Morgunblaðið - 11.12.1988, Qupperneq 10

ío d
MORGUNBLAÐIÐ
MANNUFSSTRAUMAR
:ir.nm t
SUNNUDAGUR 11. DESEMBER 1988
VIRSLUNIN HÆTTIR
Niöursett verö
Hverfisgötu 105,
s. 91-23444.
RAFVERKTAKAR
RAFVIRKJAR
Er ekki kominn
tlmi til að kynnast
RAFLAGNAEFNINU
Sterkt, ódýrt og fjölbreytt úrval
Kynntuþér
Vatnagörðum 10
SÍMAR 685855/685854
„Sjarmerandi“
satínnáttföt, jakki,
buxur og sloppur.
rallegir litir,
mildireðalíf-
legir að vild.
Sérstaklega
vandað satín,
mjúkt og létt.

Offi AOOLySINOWJONUSTAN / SIA
Gjöjin liemiar
Pósthússtræti 13, sími 22477,
í hjarta Reykjavíkur á homi Pósthússtrætis og Kirkjustrætis.
tiÆKNISTRÆÐl/Refsingfyrir magafylli?
Gallsteinar
Lifrin er stærsti kirtill líkamans
og ætlunarverk hennar er
margþætt. Eitt af skyldustörfunum
er að búa til gall sem rennur svo
niður í skeifugömina eftir leiðslu
sem heitir gall-
gangur. Á einum
stað liggur pípa út
úr ganginum og
opnast í poka eða
blöðru. í henni
safnast fyrir
birgðir af galli
þegar lítið er um
að vera í melting-
arfæmnum, með öðmm orðum þeg-
ar langt er liðið frá máltíð. Eftir
næsta snæðing, ekki síst ef feitur
matur hefur verið á borðum, þykist
meltingin þurfa á meira gallrennsli
að halda en þessu jafna og stöð-
uga. Þá dregur blaðran sig saman
og skvettir viðbót í lækinn, tæmir
sig jafnvel þegar mikið liggur við.
— Nútíðarfólk sem kunnugt er á
höfuðborgarsvæðinu sér auðvitað
hliðstæðu í hitaveitugeymum á
Öskjuhlíð.
En smáagnir á floti í stöðupolli
vilja stundum falla til botns. Ef
margar agnir slá sér saman mynd-
ast sandkom sem síðan dregur að
sér æ fieiri agnir uns úr verður
stór og myndarlegur steinn — í
þessu tilfelli gallsteinn.
Sumir gallsteinar em friðsamir
og stofna ekki til vandræða. Þeir
kallast „þöglir" steinar og meðan
þeir bera það nafn með rentu er
öllum sama um þá. En allt í einu
geta þessir meinleysingjar látið
hressilega til sín taka. Ef við hugs-
um okkur gallblöðmna sem flösku
og pípuna frá henni út í gallgang-
innsem stút mundi þrengsti hluti
blöðmnnar svara til axla á flösk-
unni. Þegar steinn álpast út í axlirn-
ar eða jafnvel stútinn — við getum
gert okkur í hugarlund að hann sé
orðinn leiður á fangavistinni og
ætli að laumast burt — þá festist
hann þar og stöðvar rennslið úr
blöðmnni. En blaðran vill ekki
svíkjast um og skipar því vöðvum
sínum að dragast saman og þrýsta
vökvanum út þrátt fyrir stífluna,
og helst stíflunni líka. Þessa sam-
drætti skynjar sjúklingurinn sem
þrautir undir hægra síðubarði og
er þeim einatt gefið nafnið gall-
kveisa eða gallsteinakast. Eftir
nokkrar klukkustundir gefast vöðv-
amir upp, em orðnir þreyttir eða
nenna þessu ekki lengur fyrst
hvorki gengur né rekur. Þá slaknar
tak blöðmnnar á steininum, hann
losnar og veltur til baka. Gallstein-
akastinu er lokið og enginn veit
hvenær það næsta
kemur. Kannski aldr-
ei.
