Morgunblaðið - 18.01.1990, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ PIMMTUDAGUR 18. JANÚAR 1990
Mataræði og áhættuþætt-
ir kransæðasjúkdóma
eftir Jón Gíslason
Inngangsorð
Rannsóknir á íslandi og í öðrum
löndum hafa sáynt að helstu áhættu-
þættir hjarta- og æðasjúkdóma eru
hátt kólesteról í bióði, reykingar og
hár blóðþrýstingur (háþrýstingur).
Offita virðist hins vegar ekki töl-
fræðiiega marktækur áhættuþáttur
kransæðasjúkdóma hér á landi, en
hún getur haft áhrif á áhættuþætti,
s.s. blóðfitu og háþrýsting. Þó svo
erfðir geti ráðið miklu um áhættu-
þætti, þannig að sumum einstakling-
um sé meiri hætta búin en öðrum,
þá hefur fjöldi rannsókna sýnt að
mataræði hefur áhrif á kólesteról í
blóði og að ofgnótt salts í fæðu
getur haft áhrif á háþrýsting. Þá
er ljóst að lítil hreyf ing, rangt fæðuv-
al og ofát getur leitt til offitu.
Áhrif fæðunnar á áhættuþætti
geta verið mest hjá þeim sem vegna
erfða hafa hækkaða blóðfitu eða
háþrýsting og þeir verða því að huga
sérstaklega að sínu fæðuvali. Þegar
um erfðir er að ræða getur svörun
við breyttu mataræði þó í vissum
tilvikum verið minni en hjá öðrum,
þannig að einnig er nauðsynlegt að
beita lyfjagjöf. Umfangsmiklar
rannsóknir, sem m.a. hafa verið
framkvæmdar í nágrannalöndum
okkar, benda til þess að með ráð-
leggingum um rétt fæðuval megi
hafa áhrif á áhættuþætti og tíðni
hjarta- og æðasjúkdóma. Þá hafa
hóprannsóknir Hjartavemdar sýnt
að áhættuþættir hjarta- og æðasjúk-
dóma hafa færst til betri vegar frá
því þær rannsóknir hófust fyrir rúm-
um tveimur áratugum. Þessa þróun
má án efa rekja til margra þátta
og þar á meðal fræðslu og áróðurs
um rétt fæðuval. Þegar haft er í
huga að nær helmingur dauðsfalla
hér á landi er af völdum hjarta- og
æðasjúkdóma, er öllum ljóst að rétt
er að breyta lifnaðarháttum í sam-
ræmi við þær ráðleggingar sem
gefnar em vegna áhættuþátta þess-
ara sjúkdóma.
Fitan í fæðunni
Mikilvægustu orkuefni fæðunnar
eru fita, prótein (eggjahvíta) og
kolvetni, s.s. sterkja og sykur, og
gefur fitan rúmlega helmingi meiri
orku en prótein og kolvetni fyrir
hvert gramm sem neytt er. íslend-
ingar borða oft orkuríkan mat, þar
sem hlutfall fitu og sykurs er hátt
í okkar fæðu. Neysla orku getur þá
orðið meiri en brennslan (þörfin) og
afleiðingin er sú að við fitnum. Vert
er að hafa í huga að orkurík fæða
getur verið bætiefna- og trefjaefnas-
nauð, þannig að ókostir fituríkrar
fæðu er nokkrir og geta því leitt
til annarra sjúkdóma en þeirra sem
hér er helst rætt um.
Það, sem mestu máli skiptir varð-
andi umræðu um fitu og kransæða-
sjúkdóma, em áhrif fitunnar á kól-
esteról í blóði. Á meðal álmennings
er oft rætt um harða og mjúka fitu.
Harða fitan er mettaða fitan sem
finnst í dýraafurðum s.s. kjöti og
mjólkurvörum. Mjúka fitan er fjöl-
ómettuð fita sem við fáum fyrst og
fremst úr jurtaolíum og fiskmeti.
