Morgunblaðið - 16.11.1989, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1989
Minning:
* *
Oskar Olafsson
bóndi, Álftarhóli
Fæddur 19. júní 1911
Dáinn 28. september 1989
Það var komið kvöld, brátt liðinn
einn af þessum dögum sem svo
margir hafa verið líkir hver öðrum
á þessu sumri, nema rigningin var
með meira móti þennan dag, óvenju
fíngerð og þétt. Þeir gleymast flest-
ir þessir dagar þegar frá líður nema
eitthvað verði til að minna á þá.
Og það er einmitt stundum að sum-
ir dagar verða í minningunni öðm-
vísi en aðrir dagar og sum kvöld
verða minnisstæð.
Síminn hringdi og það leyndi sér
ekki að eitthvað hafði skeð. Óskar
í Álftarhóli er allur. Þar sem hann
var að sækja kýrnar sínar til að
setja þær inn kom stundin sem við
eigum öll vísa. Ég sé hann fyrir
mér ganga eftir túninu, skrefin
dálítið stór þegar hugur er í honum,
og hann hreyfist svolítið upp og
niður um leið og honum miðar
áfram. Hann er ákveðið með hug-
ann við það sem hann er að fást
við, leggur metnað sinn í að kýrnar
séu fallegar og skili góðum afurð-
um, og hefur gaman af að segja
frá hvað mikið þær mjólka hver og
ein. Hann hefur líka gaman af að
ganga hér um þessi tún sem hann
lagði mikla vinnu í að gera vel
slétt. Þegar hann var að vinna þau
og ekki var hægt að slétta betur
með dráttarvélinni og því sem aftan
í henni var, eða því sem var aftan
í hestunum, þá fór hann heim og
sótti skóflu til að gera betur. Það
launar sig að ganga vel frá áður
en lokað er. Enginn efast um að
hann gerði allt vel. Og hann gat
gengið hér um með góða samvisku,
með orðin fleygu í huga: „Bóndi
er bústólpi og bú landstólpi.“ Þetta
var hans kvöld sem verður í minn-
ingu okkar sem eftir erum tileinkað
honum.
Óskar fæddist 19. júní 1911 í
Miðmörk undir Vestur-Eyjafjöjlum.
Sonur hjónanna Sigurbjargar Árna-
dóttur frá Miðmörk og Ólafs Hall-
dórssonar frá Rauðafelli, Austur-
Eyjafjöllum. Elstur tólf systkina.
Árið 1912 flytur hann með foreldr-
um sínum að Álftarhóli í Austur-
Landeyjum, þar sem hann átti
heimili alla tíð síðan. Það þarf eng-
um getum að því að leiða að enginn
auður hefur verið í búi ungu hjón-
anna í Álftarhóli á þeim árum, og
bömin hafa ekki gert stórar kröfur
um lífsins lystisemdir. Mér skildist
að Óskari hafi ekki þótt neitt til-
tökumál þó hann færi með leggina
sína til að renna sér á ísnum þegar
hann byijaði í barnaskóla. Samt
leyndi sér ekki að vænt þótti honum
um þegar Loftur á Bakka, alkunnur
hagleiksmaður, sendi honum nýja
skauta.
Sjálfsagt hefur Óskar snemma
fundið til ábyrgðartilfinningar
gagnvart búinu heima, enda elstur
sinna systkina, og hann var ungur
þegar hann fór að heiman í vinnu-
mennsku og til vers sem hann gerði
svo um árabil til að ná í nokkrar
krónur svo heimilið gæti betur stað-
ið í skilum með það sem þurfti að
kaupa. Hann tileinkaði sér baráttu
verkamannsins fyrir betri kjörum.
Þar eins og annars staðar myndaði
Hann sér skoðanir eftir því sem
hann mat málefnin. Hann hlustaði
vel eftir fréttum og var vel heima
í umræðunni um þjóðmálin, og ekki
bara málefni sinnar þjóðar heldur
líka annarra þjóða og þjóðarbrota
svo árum skipti aftur í tímann.
Hann sjálfur var strangheiðarlegur
í öllum viðskiptum og vildi að aðrir
væru það líka, vann alla tíð erfiðis-
vinnu og mikið hjá öðrum. Ég hugsa
að á öllum bæjum í sveitinni hafi
hann komið að húsasmíði meira og
minna. Og þá var eins og hans
hagsmunir vagru verkið hverju
sinni. Ekki bara var hann góður
smiður heldur var hann hálf hlaup-
andi við það sem hann var að gera.
Það var því rökrétt við hans fram-
komu að vona á og tala fyrir jafn-
ari skiptingu þjóðarteknanna.