En gallverkir era
óútreiknanlegir eins
og veðrið í umhleypin-
gatíð. Fyrir kemur að
steinninn losnar alls
ekki úr prísundinni og
þá detta verkirnir ekki
niður en halda áfram
svo sólarhringum
skiptir. Sjúkdómurinn
tekur á sig aðra
mynd, ef til vill kemur
sótthiti til sögunnar,
breytingar á blóði gefa til kynna
bólgu og ef sjúklingnum elnar sótt-
in með áframhaldandi verkjum,
eymslum á gallblöðmstað, háum og
jafnvel hækkandi hita dag frá degi
er voði á ferðum. Blaðran getur
sprangið ogþá blossar upplífhimnu-
bólga rétt eins og þegar sár
étur sig gegnum magavegginn eða
gat dettur á bólginn botnlanga.
Gjarnan em steinar í blöðmnni
fleiri en einn, stundum hnullungar,
stundum sandur. Einungis sand-
korn geta sloppið út um flöskuháls-
inn því að þröngt er hliðið og mjór
vegurinn, eins og frægt er um aðra
leið. En þau korn sem komast í
gegn eiga um tvennt að velja, ann-
aðhvort berast með straumnum alla
leið út í þarm eða setjast að í gall-
ganginum, stækka þar og eflast til
illra verka. Nálega tíundi hver gall-
steinasjúklingur er með einn eða
fleiri steina í ganginum og geta af
því hlotist margvísleg einkenni:
Verkir; hiti, ef sýking er með í spil-
inu; og síðast en ekki síst gula sem
stafar af því að gangurinn stíflast
og litarefni gallsins fer út í blóðið.
Víða um heim em gallsteinar tíðir
gestir, einkum þar sem nóg er að
bíta og brenna, en fátíðir á svæðum
þar sem skortur er landlægur. Það
segir þó ekki alla söguna um orsak-
ir sjúkdómsins. Indíánar í Norður-
Ameríku em eitthvert mesta gall-
steinafólk í víðri veröld og lifa þó
fæstir í vellystingum. Og gallsteinar
em kvenhollur kvilli.
Af hveijum fjórum
sjúklingum em þrír
konur og verður víst
ekki hjá því komist
að telja meðgöngu og
barneignir til áhættu-
þátta, en þeir vaða nú
sem kunnugt er uppi
þegar rætt er eða rit-
að um heilsu og van-
heilsu.
Löngum hefur
mannkindin mátt bera
sínar sjúkdómsbyrðar
í þögn og þolinmæði.
Gallsteinar vom þar engin undan-
tekning. En heimur batnandi fer.
Magaverkir og innanmein hafa nú
fengið ákveðnari nöfn eins og gall-
steinar, magasár, botnlangabólga,
garnaflækja og fleiri og fleiri. Jafn-
framt því sem sjúkdómsgreiningu
hefur fleygt fram á undangengnum
áratugum hafa lækningamöguleik-
ar orðið fjölbreyttari og árang-
ursríkari. Sagan um greiningu og
meðferð gallsteina er ein af spennu-
sögum læknavísindanna en verður
ekki sögð hér fyrr en í næsta pistli.
eftir Þórarin
Guönason
Lifur
HAGFRÆÐI/G^///fjölmiblar stuólab ab því ab
efnahagsvandamálin væru einu fœrri?
Gegn blaðri
Segja má að linnulaus umræða
um efnahagsmál hafi staðið í
landinu í hartnær tvo áratugi.
Stjómmálabaráttan á íslandi snýst
að stærstum hluta um efnahags-
mál. Fréttaval fjöl-
miðla ber með sér
að efnahagsmálin
em yfirleitt ofar-
lega á baugi í þjóð-
félagsumræðunni.
Venjulega þarf
stórtíðindi eins og
landhelgisdeilur
eða jarðelda til að
efnahagsmál víki sem aðalfréttaefni
fjölmiðla.
En það er tómahljóð í þessari
umræðu, sem einkennist af yfirlýs-
ingaflóði, órökstuddum staðhæfing-
um og jafnvel vanþekkingu á stund-
um.
