Morgunblaðið - 27.08.1989, Blaðsíða 10

e.aeij TfcaoA .?g wðA*s;x/,Yt\xé Qiii(,-i!/>],a:<3U;U»oM
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 1989

10

f 1
mi;

,. :: . :
mtz/'
'■ j

Itlppltiil
•>íí>v* ■ ■ - <•<
' , .,•' • • :
■
.. íj| _>■

: ?
mMmmþ
Pilliipl
Morgunblaðið/BAR
verslunarrekstur á staðnum urðu
fljótt varir við áhrifin.
Einn viðmælenda okkar á Pat-
reksfirði er Jónas Þór sem rekur
Rafbúð Jónasar Þórs ásamt eigin-
konu sinni Önnu Stefaníu Einars-
dóttur. „Það hefur dregið stórlega
úr atvinnu hér og það er mikill
samdráttur í verslun. Þetta hefur
komið beint við mig því ég er raf-
virki og byggi mína afkomu á því
hvernig afkoman er í sjávarútvegin-
um. Sveiflurnar eru svo fljótar að
koma inn til okkar sem erum í þjón-
ustugeiranum í þessu litla sjávar-
plássi. Um leið og vinna minnkar
fær fólk minna útborgað vikuna á
eftir og kemur þá minna til min og
verslar.“
Tómir gluggar
Það fer varla hjá því að bæjar-
bragurinn hlýtur eitthvað að breyt-
ast þegar atvinna minnkar. Á Pat-
reksfirði búa tæplega 1000 manns,
en á meðan HP var enn starfandi
var þar fjöldi aðkomufólks á vet-
urna. Það er nú alveg horfið úr
þorpinu og eitthvað er um brott-
flutninga þorpsbúa. Það tók þó ekki
að bera á þeim fyrr en líða tók á
vorið. Flestir þeirra sem rætt var
við töldu að mest væri þetta fólk
sem ekki hefði búið lengi á Patreks-
firði. Heimamenn þraukuðu lengur
og gæfust síður upp.
En það getur líka verið meira en
að segja það að flytjast burt af stað
þar sem atvinnuástand er ótryggt.
Fasteignir falla í verði og það er
nær ógjörningur að selja. Halldór
Gunnarssson sjómaður fyllyrti það
að nokkrar íbúðir stæðu auðar þó
ekki hafi tómir gluggar stungið
sérstaklega í augu aðkomumanna.
Eldra fóikið sem ekki treysti sér
í saltfiskinn virðist vera sá hópur
sem erfiðast hefur gengið að fá
vinnu á Patreksfirði eftir að því var
sagt upp hjá HP. Það er ekki einu
eftir Morgréti Elísabetu Ólafsdóttur /myndir:
Við Patreksljörð á Vestfjörðum
hangir kauptúnið Vatneyri,
betur þekkt sem Patreksfjörður,
undir brattri fjallshlíð. Þar er frið-
samlegt um að litast þegar við ökum
inn á Eyrina. Sólin skín og yljar
íbúunum sem ekki hafa fengið not-
ið mikillar birtu síðasta árið. Eitt-
hvað virðist þó vera að rofa til þó
ekki séu nema nokkrar vikur liðnar
síðan Hraðfrystihús Patreks^arðar
var lýst gjaldþrota. Það er ekki
aðeins að þakka sólinni heidur ætla
Patreksfirðingar að reyna að kaupa
aftur togarana sem þeir misstu við
gjaldþrotið.
Eins og lesendum er sjálfsagt
kunnugt úr fréttum, stöðvaðist
rekstur HP á haustmánuðum
síðasta árs og misstu þá allir sem
þar störfuðu vinnuna. Eldra fólkið
úr þeim hópi hefur flest verið at-
vinnulaust síðan, en þeir sem eru
Börkur Arnarson
yngri og hraustari hafa unnið í salt-
fiski. Saltfiskverkun er reyndar eina
starfsemin tengd fiskvinnslu sem
verið hefur á Patreksfirði síðan
rekstur HP stöðvaðist. Togararnir
hafa selt allan sinn afla á mörkuð-
um fyrir sunnan eða siglt með hann
út.
Samdráttur kemur við alla
Stöðvun Hraðfrystihússins hefur
haft margvísleg áhrif önnur á bæ-
jarlífið en þau að fjöldi fólks missti
atvinnuna. Öll atvinna hefur dregist
saman og tekjur einstaklinga hafa
minnkað til muna þar sem yfirvinna
er lítil. Það munar einnig um það
fyrir verslanirnar á staðnum þegar
heilu áhafnimar eru famar að
