Morgunblaðið - 26.02.1989, Síða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. FEBRÚAR 1989
11
sínum til Pakistan — því þau eru
múslimar og þegar Indland hlaut
sjálfstæði ákváðu Bretar að þeir
skyldu búa í tilbúnu ríki að nafni
Pakistan en hindúar og búddatrúar-
menn á Indlandi sjálfu. Hann fór svo
til London undir tvítugt, gekk í há-
skóla og ætlaði að verða leikari. Það
gekk ekki vel; hann endaði á auglýs-
ingastofu og samdi slagorð fyrir
þvottaefni; jafnframt fór hann að
skrifa sögur. Fyrsta bókin hans hét
Grimus og þykir mislukkuð — reynd-
ar hef ég ekki lesið hana. En svo
skrifaði hann Midnight’s Children,
Miðnæturbörnin, og sló í gegn eins
og sagt er; hann fékk Bookerverð-
launin, þau bókmenntaverðlaun sem
eftirsóttust eru meðal rithöfunda er
skrifa á ensku, og bókin hans var
þýdd á flestar útbreiddustu tungur
heims og þótti góð. Enda eru Mið-
næturbömin að ýmsu leyti fín bók.
Þetta er saga tveggja manna sem
fæðast á því andartaki er Indland
hlýtur sjálfstæði og er því saga Ind-
lands í leiðinni; Indíra Gandhi, eða
„Ekkjan" eins og hún er kölluð, húk-
ir sífellt bak við þil og er hinn ferleg-
asti svarkur. Frásögnin er litskrúðug,
orðmörg og krydduð alls konar ævin-
týrum; persónusafnið fjölbreytilegt,
stórskorið og oft skemmtilegt. En
frásögnin er líka meðvituð og víða
má sjá áhrif frá Gunter Grass; Sal-
man Rushdie hefur ennfremur lesið
suðurameríska höfunda eins og Car-
los Fuentes og náttúrlega García
Márquez. Hann ætlar sér stóran hlut
með þessari bók; Indland er vita-
skuld heil heimsálfa fremur en ein-
stakt land og djarflegt uppátæki að
lýsa sögu þess í einni skáldsögu, þó
ekki sé nema frá sjálfstæði undan
Bretum. Lesandi þykist vita sitthvað
meira um Indland eftir lesturinn; þó
eru mér minnisstæðastir kaflar frá
stóru húsi í Bombay þar sem strákur-
inn sögumaðurinn ólst upp og skreið
um háaloft.
Miðnæturbörnin var Iridlandsbók-
in hans Rushdies; síðan skrifaði hann
Pakistanbók og kallaði Shame,
Skömm. Fantasían er ekki síðri í
þeirri bók og skrýtin stelpa breytist
í hvítan hlébarða; frásögnin er líka
ennþá meðvitaðri og hugleiðingar um
Söguna — bæði mannkynssöguna og
skáldsöguna — bijóta hana hér og
hvar upp. Rushdie hefur verið að
lesa Milan Kundera í þetta sinn og
drýldni sem svolítið hafði borið á í
Miðnæturbörnunum fer vaxandi í
Skömm, enda er Kundera stórmeist-
ari í drýldni, að minnsta kosti í skáld-
verkum sínum; ágætar ritgerðir hans
eru annar handleggur. Annars eru
persónur bókarinnar margar og
Rushdie hefur ekki fullt vald á þeim
öllum; þungamiðja sögunnar er, eins
og bæði í Miðnæturbömunum og
Söngvum Satans, samband og tog-
streita tveggja manna sem i upphafí
eru samherjar en endar í þetta sinn
með því að annar verður hinum að
bana; það eru þeir Ali Búttó og Zia
Ul-Haq í fátæklegu dulargervi og
Rushdie svo sem ekkert að fela hvað
hann vill sagt hafa.
Með þessum tveimur bókum varð
Rushdie heimsfrægur í hinni ensku-
mælandi veröld, enda er það mála
sannast að bækur hans voru og eru
fjörlegur goluþytur í enskum bók-
menntum, sem líkjast um þessar
mundir meira þreytulegum sam-
kvæmisleikjum og fjölskyldurifrildi
en lifandi litteratúr. Mönnum virtist
Rushdie stökkva eins og fullskapaður
snillingur úr höfði skáldguðsins en
svo skrifar hann Söngva Satans og
kemur á daginn að hann hefur líklega
verið stórlega ofmetinn; það er mikið
puð að komast á skrið með þessa
bók og verst þó að lesandi er ekki
sérlega fús til að leggja á sig það
erfíði. I þessari bók eru orðin ódýr
og því í meira hlálegt ef Rushdie
skyldi nú þurfa að borga fyrir þau
með lífr sínu. En hann hefur svo sem
verið alræmdur áður, bæði í Indlandi
og Pakistan; Indíra Gandhí las fyrri
bókina og líkaði að vonum stórilla
hvemig henni og hennar stjóm var
lýst þó henni þætti að öðm leyti
nokkuð tii um bókina; Zia Ul-Haq
varð ennþá reiðari lýsingunni á Pak-
istan í Skömm en virðist samt ekki
hafa dottið í hug að senda laun-
morðingja á slóð höfundarins. Nú em
bæði Indíra og Zia Ul-Haq dauð og
eftir að vita hvort Salman Rushdie
lifír ekki Khomeini erkiklerk líka.
ij
áttu fyrir því að bókin yrði bönnuð.
Pasha skrifaði Penguin bréf, en fékk
ekkert svar, og bað Margaret Thatc-
her forsætisráðherra að lögsækja
Rushdie og Penguin.