Hver hefur ekki heyrt staðhæf-
ingar um efnahagsmál sem hefjast
á „Það sagði mér maður ...“, eða
„Maður heyrir talað um að ...“, eða
„Ég hef fyrir satt að ...“ og svo
kemur fullyrðingin. Þetta er ætlast
til að tekið sé gott og gilt. Nýlegt
dæmi er um kunningja stjómmála-
mannsins sem hafði reiknað út
(með ótilgreindum hætti) að hann
hefði greitt 480% vexti af einhverju
láni. Eða voru það 580%? Sögu-
sagnir af þessú tagi hafa vitaskuld
takmarkað upplýsingagildi og em
ótækar sem framlag til opinberrar
umræðu, þó þær gætu átt heima í
skrafi undir borðum í framsóknar-
vist.
Ómarkviss umræða af þessu tagi,
sem fjölmiðlar, ekki síst hinir
áhrifamiklu ljósvakamiðlar, hafa á
stundum látið sér nægja að miðla
án greiningar, hefur nánast drepið
þjóðfélagsumræð-
una í dróma. Meðan
ekki verður hér
breyting á er engrar
vitrænnar niður-
stöðu að vænta,
engra nýjunga,
engra umbóta.
Einskis nema þræ-
tunnar sem fæðir
ekkert af sér nema
leiða og doða.
Ljósvakamiðlar
mega ekki falla í þá
gryfju að afsaka
yfirborðskennda
umfjöllun með
tímaskorti. Hlutverk
þeirra er víðtækara
en aðeins að miðla efni. Þeir þurfa
einnig að greina staðreyndir frá
staðleysum og prófa sannleiksgildi
fullyrðinga. Hvorki stjómmála-
mönnum né hagspekingum má
líðast að skýla sér bak við leyndar-
hjúp hugtaka með óræðum merk-
ingum. Ljósvakamiðlar hljóta að
leggja aukinn metnað í að efla eig-
in þekkingu á efnahagsmálum. Að
öðmm kosti eiga þeir á hættu að
vera í þeirri aðstöðu að þurfa að
taka hvert orð viðmælenda sinna
sem góða og gilda vöm. Jafnvel
þótt framlag viðmælandans sé slíkt
að í raun sé ausið úr vatnslausum
bmnni.
Þeir sem dvalist hafa um lengri
eða skemmri tíma meðal nágranna-
þjóða vita að málflutningur eins og
stundum tíðkast á íslandi væri
víðast hvar ekki tekinn alvarlega.
í þessum löndum yrðu þeir, sem
flyttu mál sitt með óvönduðum
hætti, vart mosavaxnir í áhrifastöð-
um. Fjölmiðlar ganga rækilega eft-
ir sannleiksgildi staðhæfinga. Ann-
aðhvort finnur viðkomandi orðum
sínum stað eða verður ber að orð-
skröki. Eða blaðri.
í því íjölmiðlaum-
hverfi sem íslend-
ingar búa við fljúga
yfirlýsingarnar til
og frá: Hræðilegur
blóðvöllur. Á barmi
hengiflugsins. Að-
eins örfáir dagar til
stefnu. Stóra stopp-
ið framundan. Þjóð-
argjaldþrot.
Það er á engan
hátt lítið gert úr
þeim vanda sem
steðjar að þjóðinni
þó sagt sé að með
yfirlýsingum af
þessu tagi sé farið
út yfír öll skynsamleg mörk. Blaður
af þessu tagi af hálfu áhrifamanna
getur valdið óþárfa ugg og efa-
semdum meðal erlendra lánar-
drottna og leitt til þess að íslending-
ar sæti lakari kjörum á erlendum
lánum. Blaðrið verður þá ekki að-
eins slævandi plága hér heima fýrir
heldur hreinn kostnaðarauki fyrir
þjóðarbúið. Beínharðir peningar í
erlendum gjaldeyri.
Pjölmiðlar gætu með gagnrýnni
umfjöllun slegið á blaðrið og þannig
fækkað efnahagsvandamálum þjóð-
arinnar um eitt.
eftir Ólaf
isleifson