Morgunblaðið - 27.06.1989, Blaðsíða 38

(MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. JÚNÍ 1989
38
Edith K. Guðmunds-
son — Minningarorð
Det tykkes tungt at skilles ad,
fra den ens sjæl har kær...
Svo kvað stórskáldið Henrik Ib-
sen 1859 í hrífandi kvæði, „Pá vidd-
eme“, og það er með sorg í sinni
að ég minnist samlanda hans, ást-
kærrar tengdamóður minnar, sem
til grafar verður borin í dag frá
Dómkirkjunni í Reykjavík.
Edith Kamilla Kaarbye Guð-
mundsson, eins og hún hét fullu
nafni, varfædd 12. september 1907
í Björgvin í Noregi. Faðir hennar,
Isak Kaarbye, ættaður að norðan
frá Vadso, þar sem hann hafði lært
hjá öðmm listmálara, Andersen,
hafði sest að í Björgvin hálfþ'rítugur
að aldri, en snemma gert víðreist
og meðal annars numið list sína í
París, á Ítalíu og í Þýskalandi, og
hlotið til þess styrk Björgvinjarbúa,
sem margir munu hafa kunnað vel
að meta listgáfu hans. Varð hann
brátt einn af þekktari listmálurum
staðarins og sótti myndefni jafnt í
fjölskrúðugt bæjarlífíð sem í ægi-
fegurð fjallanna í heimahögunum í
Norður-Noregi. Þá þótti hann eigi
síður snjall og eftirsóttur andlits-
málari, enda sátu fyrir hjá honum
ýmsir þekktir samtímamenn hans,
innlendir sem erlendir, og var þeirra
á meðal Vilhjálmur annar Þýska-
landskeisari, sem þá stundaði mjög
siglingar á snekkju sinni innan
norska skeijagarðsins. Prýða
myndir hans veggi ýmissa norskra
safna, svo sem Nasjonal-galleriet í
Osló, jafnt sem heimila góðborgar-
anna í Björgvin. Mun Kaarbye þó
lítt hafa samið sig að smáborgara-
legnm lífsháttum eins og síðar verð-
ur rakið. Lést hann árið 1944, 64
ára að aldri, af völdum þess er
þýskt skotfæraskip sprakk í loft upp
við Tyskebryggen (nú Bryggen) í
Björgvinjarhöfn. Verður væntan-
lega ljóst af framansögðu, að dóttir
hans Edith átti ekki langt að sækja
margrómað listfengi sitt.
Móðirin, Anna Kaarbye, fædd
Rennemoen, var af fyrirfólki komin,
af velþekktri ætt úr Guðbrandsdal.
Taldi hún sig raunar einnig til
skyldleika við Galtunga, norska
aðalsætt, sem þekkt var allt frá
Sturlungaöld og enn mun við lýði.
Mun einn ættmenna hennar hafa
verið Carl Gustav Fleischer, hers-
höfðingi, sá er stjórnaði vörnum
Norður-Noregs 1940, og varð síðar
yfírhershöfðingi norska útlagahers-
ins í Bretlandi og Kanada í heims-
styrjöldinni síðari. V^r faðir Önnu
byggingameistarí og hafði meðal
annars reist spítala og fleiri opin-
berar byggingar í Murmansk, en
þar bjó fjölskylda hennar um ára-
bil. Sem unglingsstúlka hafði hún
verið við krýningu Nikulásar ann-
ars, Rússakeisara, og orðið vitni að
því er áhorfendapallar hrundu og
urðu fjölda manns að fjörtjóni. Var
atvik þetta talið illur fyrirboði um
örlög keisarans. Lítt mun fjölskyld-
unni hafa getist að því að hún gengi
að eiga fátækan listamann og var
hún eftirleiðis utangarðs meðal
skyldmenna sinna, enda ættarstolt
og stéttaskipting slík í þá daga, að
ijarlægt er nútímahugsunarhætti.
