Morgunblaðið - 13.11.1988, Qupperneq 8

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1988
Hver getur ímyndað sér þá Jón
Signurðsson og Friðrik Sophusson
í hástökkskeppni við ftmdarborð
ríkisstjórnarinnar eða ráðherra
lauma litlum bréftiótum sín á
milli yfir fimdarborð ríkisstjórn-
arinnar, með stríðnislegum at-
hugasemdum?
Frásaguir og fréttir af vett-
vangi stjórnmálanna eru daglegt
brauð í Qölmiðlum hér sem ann-
ars staðar. Ymsum finnst nóg um
slíkan fréttaflutning, en aðrir
virðast aldrei fá nóg af honum.
Iðulega komast Qölmiðlar yfír
upplýsingar um það sem er á
döfinni hjá stjórnvöldum, án þess
að stjórnvöld æski þess beinlínis
að upplýsingunum verði komið á
framfæri við alþjóð. Þetta láta
Qölmiðlar ekki hindra sig og
birta oftast ótrauðir fréttirnar,
við misjafiiar undirtektir. Frá-
sagnir af mannlegum samskipt-
um þeirra sem við stjórnvölinn
sitja, eru á hinn bóginn fátíðari,
en eins og við er að búast getur
ýmislegt skondið gerst á bak við
tjöldin hjá stjórnmálamönnum
sem öðrum. Auðvitað eiga þeir
til hnyttin tilsvör, lenda í óvænt-
um uppákomum, bregða á leik
eða lenda í hatrömmum átökum.
Auðvitað eru ráðherrar mann-
legir, þótt oft komi þeir fram sem
stofiianaígildi og gangi fram af
mönnum með stofhanamáli sínu
og formfestu. Hér á eftir verður
aðeins reynt að skyggnast á bak
við tjöldin á stjórnarheimilum lið-
inna ára til þess að renna stoðum
undir kenninguna: „Ráðherrar
eru líka menn.“
Ragnari og svaraði gamalkunnum
rómi: „Þau voru byggð í fyrra."
Gamalreyndir pólitíkusar telja
margir hveijir að mikil breyting
hafi orðið til hins verra, hvað varð-
ar samstarf stjórnmálaflokka, þeg-
ar þeir líta um öxl. Þessir menn
telja að fyrir 25 til 30 árum hafi
verið trúnaður á milli ólíkra stjórn-
málaflokka, sem sé gkki fyrir hendi
í dag. Einn þingmaður „Viðreisnar-
áranna“ (1959-1971) rifjar upp
hvernig hafi verið staðið að ákvörð-
un Viðreisnarstjómarinnar um
gengisfellingu árið 1961: „Þegar
að gengið var fellt öðru sinni árið
1961 um þessi frægu 10% voru
geysilega miklar deilur um það í
báðum stjómarflokkunum. Þing-
flokkar Alþýðuflokks og Sjálfstæð-
isflokks funduðu stíft í tvo daga í
þingflokksherbergjum sínum í Al-
þingishúsinu og á þeim fundum var
mikið rifist. Loks tókst með naum-
indum að lemja þetta í gegn. Það
sýnir tímana tvenna í þessu sam-
hengi að þrátt fyrir tveggja daga
hörkurifrildi í báðum þingflokks-
herbergjunum, þá lak ekki eitt ein-
asta orð út um hvað stóð fyrir dyr-
um og gengisfellingin reið yfir eins
og högg, sem enginn hafði hug-
mynd um að væri yfírvofandi. Nú
í dag og reyndar síðastliðinn áratug
eða svo, gerist þetta ekki með þess-
um hætti, því stjómmálamenn rífast
opinberlega um nánast hvað sem
er og allt lekur út. Ég held að hér
sé um grundvallarmun að ræða,
* sem skýri hvers vegna margt hefur
farið úrskeiðis. Trúnaður og þag-
mælska, bæði innbyrðis í flokkun-
um og einnig á milli flokkanna vom
áður fyrr í hávegum höfð, en slíkt
er ekki til í dag.“
RAÐHERRAR
ERH IJIiA
mm
A LETTU ^OTMIM AÐ TJALDABAIÍIISTJORAARRÁÐIAU
íkisstjómarfundir eru
mjög formfastir fundir, þar sem
nánast aldrei er bmgðið út af venj-
um og hefðum. Forsætisráðherra
fer með fundarstjóm og alla jafna
láta ráðherramir að stjórn hans.
Það kemur sjálfsagt mörgum á
óvart að ráðherramir em aldrei
ávarpaðir með nöfnum á þessum
fámennu fundum, heldur einungis
með ráðherranafnbótinni. „Við-
skiptaráðherra leggur til . . .,“ er
það sem sagt er á fundi, en ekki
„Jón Sigurðsson leggur til..,“.
„Ríkisstjómarfundirem hundleiðin-
leg fyrirbæri og ég get ekki fyrir
nokkum mun rifjað upp nokkuð
skemmtilegt sem hefur komið upp
á, á þeim vettvangi," segir einn
fyrrverandi ráðherrann, þess full-
viss að mér verði ekkert ágengt.
Annar sagði: „Nei, ríkisstjómar-
fundir em ekki samkundur andríkis
og húmors." Reyndar virðist það
vera óvenju sjaldgæft að eitthvað
það komi upp á, á vettvangi ríkis-
stjómarinnar, sem mönnum er
minnisstætt, sökum þess hve hnytt-
ið eða skemrritilegt það er. Einn
fyrmrn ráðherra úr ríkisstjóm dr.
Gunnars heitins Thoroddsen sagði
t.d. við mig: „Nei, ég man ekki eft-
ir nokkm slíku, enda verður ekki
sagt um okkur ráðherrana í þeirri
ríkisstjóm að við höfum verið
fyndnir menn eða'skjótir til með-
hnyttin tilsvör."
