Morgunblaðið - 13.11.1988, Page 12

12 C
n mmtx. *■ imrnnm m msm ____
MORGUNBLAÐE) MAIMIMLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 13. NÓVEMBER 1988
LÆKNISFRÆDI/M^<7^r — Ekkert málf
Nýju töflurnar
ár í maga eða skeifugöm (í
einu nafni magasár) eru býsna
algengur kvilli víðast hvar í ver-
öldinni. Skiptar em skoðanir um
_ hvort telja beri
þetta fyrirbrigði
einn sjúkdóm
eða tvo en svo
mikið er víst að
skeifugamarsár
hagar sér að
ýmsu leyti frá-
brugðið hinu
sem er í magan-
eftir Þórorin
Guðnason
um sjálfum. Enginn þekkir orsök
eða uppmna þessara sára en eitt
er þeim flestum sameiginlegt, að
minnsta kosti skeifugamarsárun-
um, að magasafi sjúklinganna er
súrari en gengur og gerist. Þess
vegna hefur meðferðin lengstum
beinst að því að draga úr magas-
úrnum með sýmbindandi lyfjum,
t.d. alúmíníum-lút („magamjóik",
„hvíta kvoðan“) og ráðleggja jafn-
framt mataræði sem væri milt og
lítið ertandi fyrir viðkvæma
slímhúð. Þetta nægði stundum til
að halda sjúkdómnum í skeijum,
jafnvel lækna hann um skamma
eða langa hríð. En sumum dugði
lítið svona „kúr“; þeir vom eftir
sem áður þjáðir af verkjum, svefn-
litlir um nætur og með köflum
illa færir um að sinna daglegum
störfum. Þá var þrautalendingin
að flýja á náðir skurðlæknanna
og víst er um það að margir fengu
varanlega bót eitir magaskurð.
A fýrsta skeiði þeirra aðgerða
var mjógimislykkja tengd við
magann (sjá mynd) og fæðunni
þannig hleypt framhjá neðsta
hluta hans og skeifunni. Hvíld
hins sjúka líffæris gaf í upphafi
góða raun en þegar frá leið mynd-
aðist oft sár á nýjum stað, í teng-
ingunni, og þar með var sá draum-
ur búinn. Þótti nú sýnt að með
aðgerðum þyrfti að minnka sým-
framleiðslu og fóm menn því að
nema brott hálfan magann eða
meira, en þá brá svo við að árang-
ur varð miklu betri. Svo mikil
skurðaðgerð hefur óhjákvæmilega
hættur í för með sér og langvar-
andi eftirköst slíkrar tmflunar á
ásköpuðu meltingarstarfi gerðu
mörgum manninum lífið leitt. Af
þessum sökum varð næsta skref
að snerta sem minnst eða jafnvel
ekkert við maganum en skera í
staðinn á „sýmtaugarnar", eins
og það hefur verið nefnt, og lækka
með því sýrustigið.
Þannig var málum háttað þegar
nýtt og merkilegt lyf kom á mark-
aðinn fyrir röskum áratug. Það
heitir símetidín (önnur nöfn á því
em Tagamet og Acinil) og er
skemmst frá að segja að tilkoma
þess olli straumhvörfum í meðferð
magasára. Flest gróa þau á 4-8
vikum ef töflumar em teknar
reglulega, skurðaðgerðum vegna
sára hefur fækkað að miklum
mun og allur obbinn af magasárs-
fólki tekur á heilum sér án þess
að leggja á sig meinlæti í matar-
æði eða gangast undir skurðað-
gerð.
Er þá ekki allt í himnalagi? Er
ekki magasár einungis lítilfjörleg
uppákoma sem hverfur fyrir nýju
töflunum eins og dögg fyrir sólu?
Ónei, ekki er nú því að heilsa. í
fyrsta lagi græða þær ekki öll
sár; í öðm lagi vilja sár koma
aftur þegar lyfjum sleppir og þess
vegna hallast æ fleiri að fram-
haldsmeðferð, gefa þá minni
skammta í langan tíma; í þriðja
lagi þarf uppskurður enn sem fyrr
að koma til ef sár blæða mikið
og eins ef maginn „springur“, það
er að segja þegar sár étur sig
gegnum maga- eða skeifugamar-
vegg og veldur lífhimnubólgu.