Það eru liðin fjörutíu og fimm
ár síðan sá sem þessar línur ritar
flutti í sveitina og á þeim tíma hafa
vitanlega orðið mikil umskipti, það
fólk, sem þá stóð fyrir búi, hefur
smám saman verið ýmist að draga
sig í hlé fyrir aldur sakir eða hverfa
yfir móðuna miklu. Hægum takt-
föstum skrefum gerist það, tímans
niður er stöðugur og óaflátanlegur.
Stundum flytja allir burtu og ein-
hver nýr og óþekktur kemur í stað-
in að yrkja jörðina. Á öðrum bæjum
taka afkomendur þess sem var við
búi og halda áfram elju einyrkjans.
í þessi fjörutíu og fimm ár og leng-
ur en það, að ég held, hefur Óskar
staðið fyrir búi í Álftarhóli. Nítján
hundruð fimmtíu og eitt fékk hann
til liðs við sig unga stúlku sem átti
eftir að breyta öllu um hans
lífsgang; Ölmu Ernu Ólafsson, fædd
Wolf, frá Þýskalandi. Eiginkonu,
sem hefur verið traustur og góður
lífsförunautur og saman skila þau
framtíðinni níu myndarlegum og
vel gerðum börnum, sem eru þegar
búin að skila fimmtán barnabörn-
Óskar bjó öðruvísi en við hinir,
að því leyti að hann íjárfesti hæg-
ar. Og hann tók ekki skammtímalán
til að kaupa fyrir áður en hækkaði
þó von væri á gengisfellingu. Hann
bókstaflega vildi ekki nota verð-
bólguna til að græða á henni þó
öll lán væru óverðtryggð. Það var
aridstætt hans hugsun, hans rétt-
lætiskennd, að borga ekki eðlilega
og réttlátlega þau lán sem fengin
voru. Er þau hjón komust undarlega
vel af á lítilli jörð með stóran barna-
hóp. Og nú er ekki verr uppbyggt
í Álftarhóli en annars staðar og
snyrtimennskan til fyrirmyndar.
Enginn _má heldur skilja orð mín
svo að Óskar hafi ekki fylgt kröfu
tímans um framfarir, enda eins og
áður sagði lagði hann metnað sinn
í að gera allt vel. Að kýrnar mjólk-
uðu vel og mjólkin væri í háum
gæðaflokki. Að rækta kindurnar
sínar. Og túnin hefðu góða rót. Og
þegar byijað var að þurrka með
vélgröfnum skurðum sem breytt
hafa sveitinni úr því að vera varla
byggileg í eina af þeim bestu þessa
lands, þá var fyrsti skurðurinn graf-
inn í Álftarhóli, sem vitanlega sýndi
að hann vissi hvers landið þurfti
helst með.
Núna hafa orðið breytingar á
búsforráðum í Álftarhóli og þar
með á öllum bæjum í sveitinni á
áðurnefndu tímaþili. Mér finnst að
ein af styrkum stoðum þessarar
sveitar sé fallin. Það varð enginn
héraðsbrestur, Óskar var ekki að
trana sér upp í ræðustól og sóttist
ekki eftir metorðum eða miklum
völdum. Og ekki efa ég að áfram
verður góður búskapur í Álftarhóli.
En samfélag okkar sem höfðum
samskipti við hann verður snauðara
eftir. Sterkur persónuleiki setur
alltaf svip á sitt umhverfi. Núna
síðustu ár hittumst við oftar en
áður, við unnum saman að ákveðnu
verkefni og af því sköpuðust fleiri
fundir. Við spjölluðum líka margt,
við vorum alls ekki alltaf á sömu
skoðun en skoðanamunur okkar
olli engum erfiðleikum í umræðum
um allt milli himins ogjarðar. Enda
fannst mér eftir því sem ég kynnt-
ist Óskari að hann viðurkenndi
meira skoðanir annarra en margur
annar. Hann var þó vissulega aldrei
með neina hræsni, en sagði það sem
honum fannst og stundum voru
orðin ansi hnitmiðuð. Hann beitti
því þegar hann til dæmis sendi
pistla í blöð eða annað, honum var
eiginlegt að stílfæra vel það sem
hann gerði af slíku tagi.
Eitt til marks um opna hugsun
hans var hvað hann naut þess
síðustu árin þegar þau hjón fóru í
skemmtiferðir til útlanda, en það
létu þau ekki eftir sér meðan börn-
in voru ung og allt var lagt í upp-
eldi þeirra.
Óskar var vel á sig kominn,
meira en í meðallagi stór og styrk-
ur, handtakið þétt og fast og maður
gerði sér alltaf grein fyrir að hugur
fylgdi augnatilliti og handtaki.
