Morgunblaðið - 04.01.1990, Qupperneq 12

r
i j auowi
12
■ .1 HIWAU JThWJ'? (flGUUHHUDaOM
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. JANÚAR 1990”
Nokkur orð vegna frumvarps til
laga um greiðslukortastarfsemi
eftir Sigurð
Gizurarson
Fyrir Alþingi hefur verið lagt
frumvarp til laga um greiðslu-
kortastarfsemi og aðra sambæri-
lega greiðslumiðlun. Frumvarp-
ið er samið af nefnd, sem á veg-
um viðskiptaráðuneytis hefur
verið fengið það verkefni að
fjalla um starfsemi á fjármagns-
markaði utan viðskiptabanka og
sparisjóða. Frv. stefnir að því að
skerða verulega samnings- og
markaðsfrelsið að því er tekur
til greiðslukorta.
Greiðslukort er í rauninni lykill
gerður úr plasti, sem opnar lögleg-
um handhafa aðgang að lánsvið-
skiptum. í greinargerð fyrir frv.
er gefið stutt yfirlit yfir sögu
þeirra. Þegar upp úr síðustu alda-
mótum voru einstaka hótel í Banda-
ríkjunum farin að gefa út greiðslu-
kort til góðra viðskiptavina. Din-
ers’ Club hóf hins vegar greiðslu-
miðlun árið 1949. Og bandarískir
bankar munu upp úr 1950 hafa
farið að gefa út slík kort. Síðar
komu til sögu American Express
1958, Visa og Eurocard. Eitt alís-
lenzkt kortafyrirtæki starfar hér-
lendis, en það er Samkort hf.,sem
starfar á vegum SÍS.
Notkun greiðslukorta er orðin
allalmenn hér á landi. Viðskipti
með atbeina þeirra munu hafa
numið um 25 milljörðum króna
1988, ogjþar af um 4 milljörðum
erlendis. A sama tíma var heildar-
velta smásöluverzlunar lands-
manna um 66 milljarðar. í umferð
meðal íslendinga eru um 110 þús-
und greiðsiukort.
Engar Iagareglur hafa fram til
þessa verið settar sérstaklega um
greiðslukort. Meginreglur samn-
inga- og kröfuréttar gilda því á
þessu sviði. Margt er líkt með
greiðslukortum og tékkum, en um
þá gilda sérstök lög nr. 94/1933.
Ákvæði frv. þess um greiðslukort,
sem nú hefur verið lagt fram, eru
þó af öðrum toga en ákvæði tékka-
laganna. Frv. er ætlað að skerast
í hinn frjálsa leik markaðarins í
því skyni að vernda þann, sem
, minna má sín. Höfundum frv.
gengur gott eitt til, en þó má draga
í efa, að forsendur þeirra fái staðizt.
Viðskiptatraust
umsækjenda verði skilyrði
þess, að hann fái
greiðslukort útgefíð
í frumvarpinu er lagt til, að
mjög verði þrengd úrræði greiðslu-
kortafyrirtækja og umboðsaðila
þeirra til að tryggja skilvísi kort-
hafa. Fyrirhugað er, að kortafyrir-
tækjunum verði bannað að styðjast
við annað en viðskiptatraust um-
sækjanda sjálfra, þegar ákvörðun
er tekin um kortaútgáfu. EinungiS
ef sérstaklega stendur á, skal heim-
ilt að krefjast fyrirfram trygginga
með ábyrgð annarra fyrir úttekt
korthafa.
Þetta ákvæði frv. er í greinar-
gerð rökstutt með því, að greiðslu-
kort séu einkum notuð við greiðslur
vegna einkaneyzlu og því sé eðli-
legt að leggja til grundvallar við-
skiptatraust korthafans sjálfs en
ekki ábyrðgarmanna. Erlendis
tíðkist þeir viðskiptahættir, sem
frv. leggur til, og greiðslukort verði
þannig skilríki um lánstraust kort-
hafans.
Tillaga frv. sýnist á hæpnum
rökum reist. Erlendis eru greiðslu-
kort víða notuð af efnafólki, en
síður af öllum almenningi. Efnafólk
þarf vitaskuld ekki ábyrgðarmenn.