Anna Kaarbye lést í Björgvin 1965,
í hárri elli. Eru tvö af átta bömum
þeirra Isaks, Gyda og Torbjorn, enn
á lífí og búsett þar.
í þessum mikla athafna- og
menningarbæ sleit Edith bams-
skónum og mun ekki alltaf hafa
átt auðvelda æsku, enda skiptust
einatt á skin og skúrir í lífí fjölskyld-
unnar. Faðirinn var bóhem sem lifði
og hrærðist í heimi listarinnar.
Hefír Edith sagt svo frá að þegar
heimilisfaðirinn hafði selt eitthvert
verka sinna hafí verið efnt til fagn-
aðar, þar sem kavíar og kampavín
vom til réttar veitt, enda þótt fjöl-
skyldan ætti vart málungi matar
og bömin gengju með pappa í skó-
sóla stað. Það kom því í hlut hús-
móðurinnar að halda heimilinu sam-
an og veita því kjölfestu. Má ráða
af frásögnúm dóttur hennar að hún
hafi veitt bömum sínum strangt
uppeldi að þeirra tíðar sið.
Heimilið prýddu, auk listaverka,
margir kjörgripir, sumir fengnir úr
fjarlægum heimshomum, m.a. að
gjöf frá góðvini listamannsins, fom-
leifafræðingnum Haakon Shetelig,
sem þá var forstöðumaður Bergens
Museum. Verður því að ætla að hin
unga mær hafí snemma hlotið þá
vígslu í heimi lista og Iistræns
umhverfis sem hún bjó að æ síðan.
Var enda fjölmargt forvitnilegt að
skoða utan veggja heimilisins er
ekki verður tíundað hér.
Edith gekk í bama- og unglinga-
skóla staðarins, þótti námfús og
bókhneigð og snjöll í meðferð talna-
og reikningslistar. Var hún sérstak-
lega minnug á.allt sem.hún hafði
lesið og lært, enda vildu sumir kenn-
arar hennar láta hana ganga
menntaveginn. Ekki mun hún alltaf
hafa farið troðnar slóðir sem barn
og unglingur, kvað hafa legið yfir
bókum þegar jafnaldrar hennar
ástunduðu leiki eða sóttu danshús
borgarinnar. En af langskólanámi
gat ekki orðið, því þetta voru um
margt erfiðir tímar og lítt gjöfulir
fjölskyldu hennar. Var hún, ásamt
systkinum sínum ung send í vist til
annarra verka utan heimilisins, og
lærði þá meðal annars fatasaum.
Þarf því engum að koma á óvart
að nokkur útþrá hafi gripið suma
yngri meðlimi í fjölskyldunni, og
flutti a.m.k. tvö systkina hennar
síðar til Vesturheims.
+
Móðir okkar, tengdamóðir og amma,
HALLDÓRA Ó. GUÐMUNDSDÓTTIR,
Skipholti 28,
Reykjavík,
andaðist á Spáni 17. júní.
Útförin fer fram frá Fossvogskirkju föstudaginn 30. júní kl. 15.00.
Sigurður G. Jónsson, Díana Garðarsdóttir,
Þórir Ágúst Jónsson,
Margrét Jónsdóttir, Friðjón Alfreðsson
og barnabörn.
Bróðir minn,
FINNBOGI HERMANN SIGURÐUR SIGURÐSSON,
frá Sæbóli
í Aðalvík,
andaðist sl. sunnudagsmorgun á Elli- og hjúkrunarheimilinu
Grund.
Vilhjálmur H. Vilhjálmsson.