Undirritaður hefur satt að segja
verið að hugsa meðan hann var að
færa þetta á blað hvað andstætt
Óskari væri svona mikil umfjöllun
um hann. Því hann.var enginn „ég
maður“, gortaði ekki af sínum verk-
um. Og einmitt þess vegna langaði
undirritaðan að segja þeim sem lesa
þessar línur ofurlítið frá þessum
hreinskiptna samtímamanni sem
gerði kröfur til sjálfs sín, en síður
til samfélagsins.
Konu hans og fjölskyldu sendi
ég innilegar samúðarkveðjur.
Grétar Haraldsson
Óskar fæddist í Mið-Mörk undir
Eyjafjöllum 19. júní 1911, dáinn
28. september 1989. Foreldrar: Sig-
urbjörg Árnadóttir (1885—1975)
og Ólafur Halldórsson (1874—
1963) frá Rauðafelli. Foreldrar Sig-
urbjargar voru Margrét Engilberts-
dóttir bónda í Syðstu-Mörk og Árni
Árnason bónda á Seljalandi. For-
eldrar Ólafs voru Halldór Jón bóndi
á Rauðafelli Stefánsson, bónda og
stúdents í Selkoti Ólafssonar gull-
smiðs í Selkoti og k.h., Guðlaugar
Stefánsdóttur prests í Laufási, og
Anna Jónsdóttir, prests í Mið-Mörk.
Systkinin Halldórs Jóns voru m.a.
Ingveldur, gift Sveini Sveinssyni frá
Mörk, Tómas bóndi í Rauðafelii
ytra og Gísli kaupmaður í Hlíðar-
húsi í Eyjum. Stefán var þríkvænt-
ur.
Gísli Stefánsson rak verslun í
Eyjum frá 1885 til 1903. „Sigldi
og keypti vörur.“ Verslun hans var
ekki stór, en Gísli var fyrsti kaup-
maður íslenskur í Vestmannaeyjum.
Spor var það í frelsisátt.
_ Selkotsætt rekja fræðimenn til
Jons Isleifssonar lögréttumanns
sem bjó í Selkoti á 18. öld. Hann
var afkomandi Eyjólfs lögmanns í
Stóra-Dal og Helgu ddottur Jóns
Arasonar biskups. Þeir bræður
Tómas og Halldór Jóns voru orð-
lagðir hreystimenn. í Eyfellskum
sögnum segir frá því, er Þórður
Tómasson lenti í útilegunni miklu
1869. Þórður hélt skipi sínu við
Bjarnareyjarhornið og „margir há-
setar gáfu sig, en einn sýndi minnis-
verðan dugnað við það tækifæri.
Það var Tómas Stefánsson í Sel-
koti. Stóð hann í austri alla nótt-
ina, og var það mikið talið honum
að þakka að ekki fór verr fyrir
þeim en raun gaf vitni." í einni
landferð Þórðar stóð skip hans á
eyri sem Markarfljót hafði borið
fram. Gekk þá sjór yfir skipið, svo
laust góss flaut út úr því, og bar
það inn af eyrinni. Nokkru síðar
fóru tveir menn út og annar þeirra
komst upp með kollubandið. „Það
var Halldór Jón, bóndi á Rauða-
felli, dugnaðarvargur hinn mesti.
Og samfara einbeittum orðum og
skipunum formanns var Halldór
talinn eiga einna drýgstan þáttinn
í því, að ekkert skyldi verða þarna
að slysi.“
Halldór Jón drukknaði á upp-
stigningardag 1901 þegar Fjalla-
skipið Björgólfur fórst skammt frá
Ystakletti. — Geirlaug Einarsdóttir,
ekkjan, bjó á Rauðafelli til 1910.
Éinn sona Halldórs, Ólafur, fékk
til ábúðar Álftarhól í Austur-Land-
eyjum árið 1912. Lítil jörð eins og
flestar í þeirri sveit í byijun aldar.
Búskaparhættir frumstæðir og
lífsbaráttan hörð.
Þá er Óskar Ólafsson og Alma
kona hans, þýskrar ættar, tóku við
búi í Álftarhól 1953 voru breyttir
tímar með nýrri tækni, land þurrkað
og ræktaður hver blettur að kalla,
kotbýli breytt í kostajörð.
Við Óskar vorum í hópi tíu fyrstu
„spurningabarna" séra Jóns Skag-
ans vorið 1925. Við kynntumst
raunar ekki mikið, flest hlédræg,
enda með hæstu eink.unn í hegðun!