En ef greiðslukort auðvelda við-
skipti og gera þau ódýrari, ætti
stefna löggjafans hvað sem því
líður að vera sú að ýta undir notk-
un þeirra á sem flestum sviðum
en ekki að spyrna við fótum. Sú
skipan er-sjálfri sér ósamkvæm að
’ heimila þeim, sem vill taka víxil-
eða skuldabréfalán eða stofna áví-
sanareikning, að útvega sér
ábyrgðarmann, en banna hinum
það, sem hyggst sækja um
greiðslukort. Réttarstaða banka
gagnvart þeim, sem hafa fengið
að opna tékkareikninga, er nú þeg-
ar miklu sterkari en réttarstaða
greiðslukortafyrirtækja gagnvart
korthöfum. Það skýtur skökku við
að gera aðstöðumuninn enn frekari
en nú er. Ef eigandi tékkheftis
gefur út innistæðulausa ávísun, á
hann yfir höfði sér ákæru ríkissak-
sóknara fyrir fjársvik. Ef hins veg-
ar kortahafi stendur ekki í skilum
við kortafyrirtæki á gjalddaga, á
þáð einungis almenna kröfu á hend-
ur honum, og það þótt um stórar
fjárhæðir sé að tefla. En svo sem
heimilt er samkvæmt núgildandi
reglum, stendur ábyrgð þriðja
manns oft til tryggingar þeirri
skuld.
Ungt eignalítið fólk, sem sækir
um ávísanareikning eða greiðslu-
kort í fyrsta sinn, er ekki í aðstöðu
til að sanna fyrirfram, að það sé
. traustsins vert. Úr því verður
reynslan að skera. Líklegt er því,
ef frv. verður að lögum, að greiðslu-
kortafyrirtæki muni mjög styðjast
við upplýsingar bankakerfisins um
skilvísi umsækjenda, svo sem
hvernig sá sem í hlut á hefur um-
gengist tékkareikning sinn. Og ef
þar hefur orðið misbrestur á, mun
greiðslukort naumast verða gefið
út.
Frv. gengur lengra en þörf er
á, með því að nefnt ákvæði þess
er líklegt til að verða hemill á notk-
un greiðslukorta, ef að lögum verð-
ur. Full ástæða er á hinn boginn
til að koma í veg fyrir, að ábyrgð-
ir séu misnotaðar. Allsendis óviðun-
andi er, að bankar heimti nöfn
ábyrgðarmanna á óútfyllt víxil-
eyðublöð, sem síðan eru útfyllt,
þegar vanskil verða, með þeirri
fjárhæð, sem bankanum þóknast.
Slík aðferð er ámælisverð, og fær
naumast staðizt samkvæmt núgild-
andi reglum.
Hvað skilur á milli
greiðslukorts og tékka?
Greiðslukort (plastkortið) gegnir
svipuðu hlutverki og tékkhefti. Sá
sem týnir greiðslukorti lendir í svip-
aðri stöðu og sá sem týnir tékk-
hefti. Hann á á hættu, að þau lög-
teikn, sem í kortinu felast, verði
misnotuð af óráðvöndum finnanda
til að svíkja út verðmæti. Undirrit-
aður greiðsluseðill (sölunóta) er
sambærilegur við útgefinn tékka.
Hvort tveggja bréfin eru viðskipta-
bréf, þ.e. skjöl, sem þess konar
réttur er tengdur við, að honum
verður ekki framfylgt án skjalsins,
né heldur er unnt án skjalsins að
framselja hann öðrum. Greiðslu-
miðlun má þó framkvæma með
miklu einfaldari hætti en með
framvísun plastkorts í verzlunum
og útgáfu greiðsluseðils. Algengt
er, að greiðslumiðlun fari fram í
gegnum síma með vísan til númers
á greiðslukorti.
Munurinn á greiðslukorti og
tékka kemur aðallega fram í því,
að notandi kortsins fær greiðslu-
frest. Móttakandi greiðsluseðils,
sem útgefinn er með atbeina
greiðslukorts, verður að bíða eftir
greiðslu frá kortafyrirtækinu fram
að gjalddaga. En móttakandi tékka
getur jafnan framvísað honum
strax í banka og fengið hann
greiddan, enda sé næg innstæða á
tékkareikningnum. Erlendis er þó
einnig í umferð svokölluð „debet-
kort“, sem gefa greiðslumóttak-
anda kost á að fara strax í banka
og fá greiðslu.
Það fer eftir samningi aðila, á
hvern kostnaður af greiðslukorta-
þjónustu er lagður. Við þá samn-
ingsgerð er staða kortafyrirtækja
miklum mun sterkari en greiðslu-
móttakenda (t.d. verzlana). Korta-
fyrirtækin hafa í krafti þess valið
þann kost að gera reikning sinn
þeim fyrirtækjum, sem selja vöru
og þjónustu gegn framvísun korts.
Á hinn bóginn hafa þau ekki hér-
lendis gert korthöfum reikning
vegna þessa. Stafar það væntan-
lega af því, að þau eru í sam-
keppni um að ná viðskiptum við
sem flesta korthafa og vilja því
bjóða korthöfum sem hagstæðust
kjör. Greiðslumóttakendur (t.d.
verzlanir) bjóða upp á — eða telja
sig neyðast til að bjóða upp á —
kortaviðskipti til að verða ekki
undir í samkeppni, þar sem keppi-
nautar bjóða einnig upp á slík við-
skipti. Það er þó í rauninni ekkert
nýtt, því að verzlanir hafa löngum
af þessari ástæðu boðið uppTt —
eða talið sig neyðast til að bjóða
upp á — reikningsviðskipti.
