Morgunblaðið - 18.01.1990, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. JANÚAR 1990
ur næsta vor. Þetta var mynd af
Bárðarlaug og Snæfellsjökli í bak-
sýn. Ég spyr hvað myndi eigi _að
kosta og hann segir tíu þúsund. Ég
segi að þetta sé alltof dýr mynd --
fyrir okkur og spyr hvort nokkur
leið sé að hann geti látið okkur fá
helmingi ódýrari mynd. Jú hann
hélt það nú óg sagðist getá selt þessa
mynd strax. Stuttu seinna fór hann
suður til að ná sér í liti og kom með
aðra mynd sem kostaði fimm þús-
und, hún var frá Þingvöllum. Ég fór
að tala um borgun og þá sagði Kjar-
var: „Þú mátt borga mér 200 krónur
svo þú geti ekki sagt að ég hafi
gefið þér hana.“ Meira þurfti ég
ekki að borga. Og ekki nóg með
það, hann fær mér tíu þúsund krón-
ur, hann var þá búinn að selja fyrri
myndina og gaf kirkjunni söluverð
hennar. Þetta var geysilega stór gjöf
þá. Við héldum honum samsæti í
litla húsinu hjá mér litlu síðar og
þar voru honum gefnar land til að
byggja á en af því varð aldrei eins
og fyrr sagði.
Kjarval kom hér árlega um
tveggja áratuga skeið. Ég man að
1951 kom hann með Svein son sinn
með sér. Konan mín var lasin. Kjarv-
al kom inn í stofu og sá að hún var
í rúminu. Þá sagði hann strax:
„Heyrðu ég verð að sækja vatn út
í bíl sem er úr læk sem er alveg lif-
andi, hún verður endilega að drekka
það.“ Hún drakk auðvitað vatnið
smám saman sem var tekið úr einum
að 20 lækjum í Smálækjarhlíð fyrir
austan Stapahraun. Kjarval sagði
að það væri lífsins lind í þessum
læk. Kjarval var mjög sérstakur
maður. Ég var með kartöflugarð í
hallanum fyrir neðan kirkjugarðinn.
Kjarval sagði að ég mætti ekki hafa
kartöflugarðinn fyrir neðan kirkju-
garðinn. Það gætu komið vessar úr
kirkjugarðinum í kálgarðinn. Hann
var þá búinn að skrifa í blöðin út
af kálgörðunum ,við Fossvogskirkju-
garð. Hann vildi láta fjarlægja kál- ~
garðana en þeir sem réðu sinntu því
ekki og hann var voðalega vondur
út í Reykjvíkinga út af þessu. Hann
borðaði ekki kartöflurnar úr þessum
garði mínum og sendi me’r kartöflu-
poka úr Borgarnesi þegar hann fór
suður aftur. En svo færði ég garðinn
starx. Ég hafði nóg land. Haustið
eftir kom Kjarval vestur aftur og
kom strax niður í skemmu til mín
þar ég var eitthvað að sýsla og sagði
við mig: „Ég þakka þér fyrir það
sem þú hefur gert, að færa garðinn,
þeir ættu að hafa þig til fyrirmyndar
Reykvíkingar.
Nokkru seinna fór ég suður og
heimsótti hann í Lækjargötuna.
Hann var mér þá einsog endranær
eins góður og besti faðir. Hann vildi
nú endilega láta mig gista hjá sér.
Hann var með autt járnrúm og í því
svaf ég. Og ekki var við það kom-
andi að ég fengi að fara um morgun-
inn nema að hann borgaði fyrir mig
bíl, ekki að tala um. Þannig var það
alltaf þegar ég heimsótti hann, sem
var oft. I þessari ferð fór ég með
Kjarval á Borgina og við hittum þar
Magnús Kjaran. Kjarval kynnti mig
fyrir Magnúsi og fór svo strax að
tala um kálgarðana og varð svo
vondur að ég hafði aldrei séð hann
slíkan. Hann barði í borðið fyrir
framan MÍgnús og sagði að hér
væri hann með bónda vestan af
Snæfellsnesi sem hefði strax færst
kálgarðinn sinn þegar hann hefði
beðið um það en Reykvíkingar færðu
sína garða ekki. Reykvíkingar þætt-
ust vera menn en væru ekki neitt.“
Eins og fyrr kom fram í þessari
grein þá varð Finnbogi Lárusson 80
ára þann 8. oktober s.l. Söfnuður
Hellnasóknar hélt Finnboga fjöl-
mennt. samsæti í Arnarbæ á Arnar-
stapa. Sóknamefndin afhenti þar
Finnboga skrautritað heiðursskjal
og margar góðar gjafir bárust hon-
um aðrar. Fyrir þetta og annan hlý-
hug sem honum var sýndur er Finn-
bogi þakklátur og bað mig fyrir þá
orðsendingu ti! vina sinna og velunn-
ara að þeir hefðu með vinarhug
sínum gert honum og konu hans
þennan dag ógleymanlegan. Öllu
þessu fólki og sóknarpresti sínum
biður Finnbogi guðs blessunar.