Fyrir fimm ámm eða svo kom
fram á sjónarsviðið lyf sem heitir
ranitídín (Zantac, Asýran). Það
er skylt símetidíni; þau em bæði
það sem nefnt er H2-hemlar og
hafa því svipaðar verkanir. Yngra
lyfið hefur þó að margra mati
nokkra kosti umfram hitt og eins
og sakir standa mun það vera öllu
meira notað.
Nú er það gömul
saga að ný læknislyf
njóta oft mikillar
hylli en þegar tíminn
og reynslan kveða
upp sína dóma
breytast skoðanir
manna og ljúfur
verður leiður. Auka-
verkanir sem lítið
bar á í fyrstu koma
stundum í ljós þegar
stundir líða fram og
lyfin sem einu sinni
vom ný og góð
hverfa í skugga
annarra sem em
nýrri og þykja betri.
Og em það — sum.
Ekki verður sagt um
H2-hemla að telj-
andi aukaverkanir hafi enn sem
komið er gert vart við sig en því
má ekki gleyma að „starfstími“
þeirra er aðeins nokkur ár. Dálí-
tið er farið að nota súkralfat (An-
tepsín) sem er annars konar lyf;
minnkar ekki sýmna í maganum
en brynjar slímhúðina gegn árás-
um hennar, og fleiri meðul kynnu
að vera á næsta leiti. Varla þarf
að gera ráð fyrir að nýju töflurn-
ar séu síðasta orðið í þessu máli.
VÍSINDIÆ/ unnt ab stýra kjam-
orkunni?
Leysigeisli gæti
reynst lykillinn
Vísindamenn hefur lengi dreymt
i
eftir dr. Sverri
Ólafsson
um að ná stjórn á þeim ferlum
sem stýra orkumyndun við kjarnas-
amruna. Fyrsta vetnissprengjan var
sprengd árið 1952, en hún er dæmi
um „stjórn-
lausan" kjarnas-
ammna, sem
gerist á meðan
nægjanlegt elds-
neyti, sem full-
nægir réttum
skilyrðum, er
fyrir hendi. Það
að hafa hemil á
þeirri orku sem myndast við kjarn-
asammna þarfnast lausnar ótrú-
lega erfiðra vandamála, en það er
trú margra að ávinningurinn af
slíkri lausn yrði gífurlegur.
A undanförnum ámm hafa ýms-
ar aðferðir verið þróaðar við rann-
sóknir og meðferð á kjarnasammna
og þrátt fyrir margvíslegan árangur
em langflestir sammála um að enn
sé löng leið ófarin í lausn á viðkom-
andi vandamálum. Sumir em jafn-
vel þeirrar skoðunar að vandamál
kjamasammna séu óleysanleg.
Kjamasamruni getur einungis
átt sér stað við gífurlega mikinn
þrýsting og hátt hitastig. Að skapa
þessar aðstæður og eins það að
hafa stjóm á efninu við hitastig sem
er að stærðargráðunni milljón gráð-
ur á Celsíus em meginvandamál
sammnaáætlunarinnar. Nýlega
hafa vísindamenn við Rochester-
háskólann í New York náð áhuga-
verðum árangri í þessa átt, en að-
ferð þeirra byggir á því að nota
leysigeisla til þess að hita efnið og
þétta það saman.
Notkun leysigeisla í sammna-
rannsóknum er ein af nokkmm
aðferðum sem reyndar hafa verið á
undanfömum ámm. I þessari aðferð
er leysigeisla skotið á yfirborð gler-
kúlu sem er 200-300 míkrómetrar
NÝ ÞRÆÐING
Instant Start■
mSSSSmLoading Systemummmmmmm
ÞAÐ NÝJASTA FRÁ SAiNIYO ER VHR 4100, SEM ER ALGJOR NYUNG IVHS MYNDBONDUM
Nýja þræðingin frá SAMYO gerir það að verkum að tækið vinnur mun hraðar en önnur tæki. T.d. tekur aðeins 1 sek-
úndu að fá myndina á skjáinn, eftir að ýtt hefur verið á "spilun", sem áður tók 6 sekúndur. Og tækið þitt slitnar minna
við notkun, athugaðu það.
Tækið býður einnig upp á:
* Fullkomna fjarstýringu
* Stafrænan teljara sem telur klst./mín./sek.
* Skyndiupptöku (QSR), óháða upptökuminni.
* Nákvæma skoðun atriða með skrefspólun.