Mikil neysla harðrar fitu eykur kól-
esteról í blóði, en fjölómettuð fita
hefur öfug áhrif á blóðfituna. Sam-
kvæmt manneldismarkmiðum fyrir
íslendinga er rétt að minnka fitu-
neyslu, auk þess sem hlutfalli milli
mjúku og hörðu fitunnar verði
breytt, þannig að mjúka fitan vegi
meira en hún gerir nú. Þessum
markmiðum má ná með því að borða
meira af komvörum, grænmeti og
ávöxtum, auk þess að borða fisk,
velja magurt kjöt, magrar mjólkur-
vörur og fituminna og mýkra viðbit,
sem einnig er rétt að nota í minna
HJARTA-
VERND
25 ÁRA
mæli en oft er gert. Matreiðsla, s.s.
fitusteiking matvæla, hefur einnig
veruleg áhrif á fituinnihald fæðunn-
ar og þetta ber að hafa í huga við
matreiðslu.
Rannsóknir síðustu ára benda til
þess að mjúk fita úr fiskafurðum
geti átt þátt í að minnka hættu á
kransæðasjúkdómum ef slík fæða
er höfð reglulega á borðum. Fitan
er samsett úr fitusýrum og eru það
tvær slíkar sem talið er að geti haft
þessi áhrif. Lýsi er afurð sem inni-
heldur þessar fitusýrur og einnig er
framleitt lýsisþykkni sem er sérlega
ríkt af þessum sýrum. Það er því
full ástæða til að hvetja fólk til að
taka lýsi og borða fisk reglulega.
Matarsalt
Áhrif salts á blóðþrýsting eru að
líkindum mest hjá þeim sem er hætt
við háþrýstingi vegna erfða. Hins
vegar er ljóst að hér á landi er
neysla matarsalts margfalt meiri en
þörf er á og því full ástæða til að
ráðleggja minni neyslu á söltum
mat og þá um leið minni notkun
matarsalts á heimilum.
Matarsalt er natríumklóríð
(NaCl), sem í vatnslausn greinist í
natríum (Na) og klóríð (Cl). Bæði
þessi efni gegna mikilvægu hlutverki
í líkamanum, en eins og með flest
önnur efni er ekki gott að neyta
þeirra langt umfram þörf. Það er
natríum sem getur haft áhrif á blóð-
eoy

þrýsting og kemur þetta efni ekki
eingöngu úr matarsalti, heldur
finnst það náttúrulega í fæðunni og
berst einnig í hana með ýmsum
aukefnum.
Samkvæmt manneldismarkmið-
um fyrir íslendinga er hæfilegt að
neysla matarsalts sé undir 8 grömm-
um á dag. Þetta samsvarar u.þ.b.
3 grömmum af natríum, en hvernig
er hægt að áætla daglega neyslu
þessara efna? Upplýsingar um natr-
íuminnihald matvæla má fá í nær-
ingarefnatöflum, en einnig skal
magn natríums koma fram þegar
næringargildi er merkt á umbúðir
matvæla. Merking þessi er þó ekki
komin á allar vörur þar sem næring-
argildi er tilgreint, en þar sem það
er merkt er það gefið upp í 100
grömmum eða tilteknum skammti
fæðunnar. Skal þá heildarmagn
natríums koma fram, þ.e. bæði það
sem er náttúrulegt í vörunni og það
sem gæti verið viðbætt sem matar-
salt eða sem hluti aukefna. Merking
innfluttra matvæla á frá og með
byijun árs 1990 eingöngu að vera
á ensku eða Norðurlandamáli, öðru
en finnsku. Natríum- og saltmerk-
ingar á umbúðum vörutegunda frá
öðrum Norðurlöndum ættu ekki að
valda erfiðleikum, en á umbúðum
sem marktar eru á ensku er natríum
merkti sodium. Þar sem natríum
vegur aðeins u.þ.b. 40% af þunga
matarsalts (1 g NaCl = 0,4 g Na),
verður að margfalda uppgefið natr-
íummagn með 2,5 sé óskað eftir
upplýsingum um samsvarandi magn
af matarsalti.