Á þessum árum var samband
milli Björgvinjar og íslands með
beinni hætti en nú. Hélt Bergenska
gufuskipafélagið út tveimur ís-
landsförum, e.s. Novu og e.s. Lyru;
og í janúarmánuði alþingishátíðar-
árið 1930 tók Edith sér far með
síðamefnda skipinu þeirra erinda
að sækja til íslands ungan bróður
sinn, Dagfínn, sem þangað hafði
ferið í ævintýraleit á síldarplönum
og söltunarstöðvum. Nokkm áður
en þetta bar til hafði hún farið til
spákonu, sem sagði svo fyrir að hún
ætti eftir að ferðast til fjarlægs
lands og ganga þar að eiga fyrsta
manninn sem hún hitti. Reyndist
völvan þama sannspá, því að fyrsti
íslendingurinn sem á móti henni tók
var Jónas Guðmundsson tollvörður,
er síðar varð eiginmaður hennar og
tengdafaðir þess sem þetta ritar.
Réði Edith sig í fyrstu í vist í Vest-
mannaeyjum og Reykjavík og mun
hafa ætlað sér að hverfa aftur til
Noregs eftir að hafa leyst úr málum
bróður síns. En enginn má sköpum
renna, og 20. desember 1930 gengu
þau Jónas í hjónaband. Bjuggu þau
í fyrstu á Skólavörðustíg 4 við frem-
ur kröpp kjör, enda kaup tollvarða
ekki ýkja hátt um þær mundir.
Árið 1932 fluttust þau, ásamt
rúmlega ársgamalli dóttur sinni, að
Ránargötu 22 hér í borg, þar sem
þau áttu heima til æviloka. Bjuggu
þar með þeim í húsinu foreldrar
Jónasar, Vigdís Vigfúsdóttir Hösk-
uldssonar frá Fjalli á Skeiðum, og
Sigríðar Vigfúsdóttur frá Gmnd í
Skorradal; og Guðmundur Stefáns-
son skútuskipstjóri og síðar lög-
regluþjónn í Reykjavík Péturssonar
Ottesens bónda í Hlöðutúni og Önnu
Jóhönnu Guðmundsdóttur frá
Hvítárvöllum í Borgarfirði. Er sá
frændgarður allur hinn merkileg-
asti. Einnig fluttu þangað samtímis
þijár systur Jónasar, Anna, Sigríð-
ur og Þómnn, ásamt eiginmanni
síðastnefndu, Jóni Kristóferssyni
skipstjóra. Era nú öll látin. Var því
um sannkallaða stórfjölskyldu að
ræða og mikil samheldni og ein-
drægni með meðlimum hennar.
Þama ólust einnig upp dætur Þór-
unnar og Jóns, Vigdís og Rannveig.
Og hér sleit einkadóttirin, Anna,
bamsskónum, umvafin ástríki og
umhyggju foreldra sinna og frænd-
fólks.
Naumast þarf að leiða getum að
þeim viðbrigðum sem það hljóta að
hafa verið Edith að koma úr gjör-
ólíku umhverfí til Reykjavíkur
kreppuáranna. Henni mun þó skjótt
hafa lærst að laga sig að nýjum
siðum og var fljót að tileinka sér
málið, sem hún náði svo góðum
tökum á að naumast var hægt að
merkja að hún væri ekki borinn og
bamfæddur íslendingur. Varð hún
á margan hátt meiri íslendingur í
sér en margir landar vorir og vildi
sóma lands og þjóðar sem mestan.
Ekki munu samskiptin við heima-
hagana í Noregi hafa verið ýkja
mikil, en ijölskyldan heimsótti þó
Björgvin nokkmm sinnum bæði fyr-
ir og eftir heimsstyijöldina síðari,
og Anna, móðir Edithar og a.m.k.
tvö systkini hennar komu hingað
til lands.
Heimilislífið snérist einkum um
einkadótturina ungu, uppeldi henn-
ar og velferð og var ekkert til spar-
að, eftir því sem efni leyfðu, að þar
mætti vel til takast, enda hlaut hún
í vöggugjöf marga af bestu eigin-
leikum foreldra sinna.