Macintosh fyrir byrjendur
Skemmtilegt og fræðandi 22 kennslustunda námskeið
um forritið Works. Macintoshbók, 180 blaðsíður,
innifalin. Síðdegis-, kvöld- og helgarnámskeið.
Stýrikerfi, ritvinnsla, gagnasöfnun og áætlanagerð.
Tölvu- og verkfræöiþjónustan
Grensásvegi 16 • slmi 68 80 90
Metsölublad á hverjum degi!
Kortagjald
í frumvarpinu er lagt til, að ráð-
herra verði heimilt að fenginni til-
lögu Verðlagsráðs að ákveða há-
marksgjald sem kortafyrirtæki
verði heimilt að krefja greiðsluvið-
takanda (t.d. verzlun) um vegna
notkunar greiðslukorta. Lagt er til,
að ákveða megi gjald þetta sem
tiltekinn hundraðshluta greiðslu-
kortaviðskipta. Þá er og lagt til,
að kostnaður vegna notkunar
greiðslukorta greiðist að öðru leyti
af korthöfum, sbr. 12. gr.
Ef frv. verður að lögum, hefur
það því í för með sér gjaldtöku úr
hendi korthafa — eins konar korta-
skatt, sem kortafyrirtækin inn-
heimta.
Rökin að baki gjaldtöku eru þau,
að það sé óeðlilegt, að sá sem lán-
ar borgi gjald fyrir að veita lán. í
greinargerð fyrir frv. segir: „Sam-
kvæmt þessu skal rekstrarkostnað-
Sigurður Gizurarson
„Frumvarpið um
greiðslukortastarfsemi
ber mjög svo keim af
tilhneigingxi til ofskipu-
lags og ofstjórnar. Höf-
undum þess gengur
greinilega gott eitt til.
En þess eru mörg
dæmi, að lög, sem eiga
að vera til þjóðþrifa,
snúast upp í andhverfu
sína.“
ur af greiðslumiðluninni ekki Iagð-
ur á greiðsluviðtakanda, heldur á
korthafa. Tilgangurinn með
ákvæðinu er að tryggja, að
greiðslumiðlunin valdi ekki kostn-
aðarauka hjá verzlunum og fyrir-
tækjum, sem taka við greiðslu með
reikningsfærslu gegn framvísun
greiðslukorts, þar eð það veldur því
að kostnaðaraukinn hlýtur að koma
fram í hærra vöruverði."
Sú hækkun vöruverðs, sem hér
er talað um, kemur að líkindum
einungis fram hjá þeim, sem borga
með peningaseðlum. Sá sem notar
greiðslukort græðir hins vegar
vexti þar á móti, og þarf hann því
ekki nauðsynlega að hljóta skaða
af hækkuðu vöruverði. Með korta-
gjaldinu er því í raun ekki ætlunin
að vernda hann, heldur hinn, sem
notar peningaseðla.
Endurnýjun verðlagshafta?
í raun er hér gerð tillaga um
veruleg verðlagshöft. Lagt er til,
að meginreglunni um fijálsa verð-
myndun verði að þessu leyti kastað
fyrir róða.
Svo sem kemur fram í greinar-
gerð fyrir frv. og er afar merki-
Iegt, hafa bæði Neytendasamtökin
og Kaupmannasamtök íslands ein-
dregið farið þess á leit, að kostnað-
ur af notkun greiðslukorta verði
með lagaboði lagður á korthafa.
Af hálfu Kaupmannasamtakanna
hefur verið bent á, að á síðasta ári
(1988) hafi áætlaður kostnaður af
þessum sökum numið tæpum 600
milljónum króna, þ.e. 300 millj. kr.
til kortafyrirtækja og 290 millj. kr.
í vaxtakostnað sakir greiðsludrátt-
ar. Verzlunarráð íslands mun hins
vegar hafa lagzt gegn því, að slíkt
kortagjald verði lögfest. Og sama
máli gegnir auðvitað um kortafyrir-
tækin.
Hugmyndin um kortagjald sýnist
lítt á rökum reist. í greinargerð
fyrir frv. er vísað til þess, að Dan-
ir hafa lögfest slíkt ákvæði um
kortagjald. Það eru í sjálfu sé veig-
alítil rök. Danir munu vera eina
þjóð Efnahagsbandalags Evrópu,
sem það hefur gert. Aðrar þjóðir
bandalagsins hafa hafnað hug-
myndinni.