Næst hittumst við í Eyjum á vertíð
1930. Óskar varð fljótt hinn lið-
tækasti til allra sjávarverka. Vand-
virkni hans var óbrigðul, til að
mynda var það vani hans við fisk-
söltun að ganga meðfram stakknum
eftir hvert lag til að vera viss um
að jafnt væri saltað, annars féll fisk-
urinn í verðL Annars var sama að
hvaða verki Óskar gekk, handbragð
var slíkt að ekki þyrfti um að bæta.
Hann var smiður góður, sjálflærður
ef ég man rétt.
Við vorum nágrannar kreppuárin
1930—40. „Það voru erfiðir tímar,
það var atvinnuþref." Við vorum
verkamenn, sóttum vinnu til Eyja,
litum á verkamenn þar sem stéttar-
bræður og'stóðum með þeim.
Við Óskar, Engilbert bróðir hans
og undirritaður hittumst oft og
ræddum margt. Engilbert varð
síðar búfræðingur. Hann var list-
hneigður, fór í skóla í Svíþjóð og
gerðist skurðlistamaður. Bjó síðan
lengi í Bandaríkjunum og stundaði
list sína. — Til að hressa uppá and-
ann fórum við félagar að læra esp-
eranto. Og Óskar tók próf með
ágætum. Laxness og Þórbergur
voru „okkar. menn“. Þegar Sjálf-
stætt fólk kom út þótti það firna
vond bók í okkar sveit. Við lögðum
saman í bókakaupin, svona var
kreppan. Einhveiju sinni datt okkur
í hug að stofna leshring um róttæk-
ar bókmenntir, en ekki komst það
nú lengra.
Óskar var áhugamaður um ís-
lenskt mál og hafði oft samband
við Orðabókarmenn. Annars var
orðafar í Landeyjum nokkuð fjöl-
skrúðugt.
Haft er eftir kennara sem var í
Landeyjum fyrir nokkrum árum,
að fólk þar í sveit byggi yfir óvenju
mikilli orðgnótt. Kannski er svo
enn. Hitt veit ég að þeir brúkuðu
dálítið dönsk orð án þess að vita
að það var danska!
Óskar fylgdist vel með tímans
straumi á innlendum vettvangi og
erlendum. Hann hafði ákveðnar
skoðanir á málum, en hafði sig
ekki í frammi til að hafa áhrif á
gang þeirra. Saga íslands að fornu
og nýju var hugðarefni hans. Ég
gæti trúað að myntsafn hans og
frímerkjasafn hafi jafnvel tengst
söguáhuga hans. Söfn þessi eru
sérlega vönduð og hefur greinilega
ekki verið horft í kostnað við að
fylla í skörðin.
Óskar var í útgáfunefnd nýrrar
Landeyjarbókar, (sú eldri í Lands-
bókasafni, handrit) sem Valgeir
Sigurðsson fræðimaður á Þingskál-
um er að semja. Ég var að vona
að honum entust dagar til að líta
þá bók og lesa en það fór á annan
veg.
Við Ille sendum Ölmu og fjöl-
skyldu samúðarkveðjur.
Haraldur Guðnason
um.
t
Þökkum af alhug auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og
útför móður okkar, tengdamóður, ömmu og langömmu,
JÓNU GUÐRÚNAR ANTONSDÓTTUR,
Hornbrekku,
Ólafsfirði.
Anton Sigurðsson,
Aðalbjörg Árnadóttir,
Una Árnadóttir,
Ólafur Árnason,
María Árnadóttir,
Anna Jóna Geirsdóttir,
Anna Þóra Ólafsdóttir,
Júlíus Snorrason,
Friðrik Eggertsson,
Arnfríður Valdimarsdóttir,
Vébjörn Eggertsson,
Jón Jósefsson,
barnabörn og barnabarnabörn.
LJÓSMYNDA-
ALBUM frá Múlalundi...
... vel geymdar verða
minningarnar
enn ánægjulegri.
$ Múlalundur
+
Þökkum auðsýnda samúð vegna fráfalls
ÓSKAR SVEINBJARNARDÓTTUR,
Ljósheimum 4.
Eiginmaður,
börn, tengdabörn
og barnabörn.
t
Hugheilar þakkir sendum við öllum þeim sem auðsýndu okkur
samúð og vinarhug við andlát og útför sonar okkar, föður og
bróður,
BJÖRNS ÞÓRS ÁRNASONAR,
Smáravegi 8,
Dalvík.
Árni Reynir Óskarsson,
Sigrún Birna Björnsdóttir,
Helga Kr. Árnadóttir,
Óskar Reynir Árnason,
Víkingur A. Árnason,
Snjólaug E. Árnadóttir.
Ingibjörg Björnsdóttir,
Guðmundur Guðlaugsson,
María Jónsdóttir,
Þorbjörg Á. Árnadóttir,