stunda innkaup sín annarsstaðar.
Rekstrarstöðvun HP hefur því áhrif
á margt. Tekjur sveitarfélagsins
hafa ekki farið varhluta af sam-
drættinum og þeir sem em með
Aslandíð
i þorpunum
sjaldan verra
eftir Urði Gunnarsdóttur
FJÁRHAGSSTAÐA bæjar- og sveitarstjóma um mestallt
land hefur sjaldan verið verri en nú. Aðaliega er þó um
að ræða lítil þéttbýlissveitarfélög. Meginástæða slæmrar
stöðu þeirra em viðteknar kröfur um viðlíka þjónustu og
er fyrir hendi í stærri byggðarlögum en útsvar fámennra
sveitarfélaga dugir ekki til að greiða slíkt, jafnvel þó að
um sé að ræða tekjuhæstu sveitarfélögin pr. íbúa, að sögn
Kristófers Oliverssonar, skipulagsfræðings hjá Byggða-
stofhun. Þá er fjármagnskostnaður sveitarfélaga vegna
framkvæmda oft mikill og í einstaka tilfellum má skella
skuldinni á fyrirhyggjuleysi og ofQárfestingu. Loks þarf
varla áð hafa mörg orð um áhrif slæmrar afkomu sjávarút-
vegs og landbúnaðar á íslensk sveitarfélög.
Félagsmálaráðherra hefur nú skipað fimm manna nefnd
til að fara yfir fjáhag verst settu sveitarfélaganna og
gera tillögur til úrbóta. Nefndinni er ætlað að skila niður-
stöðum fyrir 1. október en í henni eiga sæti; Húnbogi Þor-
steinsson, skrifstofustjóri í félagsmálaráðuneyti, Páll Guðjóns-
son, bæjarstjóri Mosfellsbæjar, Þórður Skúlason, sveitarstjóri
á Hvammstanga, Sveinbjörn Óskarsson, deildarstjóri í fjár-
málá-
ráðuneyti og Kristófer Oliversson, sem hefur safnað upplýsing-
um um stöðu sveitarfélaga.
Þá hafa verið samþykktar á Alþingi breytingar á tekju- og
verkaskiptingu ríkis og sveitarfélaga. Breytingarnar eiga að
koma til framkvæmda um næstu áramót og segir Kristófer
þær til mikilla bóta, þar sem þau mál sem brenni á sveitarfé-
lögum, á borð við skólamál og dagvistunarmál, komi til þeirra
kasta. Ljóst er að útgjöld ríkisins munu aukast við þessar
breytingar, m.a. vegna sjúkrasamlaga og atvinnuleysistrygg-
ingasjóðs, en útgjöld sveitarfélaga að öllum líkindum minnka.
Kristófer segir tillögumar miða að því að stórefla sveitarfélög-
in, sameining og aðrar aðgerðir geri þeim kleift að takast á
við þau verkefni sem eðlilegt sé að fela stjórnvaldi í héraði.
Hér á eftir fara nokkur dæmi um sveitarfélög og afkomu
þeirra, skv. upplýsingum frá Byggðastofnun og Sambandi ís-
lenskra Sveitarfélaga.
■ Kópasker. Dæmi um sveitarfélag sem gekk í ábyrgð fyrir
útgerðarfélag sem síðan varð gjaldþrota. Fram til þessa hafa
sveitarfélögin litið á það sem sjálfsagðan hlut að ábyrgjast
stórar upphæðir með það fyrir augum að efla atvinnulíf á staðn-
um og það valdið verulegum fjárhagskröggum einstakra sveit-
arfélaga. Þetta er að breytast enda voru ábyrgðir takmarkaðar
í sveitarstjómarlögum 1986.
■ Egilsstaðir. Sveitarfélag með lágar en jafnar tekjur og býr
því við stöðugan fjárhag ólíkt sveiflukenndum fjárhag útgerðar-
bæja.
■ ísafjörður. Dæmi um offjárfestingu hjá tiltölulega stóru og
tekjuháu bæjarfélagi. Fjármagnskostnaður er gífurlegur.
■ Hveragerði. Bæjarfélagið fór illa út úr gjaldþroti Hótel
Arkar og greiðsluerfiðleikum Tívolísins og hefur átt í erfiðleik-
um. Dregið var úr framkvæmdum og hafa horfumar vænkast.
■ Höfn í Hornafirði. Dæmi um útgerðarbæ í uppgangi. Þar
er vel rekið kaupfélag, auk þess sem vel hefur verið haldið á
spöðunum við framkvæmdir á vegum sveitarfélagsins.
PATREKSFJÖRÐUR