Jónínu M. Guðnadóttur cand.
mag. Hún tók til starfa 1. mars sl.
og hefur aðsetur í málstöðinni.
Flugorðanefnd hefur einnig haldið
flesta fundi sína þar.
Raunar mætti nefna eitt íðorða-
safnið enn, sem lengi hefur verið
glímt við en siglir sífellt í strand.
Það er hagfræðiorðasafn, sem byij-
að var á endur fyrir löngu á vegum
Islenskrar málnefndar og er orðið
allmikið að vöxtum, en vinna við
það hefur legið niðri síðustu misseri.
Fyrir mörgum árum — og raunar
áður en málstöðin var komin til
sögunnar — komum við okkur upp
sérstökum hugbúnaði til að tölvu-
vinna orðasöfn af þessu tagi og
höfum átt góða samvinnu við
Reiknistofnun Háskólans í því sam-
bandi. Orðin eru einfaldlega rituð
inn í vélina með viðeigandi upplýs-
ingum á kerfisbundinn hátt. Síðan
er vélin látin búa til þær orðaskrár
sem um er beðið, t.d. íslensk-enska
og ensk-íslenska. Með þessu má
bæði spara vinnu og tryggja ná-
kvæmari vinnubrögð en í hand-
unnum orðabókum.
— Þú minntist á samstarf við
orðanefndir. Hvemig er því háttað?
Hér í málstöðinni eru skráðar
yfir 20 orðanefndir á ýmsum sér-
sviðum. Flestar eru þær á vegum
félaga í einhveijum fræðigreinum.
Þær eru misvirkar en margar hafa
samband við okkur og sumar eru í
náinni samvinnu, t.d. þær sem ég
hef þegar nefnt. Mörgum þeirra
leggjum við til málfræðilega ráðu-
nauta og við reynum að vera þeim
til aðstoðar á ýmsan hátt.
Starfsemi orðanefnda má rekja
allt aftur til ársins 1919 er fyrst
var stofnuð slík nefnd á vegum
Verkfræðingafélags íslands, en
elsta nefndin, sem nú starfar, Orða-
nefnd rafmagnsverkfræðinga, var
sett á laggimar 1941.
Þess má geta að íslensk mál-
nefnd hefur öðru hveiju haldið fundi
með fulltrúum orðanefnda, og þeir
hafa reynst mjög áhrifaríkir. Þessi
starfsemi hefur smitað út frá sér
og komið af stað hreyfingu sem
hefur farið um landið eins og eldur
í sinu frá því að við hófum að sinna
þessu árið 1979.