Unnar matvörur innihalda yfir-
leitt margfalt meira natríum en
ferskvara, bæði vegna notkunar
matarsalts og aukefna. Sem dæmi
um matvörur sem innihalda umtals-
vert magn natríums má pefna unnar
kjötvörur s.s. bjúgu, pylsur, hangi-
kjöt, skinku og saltkjöt, unnar fisk-
afurðir s.s saltfisk, síldarrétti, kavíar
og gaffalbita, morgunverðarkorn
s.s. kornflex og eheerios, mjólkur-
vörur s.s. smjör, smjörva og osta,
og einnig ýmsar aðrar vörur eins
og smjörlíki, kartöfluflögur, salts-
Jón Gíslason
„Mikíl neysla harðrar
fitu eykur kólesteról í
blóði, en fjölómettuð
fita hefur öfug áhrif á
blóðfituna.“
tengur, saltaðar hnetur og pakka-
súpur.
Streita og líkamsrækt
Streita getur haft áhrif á áhættu-
þætti sjúkdóma, s.s. reykingar og
háþrýsting. Matarvenjur okkar geta
einnig orðið fyrir áhrifum ef streita
er mikil, en áhrifin geta verið mis-
jöfn og því einstaklingsbundin.
Undir álagi borða sumir lítið, aðrir
á óreglulegum tímum og enn aðrir
leita sáluhjálpar í mat og afleiðingin
verður ofát. Öll höfum við gott af
að setjast niður og hugsa um
lífsmynstur okkar og líðan.
Líkamsrækt nýtur síaukinna vin-
sælda hér sem annars staðar og
hafa á undanförnum árum skapast
meiri möguleikar til margskonar
íþróttaiðkana og útiveru. Hreyfing
styrkir líkamann, eykur vellíðan og
vinnur því gegn streitu. Hætta á
offitu verður minni og regluleg
líkamsrækt getur einnig haft jákvæð
áhrif á kólesteról í blóði og stuðlað
að lægri blóðþrýstingi. Við skulum
því taka á með Hjartavernd undir
einkunnarorðunum
— vandið fæðuval
— stundið líkamsrækt
— forðist streitu
Höfundur er næringarfræðingur,
deildarstjóri hjá Hollustuvernd
ríkisins.
Fjármálaráðuneytið:
Viðræður geta hafist um
húsnæði Sigló í næstu viku
FJÁRMÁLARÁÐUNEYTIÐ mun væntanlega helja viðræður um sölu
eða ráðstöfun á húsnæði þrotabús Sigló hf. á Siglufirði í næstu viku.
Tvö fyrirtæki, Siglunes hf og Sunna hf., hafa lýst áhuga sínum á hús-
næðinu, en ríkissjóði voru slegnar eignir þrotabúsins á nauðungarupp-
boði í nóvember.
Að sögn Sveinbjarnar Óskarsson-
ar deildarstjóra í ráðuneytinu er enn
ekki að fullu ljóst hvaða eignir ráðu-
neytið hefur til ráðstöfunar úr þrota-
búi Sigló, en það kæmi væntanlega
til með að liggja fyrir næstkomandi
mánudag, og þá gætu viðræður um
ráðstöfun þeirra hafist.
„Eftir að það liggur fyrir hvað
við getum boðið til sölu, þá erum
við tilbúnir til að ræða við hvern
sem er. Við verðum að fara að koma
þessu frá okkur því menn verða að
geta farið að undirbúa vertíðina, sem
byijar um páskana," sagði Svein-
björn.
Leitiö tit okkar:
SMITH&NORLAND
NÓATÚNI 4 • SfMI 28300
NAMSKEIÐ UM
VIRÐISAUKASKATTINN:
M.a. er faríð f eftírfarandi atríðí:
► Mismunur vírðísaukaskatts og söluskatts
► Áhríf virðisaukaskatts
► Lög og reglugerðir
► Bréytíngar á bókhaldi og bókhaldsgögnum
Næsta námskeið 23. og 24. janúar.
Skráníng hafin í síma 626655.
Viðskiptaskólinn
HAGNÝTT NÁM - ÞEKKING SEM NÝTIST!