Frú Thatcher sagði í svari 11.
nóvember að stjórnin sæi ekki
ástæðu til að banna bókina, en vísaði
málinu til ríkissaksóknarans, Sir
Patrick Mayhew, sem úrskurðaði að
bókin bryti ekki lög. Mackay lávarð-
ur, forseti lávarðadeildarinnar, og
innanríkisráðuneytið höfnuðu einnig
beiðninni.
Annarri baráttu var stjórnað frá
Islömsku menningarmiðstöðinni í
London. Forstöðumenn hennar fólu
þremur múhameðskum sendiheirum
að skýra innanríkisráðuneytinu frá
andúð þeirra á bókinni. Ráðuneytið
lofaði að „gefa viðhorfum þeirra
gaum“.
Þá var einnig hafín mikil herferð
í Bradford. Fyrir tveimur mánuðum
sóttu 500 múhameðstrúarmenn fund
í borginni til að mótmæla bókinni.
Þá var ákveðið að brenna hana til
að vekja athygli á málinu. Áhrifamik-
illi mynd af Söngvum Satans í ljósum
logum var dreift um allan heim 14.
janúar og málið komst á alvarlegt
stig.
Lausn virðist ekki í sjónmáli og
Rushdie er í stöðugri lífshættu. Hann
hefur beðizt „innilegrar afsökunar á
þeirri sorg, sem hann hafí valdið ein-
lægum stuðningsmönnum isiams".
Sumir valdamenn í Teheran virðast
vilja fá fá málið út úr heiminum og
telja afsökunarbeiðnina fullnægj-
andi. En Khomeini hefur þrívegis
vísað henni á bug og ólíklegt er að
afstaða hans breytist. Hún er talin
jafngilda „opinberri iðrun“.
Baráttan gegn Rushdie og bókinni
hans er liður í valdabaráttu í íran
og Pakistan. Andstæðingar bókar-
innar í Pakistan styðja öfgafulla
klerka, sem er í nöp við Benazir
Bhutto forsætisráðherra og Banda-
ríkjamenn. „Bandaríkjamenn, Bretar
og ísraelsmenn eru erindrekar Sat-
ans á jörðinni og ætla að útrýma
múhameðstrúarmönnum," segja
þeir.
Þótt gagnrýni á Khomeini þekkist
varla í Iran hafa þær raddir heyrzt
þar að hann hafi gengið of langt,
en hann ræður stefnunni. Á miðviku-
daginn fordæmdi hann „hófsama
stefnu,“ sem hafði verið tekin upp í
utanríkismálum, og stuðningsmenn
fijálslyndis. Um leið sagði hann að
vestrænar þjóðir væru óvinir islams.
Líflátshótunin fiefur breytt lífi
Rushdies og konu hans í martröð.
Hann er sagður taugaóstyrkur og
viðkvæmur að eðlisfari og þótt hann
virtist ekki kippa sér upp við lætin
í Bradford virðist hann orðinn alvar-
lega skelkaður. Þar sem Khomeini
neitar að náða hann er ekki um ann-
að að ræða fyrir hann en að fara
huldu höfði og njóta verndar lög-
reglu. Þegar hafa fimm menn verið
vegnir vegna væringa Breta og ír-
ana.
Rushdies er gætt allan sólarhring-
inn. Enginn veit hve lengi hann verð-
ur undir lögregluvemd, en ljóst er
að málið leysist ekki í bráð og að
langt verður þangað til hann getur
lifað eðlilegu lífi á ný. Hann nýtur
greinilega mikillar samúðar á Vest-
urlöndum, en íranar skilja ekki
prentfrelsi, sem þykir sjálfsagt á
Vesturlöndum.
Nú er hann kominn tii landsins, nýi BMW’
inn 316i árgerö 1989. Árgerö 1988 seldist
upp á mettíma og fengu færri en vildu.
BMW 316i er búinn nýrri 102 hestafla, 4ra
strokka vél meö beinni innspýtingu.
BMW 316i hefur glæsilegt yfirbragö innan
sem utan, hvort sem er í 2ja dyra- eöa 4ra
dyra útfærslu.
í BMW kemst aksturinn næst því aö vera
fullkominn, því hann er geröur fyrir kröfu-
haröa ökumenn sem kunna aö meta það
besta.
Þú getur eignast nýjan BMW á hagstæö-
um greiðslukjörum og viö tökum gamla bíl-
inn þinn jafnvel sem greiöslu upp í nýjan.
Þaö er einfalt mál aö semja viö okkur.
Dæmi um verð:
BMW 316i, 2ja dyra,
kostar frá kr. 1.130* þúsund.
BMW 316i, 4ra dyra,
kostar frá kr. 1.180* þúsund.
Haföu samband viö sölumenn strax í dag.
Söludeildin er opin alla virka daga frá kl.
9—18 og laugardaga frá kl. 13—17.
* Verö miöast viö staögreiöslu aö viöbættu gjaldi fyrir ryövörn og skráningu.
ffyrir
kröfuharða!
BMW 316i áigetö 1989.
Kunnir þú aö meta þaö besta, skaltu ekki
hika viö aö hafa samband og bóka tíma í
reynsluakstur sem fyrst. Þá séröu hvers
vegna BMW er svona góö fjárfesting.
Nú er BMW 316i árgerö 1989 til afgreiðslu
strax á hagstæðara veröi en nokkru sinni
fyrr. Bíllinn er búinn öllum sjálfsögðum
þægindum.
Njóttu þess besta, — eignastu BMW.
Bílaumboðið hf
BMW einkaumboð á íslandi
Krókhálsi 1, Reykjavík, sími 686633.