Málið er ekki svo einfalt sem
frv. sýnist gera ráð fyrir. Það er í
rauninni heldur langsótt að fara
að skattleggja almenning (korthaf-
ana) til að greiða niður hækkað
vöruverð til þessa sama almenn-
ings. Þeir sem nota- peninga eru
vitaskuld ekki neyddir til að taka
á sig aukinn kostnað, því að þeir
eiga ftjálsa völ á að nota greiðslu-
kort. Og ef staðreyndin er, svo sem
haldið er fram, að kortin spari þjóð-
félaginu verulega fyrirhöfn og fé,
ber auðvitað að ýta undir aukna
notkun þeirra. Auðvitað spara
greiðslumóttakendur (t.d. verzlan-
ir) sér fjármagn með því að taka
upp greiðslukortaviðskipti. Þannig
eru tekin upp reikningsviðskipti
með mun hraðvirkari hætti en áður
tíðkaðist, þ.e. með aukinni verka-
skiptingu og sérhæfingu (tölvu-
tækni). Verzlanir hafa hingað til
tekið á sig vaxtakostnað, ef þær
hafa leyft viðskiptavinum sínum
að vera í reikningi. Á því verður
engin breyting með upptöku korta-
viðskipta.
Eftirlit Verðlagsstofnunar
og Bankaeftirlits
Verðlagsstofnun og Bankaeftir-
liti er samkvæmt frv. ætlað, undir
yfirstjórn viðskiptaráðuneytis, að
fylgjast með greiðslukortastarf-
semi í landinu. Aúk umsjónar
Bankaeftirlitsins skal samkvæmt
frv. koma í hlut Verðlagsstofnunar
að fylgjast með því, að greiðslu-
kortastarfsemi sé í samræmi við
sanngjarna viðskiptahætti og feli
ekki í sér viðskiptaþvingánir.
Ekki verður annað séð, en að
Verðlagsstofnun hljóti nú þegar,
samkvæmt gildandi lögum um
verðlag, samkeppnishömlur og
óréttmæta viðskiptahætti nr.
56/1978, að hafa • eftirlit með
greiðslukortastarfsemi eins og öðr-
um viðskiptum. Lögin hafa að
markmiði að vinna að hagkvæmri
nýtingu framleiðsluþátta þjóðfé-
lagsins og sanngjarnri skiptingu
þjóðartekna með því að; a. vinna
gegn ósanngjörnu verði og við-
skiptaháttum, b. vinna gegn órétt-
mætum viðskipta- og samkeppnis-
háttum svo og samkeppnishömlum,
sem hafa í.för með sér skaðlegar
afleiðingar fyrir neytendur, at-
vinnurekendur eða þjóðfélagið í
heild. Lögin taka til hvers konar
atvinnustarfsemi, svo sem fram-
leiðslu, verzlunar, þjónustu o.s.frv.
Ekki verður því séð, hvaða þörf er
á sérstökum ákvæðum að þessu
lútandi í lögum um greiðslukorta-
starfsemi. Af núverandi kerfi leið-
ir, að gangi gjaldtaka kortafyrir-
tækjanna úr hófi, er líklegt að ný
kortafyrirtæki verði stofnsett.
Ofskipulag?
Loks eru og í frv. um greiðslu-
kortastarfsemi allítarleg ákvæði
um skaðabótaábyrgð korthafa ann-
ars vegar og kortafyrirtækja hins-
vegar. Ákvæði þessi sýnast óþörf
og jafnvel líkleg til að hefta vald
dómstóla til að komast að réttlátri
og sanngjarnri niðurstöðu. íslenzk-
ar reglur um skaðabótaábyrgð eru
yfirleitt óskráðar og hafa mótazt
af úrlausnum dómstóla. Það má
setja spurningarmerki við það
frumkvæði að lögfesta slíkar reglur
á takmörkuðum sviðum.
Frumvarpið um greiðslukorta-
starfsemi ber mjög svo keim af til-
hneigingu til ofskipulags og of-
stjórnar. Höfundum þess gengur
greinilega gott eitt til. En þess eru
mörg dæmi, að lög, sem eiga að
vera til þjóðþrifa, snúast upp í and-
hverfu sína. Á millistríðsárunum .
setti t.d. franska vinstri stjórnin lög
um húsaleigu, sem áttu að vernda
fátæka leigutaka. Afleiðing lag-
anna varð sú, að stórlega dró úr
húsbyggmgum, og tveimur áratug-
um síðar bjuggu Fi-akkar í léleg-
asta húsnæði Vestur-Evrópuþjóða.
Að minni hyggju á ekki að setja
lög, sem líkleg eru til að torvelda
viðskiptahætti, sem eru ávöxtur
háþróaðra tækniframfara síðustu
ára.