Mér er einkar minnisstætt þegar
ég kom fyrst á heimili Edithar og
Jónasar í fylgd með Önnu heitkonu
minni og dóttur þeirra, skömmu
fyrir jólin 1950. Hér var mér tekið
rétt eins -og hinum glataða syni.
Húsfreyjan var smávaxin og létt
og kvik í hreyfíngum og fasi, bros-
mild og örlynd, um flest algjör and-
stæða bónda síns, sem var mikill
að vallarsýn, þéttur á velli og þétt-
ur í lund, höfðinglegur að yfir-
bragði en hið mesta ljúfmenni í allri
viðkjmningu, sem sjaldan eða aldrei
skipti skapi. Þrátt fyrir að þau
væm um margt andhverfur áttu
þau merkilega vel saman, enda
höfðu þau unnist hugástum frá
fyrstu tíð.
Þama höfðu þau búið sér glæsi-
legt heimili þar sem frábært list-
fengi og smekkvísi húsfreyjunnar
og skynbragð hennar á fagra muni
blasti við gestum og gangandi, enda
átti Edith ekki sinn líka í þeirri list
að sauma út áklæði, veggteppi,
dregla og dúka og notaðist þar eink-
um við gullfalleg norsk miðalda-
mynstur. Kunni Jónas vel að meta
list konu sinnar og lærði sjálfur að
hnýta teppi sér til afþreyingar á
gamals aldri. Hefir Edith raunar
orðið fræg á öðram vettvangi fyrir
þessa listiðju sína þar sem hún lagði
ómældan skerf af mörkum til
líknarmála á vegum félagsskapar-
ins „Vinahjálpar" með afrakstrinum
af sölu þessara listafurða sinna.
Verður hennar lengi minnst með
þakklæti á þeim vettvangi. Þá var
+
Faðir okkar, tengdafaðir og afi,
INGJALDUR JÓNSSON
húsasmíðameistari,
Hrafnistu,
er lést í Borgarspítalanum 21. júní verður jarðsunginn frá Áskirkju
í dag, þriðjudaginn 27. júní kl. 15.00. Jarðsett verður í kirkjugarðin-
um við Suðurgötu.
Guðrún Ingjaldsdóttir,
Margrét Ingjaldsdóttir,
Þuríður Ingjaldsdóttir,
Jón ingjaldsson,
Ólafur Viðar Ingjaldsson,
Guðmann H. Ingjaldsson,
Valdimar Auðunsson,
Hrafnhildur Magnúsdóttir,
Ragnhildur ísleifsdóttir,
Eygló Þóra Guðmundsdóttir
og barnabörn.
+
Hjartkær eiginkona min,
KRISTÍN ÞÓRHALLSDÓTTIR,
Sæviðarsundi 33,
lést í gjörgæsludeild Landakotsspítala að morgni 26. júní.
Rögnvaldur Sigurðsson,
börn, tengdabörn og barnabörn.
þ'ar heima að fínna gnótt góðra
bóka, íslenskra og notskra, auk
öndvegis hljóðfæris sem síst hefir
staðið ónotað og stytti húsfreyjunni
ósjaldan stundir, ekki síst eftir að
hún varð ekkja. Hjónin vom bæði
smekkfólk á tónlist, sóttu tónleika
fyrr á ámm og vom reglulegir gést-
ir í leikhúsum borgarinnar. Þá var
matargerð húsfreyjunnar lengi við
bmgðið og kom þar saman margt
það besta í íslenskri, norskri og
alþjóðlegri matargerð, enda mun
hún um hríð hafa annast veislu-
undirbúning fyrir sendiráð heima-
lands síns og einnig fyrir vin þeirra
hjóna, Pétur Daníelsson hótelstjóra
á Hótel Borg. Var gestrisni Edithar
og Jónasar engu lík, svo að stundum
jaðraði við ofrausn. Samneytið við
aðra í íjölskyldunni var snar þáttur
í lífí þeirra og þau vora óvenju vin-
mörg og höfðu gert mörgum greiða
um ævina sem munað var eftir.