* 39 rásir.
* Sjálfvirkan stöðvaleitara.
* Eins árs upptökuminni með átta skráningum.
* Hraðspólun i báðar áttir, með mynd.
* Endurtekningu á sama hlutinn (repeat), allt að fimm sinnum.
* Sjálfvirka bakspólun.
* Sjálfvirka gangsetningu við innsetningu spólu.
* Hágæða mynd (High Quality).
* Stafrænt stjórnborð lýsir öllum aðgerðum tækisins.
* Scarttengi.
FÁGAÐ ÚTLIT
Stílhreinna og fyrirferðarminna tæki finnur þú varla. Tækið er 42 cm á breidd (passar í flesta hljómtækja-
skápa), 7,9 cm á hæð og 31,7 cm á dýpt.
SKREFI FRAMAR
<2\
Gunnar Asgeirsson hf.
Suðuríandsbraut 16
108 Reykjavík. Simi680780.
í þvermál og hefur að geyma blöndu
af ísótópunum tvívetni og þrívetni
við 100 loftþyngda þrýsting. Leysi-
geislinn hitar yfirborð kúlunnar upp
í margar milljón gráður á Celsíus.
Við þetta springur kúlan en ytra lag
hennar þeytist út í allar áttir og
þrýstir vetnisísótópunum inn á við,
en við það eykst þéttni þeirra og
hitastig.
Vísindamönnum í New York
tókst að framkalla vetnisþrýsting
sem nam 40 grömmum á rúmsenti-
metra, en það er 200 sinnum meira
en þrýstingur fljótandi vetnis. Jafn-
vel þó þetta sé ekki nema 20% af
þeim þrýstingi sem er nauðsynlegur
til þess að nægjanlegur kjarnasam-
runi eigi sér stað er þetta engu að
síður mesti þrýstingur sem hingað
til hefur náðst með notkun leysi-
geisla. Á síðastliðnu ári tókst
vísindamönnum við Lawrence Live-
more-rannsóknarstofuna í Banda-
ríkjunum að ná sambærilegum
þrýstingi, en einungis með því að
nota langtum aflmeiri leysigeisla.
Innsta lagið sem hefur að
geyma tví- og þrívetni þjapp-
ast inn á við, en við þaö eykst
þrýstingur þess og hitastig.
rYtra lag kúl-
* unnarrifnaraf
og þýturútí
Leysigeisli.
Leysigeisla er skotið á yfirborð glerkúlu
og hitar það upp í margar milljón gráð-
ur á Celsíus. Ysta lag kúlunnar þyrlast
út í loftið og þóttir saman innsta laginu
sem hefur að geyma vetniskjarna. Best
samþjöppun næst er yfirborð kúlunnar
hitnar sem jafnast, en til þess að það
gerist er nauðsynlegt að þrýstingur ley-
sigeislans dreifist sem jafnast um yfir-
borð kúlunnar. Þessu takmarki er náð
með flókinni uppsetningu 24 leysitækja
og 15.000 Ijóstækniþáttum.
Til þess að ná sem mestri vetnis-
þéttni er nauðsynlegt að þrýstingur
leysigeislans dreifist sem jafnast
um yfirborð kúlunnar. Rochester-
starfshópurinn notaði tækjabúnað
sem samanstóð af 24 leysitækjum
og 15.000 ljóstækniþáttum. Þrýst-
ingurinn sem náðist var u.þ.b. 4
sinnum minni en líkanreikningar
sögðu fyrir um og eins var orkan
sem losnaði úr læðingi ekki nema
einn þúsundasti af því sem við var
búist. Vísindamennirnir telja trúlegt
að þessar takmarkanir orsakist af
ójöfnum í leysigeislasviðinu sem í
uppsetningu þeirra var í mesta lagi
12% yfir alla kúluna.
Þeir eru vongóðir um að betri
árangur náist eftir að þeim hefur
tekist að bæta ljóstæknileg atriði
tilraunarinnar. Þeir eiga enn langa
leið fyrir höndutn, því samkvæmt
útreikningum er nauðsynlegt að
minnka sveifluna í leysisviðinu nið-
ur í eitt prósent til þess að ná vetnis-
þéttni sem dugar til kjamasam-
runa, en það jafngildir þúsundföld-
um normalþrýstingi fljótandi vetnis.
XJöfðar til
11 fólks í öllum
starfsgreinum!