Eftir því sem næst verður komist
mun formið á ríkisstjómarfundum
hafa verið með svipuðum hætti í
gegnum árin, og þótt nýr forsætis-
ráðherra hafi tekið við stjómar-
taumunurn með vissu millibili, hefur
fundalialdið lítið breyst. Ráðherrar
úr síðustu fimm ríkisstjórnum eða
svo, segja að fundarstjórn þeirra
Ólafs Jóhannessonar heitins, Gunn-
ars Thoroddsen heitins, Geirs
Hallgrímssonar, Steingríms Her-
mannssonar og Þorsteins Pálssonar
hafí verið með svipuðum hætti. í
forsætisráðherratíð þeirra tveggja
fyrstnefndu, hafí ekki verið venjan
að vera með fyrirfram ákveðna
dagskrá ríkisstjómarfunda, heldur
hafí fundarefnið ráðist af því hvaða
mál einstakir ráðherrar bám fram.
Á þessu hafi orðið breyting þegar
ríkisstjóm Steingríms Hermanns-
sonar var mynduð árið 1983. Síðan
sé ávallt skipulögð fundadagskrá.
Svo formfastir em ríkisstjómar-
fundir að það er ráðhermm minnis-
stætt þegar einungis örlítið hefur
verið hvikað frá forminu. Til dæmis
muna ráðherrar úr vinstri stjóm
Ólafs Jóhannessonar (1978 til 1979)
eftir fundi, þegar Tómas Ámason,
sem þá var fjármálaráðherra bar
upp erindi. Hann var að biðjast
lausnar fyrir ritara sinn, sem hugð-
ist breyta um starfsvettvang. Tóm-
as stóð upp og sagðist þurfa að
biðjast lausnar fyrir stúlkuna. Síðan
bætti hann við: „Ég ber þetta mál
upp með nokkmm trega.“ Þessi
viðbót hans varð til þess að Ólafur
Jóhannesson leit upp með spumar-
svip, en aðrir þögðu, því með þess-
um orðum hafði Tómas bmgðið út
af venjunni.
Ólafur er mörgum minnisstæður,
fyrir skemmtileg tilsvör og sér-
stakan persónuleika. Það var eitt
sinn, þegar Geir Hallgrímsson var
forsætisráðherra, sem ríkisstjórnin
var með erfitt mál til umfjöllunar.
Geir taldi þá á ríkisstjómarfundi
upp nokkuð marga menn sem hann
hafði rætt við og lagði til að þeir
yrðu kallaðir til samráðs. Ólafur
Jóhannesson sagði þá: „Ég er nú
búinn að hugsa þetta mál og mér
finnst að þetta eigi að vera svona.“
Höfðu samráðherramir gaman af
og töldu að þetta svar Ólafs sýndi
hversu ólíkir hann og Geir vom.
Öðra sinni var Alþýðubandalagið
sem oftar með fyrirspumir út af
framkvæmdum á vegum vamarliðs-
ins á Keflavíkurflugvelli. Þá spurði
Ragnar Amalds Ólaf sem þá var
forsætisráðherra: „Hvemig er það
eiginlega með þessi sprengjuskýli
Ólafur?" Og Ólafur snéri sér að
Ráðherrar úr ríkisstjóm Geirs
Hallgrímssonar segja þó að sam-
starf Framsóknarflokks og Sjálf-
stæðisflokks hafi verið með ágæt-
um þau fjögur ár og fjóra daga sem
stjómin sat. Verkstjórn Geirs hafi
verið ákveðin en lipur og samstarf
hið besta. Það eina sem þeir sjái
nú, 10 áram síðar, sé að heldur
hægt hafi oft verið farið I sakirnar,
einkum hvað varðar ákvarðanir í
efnahagsmálum. Ekki er samstarf-
inu I ríkisstjórn Ólafs Jóhannesson-
ar frá 1978 til 1979 borin sama
sagan. Þá mynduðu Framsóknar-
flokkur, Alþýðubandalag og Al-
þýðuflokkur stjórn. Ráðherrar úr
þeirri stjórn segja að samstarfið
hafi ávallt gengið stirðlega og mik-
ið verið um örðugleika, enda hafi
sú stjóm aðeins setið í 13 mánuði.
Það virðist óumdeilt, þegar rætt
er við stjórnmálamenn liðinna ára,
að Ólafur Thors er eftirminnileg-
asti forsætisráðherrann í hugum
eldri stjómmálamanna. Benda þeir
á að persónutöfrar hans hafi verið
leiftrandi og hann hafi bókstaflega
hrifið samstarfsmenn sína með sér,
hvort sem um flokksbræður var að
ræða eða aðra. Samstarf hans og
Bjama Benediktssonar hafi einnig
verið mönnum mikill lærdómur, svo
náið og trúnaðarfullt sem það hafi
verið. Það hafi komið hvað best á
daginn, eftir að Ólafs naut ekki
lengur við, hversu mikið og vel
Bjami hafi lært af forvera sínum.
Einn viðmælandi minn segir um
þetta samband þeirra Ólafs og
Bjama: „Þeir unnu saman með
ótrúlegum hætti. Þó að þeir væru
gerólíkir, þá störfuðu þeir saman
sem einn maður. Allt þetta vantar
núna."
Allt þetta vantar núna, sagði
þessi gamalreyndi stjómmálafor-
ingi. Hann rökstuddi það með því
að bera saman stjórnarhætti Ólafs
Thors og forsætisráðherra undan-
farinna ríkisstjóma: „Ólafur stjórn-
aði ekki landinu úr stjórnarráðinu,
heldur heiman frá sér, í gegnum