Frægar urðu fjölskyldusamkomurn-
ar, sér í lagi á jólum og öðmm stór-
hátíðum, þar sem húsfreyjan var
hrókur alls fagnaðar. Munu margir
minnast þeirra með þakklæti og
tregablandinni eftirsjá. Bæði hjónin
höfðu á yngri ámm yndi af fjalla-
ferðum og kunni Edith frá mörgum
slíkum að segja, hafði m.a. gengið
yfír þveran Langjökul. Einnig fóm
þau nokkrar ferðir sjóleiðist til út-
landa.
Óhætt er að segja að fyrst og
síðast hafi þó tilvera Edithar og
eiginmanns hennar snúist um vel-
ferð og hag einkadóttur þeirra,
Önnu, sem var eftirlæti þeirra og
augasteinn. Vöktu þau grannt yfír
velferð hennar og velgengni og
studdu í hvívetna við bakið á henni,
svo og þess sem þetta ritar. Á ég
Edith hér mikla skuld upp að inna
sem seint verður goldin og ég mun
ætíð minnast með hlýhug og þakk-
læti.
Jónas, eiginmaður Edithar, lést
2. febrúar 1982, tæplega áttræður,
og varð öllum sem hann þekktu
mikill harmdauði, enda einstakt
ljúfmenni og öðlingur í hvívetna.
Varð fráfall hans Edith þungbært,
enda hafði hún orðið fyrir heilsu-
tjóni og verið skorin upp við krabba-
meini árið áður, en sem betur fer
náði hún sér allvel og var við sæmi-
Iega heilsu þar til á þessu ári. Veik-
indi og andlát Önnu dóttur hennar
15. janúar sl. urðu henni sem reiðar-
slag og bar hún naumast sitt barr
eftir þetta, og síðustu vikumar fór
heilsu hennar mjög hrakandi. Hún
lést í gjörgæsludeiid Landakots-
spítala 19. júní sl., södd lífdaga.
Edith K. Guðmundsson var um
flest óvenjuleg og eftirminnileg
manneskja öllum þeim sem henni
kynntust. Verður erfítt að fylla það
tóm sem verður í lífi mínu við brott-
hvarf þessarar öðlingskonu. Að leið-
arlokum vil ég þakka henni langa
samfylgd, ótal velgjörðir, og ein-
læga tryggð í minn garð. Öldnum
systkinum hennar í Noregi vil ég
votta samúð og hluttekningu í missi
þeirra.
Heimir Áskelsson
Sumar manneskjur verða sam-
ferðamenn okkar í skamman tíma
en em engu að síður ógleymanleg-
ar.
Edith Guðmundsson var slík
manneskja. Við fluttum á Ránar-
götu 22 fyrir tæpum tveimur ámm;
reisulegt, þrílyft steinhús byggt úr
traustum landefnum.
Þetta hús reistu Jónas Guð-
mundsson og ung kona hans frá
Noregi ásamt fjölskyldu Jónasar
fyrir um það bil sextíu ámm. í þessu
þrílyfta húsi sem í dag er skipt í
þijár íbúðir, bjó áður hersing
manna; um Ijömtíu manns þegar
mest var.
Þegar við bámm inn stóla okkar
og borð fyrir tæpum tveimur ámm,
vom allir á bak og burt og aðeins
einn frumbyggi hússins eftir. Það
var brúðurin norska sem eitt sinn
kom frá Björgvin og sem reisti
húsið ásamt manni sínum og fjöl-
skyldu hans.
Þrátt fyrir háan aldur, geislaði
Edith enn af lífsfjöri. Hin granna,
lágvaxna kona skaust upp og niður
stigana, dyttaði að húsinu, skutlaði
dagblöðunum upp á efstu hæð til
okkar í bítið á morgnana óumbeðin;