TEXTI GUÐRÚN GUÐLAUGS-
DÓTTIR
ekki. Hann kom venjulega hingað á
haustin. Lengi varð hann að fara
vegleysur hingað frá Stapa því við
fengum ekki veginn yfir hraunið
fyrr en árið 1949. Hann kom jafnan
með mikið af dóti, litum, lérefti og
gríðarstór bretti sem hann lét mynd-
irnar standa á þegar hann var að
mála úti í náttúrunni. Hann málaði
myndirnar sínar á staðnum og þann-
ig fékk hann þessa eðlilegu liti.
Hann endurbætti þær hins vegar
heima í vinnustofu sinni. Ég stóð
oft hjá honum þegar hann var að
mála. Ég fékk að vera hjá honum
þó hann væri yfirleitt ekki ánægður
með að hafa fólk hjá sér. Hann gerði
sér mikinn mannamun, ef hann sá
einhvern sem hann hélt að ætlað að
koma til hans þá bandaði hann á
móti.
Ég dótið hans á hestum frá Stapa
þegar hann kom til að mála og sömu-
leiðis þegar við fóru eitthvað um,
t.d.út í Dritvík. Við höfðum lítið tjald
sem við höfðum á bakkanum fyrir
ofan víkina en hann var fram á
Dritvíkurflögum að mála geysistóra
mynd, Dritvíkina og jökulinn í bak-
sýn. En jökullinn viidi ekki taka ofan
sem kallað var, það var þoka á á
honum og Kjarval beið talsvert eftir
að fá jökulinn hreinan. Ég vaktaði
börn saman en hún átti tvo syni sem
hún kom með hingað og við höfum
alið upp. Annar þeirra, Reynir
Bragason, býr hér nú ásamt Jón-
asínu Oddsdóttur konu sinni og
þremur börnum, Oddi, Fanneyju og
Finnboga. Hinn sonurinn býr ógiftur
í Reykjavík. Ég á eina systur á lífi,
Guðfinnu, sem löngum bjó í
Breiðuvík. Sigríður.systir mín er lát-
in.
Séra Kjartan Kjartansson varð
fyrsti presturinn sem þjónaði hér en
sat á Staðastað, hann var prestur
hér í 19 ár. Hann var faðir Ragnars
Kjartanssonar myndhöggvara og afi
Kjartans Ragnarssonar leikrita-
skálds. Hann var uppfyndingasamur
með afbrigðum og fann m.a. upp
beijatínuna. Hann fann líka uppá
að beita með rauðu gúmmíi. Honum
þótti gaman að fara á sjóinn. Hann
bjó hér í Gíslabæ eftir að hann hætti
prestskap. Hann var stundum að
segja við sjómennina að þeir ættu
að beita rauðu gúmmíi eins og hann
gerði með góðum árangri. En það
var hlegið að honum þar til nylonið
kom með krókum með allavega
gúmmíbeitum alla vega á litinn, þær
rauðu þó bestar. Eftir séra Kjartan
kom hingað séra Guðmundur Helga-
son, hann var stuttan tíma. Síðan
Hinn nýstofnaði Hellnakirkjukór fyrir utan kirkjuna sína
Fmnbogi Lárusson við slatt a yngn árum. Brekkubær í baksýn Finnbogi asamt nafna sínum og Fanneyju litlu

Gamla íbúðarhúsið á Laugarbrekku. Nýja kirkjan í baksýn
Verslunarrekstur og
hjónaband
Árið 1946 stofnaði Finnbogi versl-
un á Hellnum ásamt Kristni Kristj-
ánssyni. „Þetta var hugsjón," segir
Finnbogi þegar talið berst að versl-
uninni. „Okkur fannst það myndi
vera þægindi fyrir fólkið í kringum
okkur að hafa verslun. Þá var ekki
um annað að gera en flytja allt sjó-
leiðis þannig að þetta var töluverðum
erfiðleikum bundið. En við gerður
þetta svona af bríaríi eins og sagt
er, okkur langaði til að prófa. Við
versluðum með alla matvöru, hrein-
lætisvöru og svo smávöru ýmiskon-
ar, meira að segja jólavörur. Ég var
aldrei neitt innanbúðar sem teljandi
var, Kristinn sá um það. Við byggð-
um hús í Bárðarbúð hér í Hellnum.
Ágóðinn af versluninni var aldrei
mikill en við sluppum þó skaðlausir.
Ég hætti að versla með Kristni um
það leyti sem ég gifti mig árið 1950.
Kristinn hélt áfram að versla fram
á 8. áratuginn og fór seinna líka að
taka á móti fiski og byggði f iskverk-
unarhús. Núna er engin verslun
hérna en við verslum mikið við Bor-
garnes og útibú þaðan á Helliss-
andi.“
Fanney Jóhannesdóttir heitir kona
Finnboga Lárussonar. Hún er fædd
og uppalin að Teigi í Dalasýslu, dótt-
ir Jóhannesar . Guðmundssonar
barnakennara og þekkts ræktunar-
manns. „Ég var orðin 41 árs þegar
við Fanney giftumst," segir Finn-
bogi. „Ég hafði margt að sýsla á
þessum árum eins og fram hefur
komið og við skulum bara segja að
ég hafi ekki haft tíma til þess að
gifta mig fyrr. Fanney var ráðskona
suður í Reykjavík þegar við kynnt-
umst fyrst. Frænka mín ein fékk
hana til þess að koma hingað til
mín sem ráðskonu. Áður hafði ég
haft þýska ráðskonu en tapaði henni
til manns á næsta bæ eftir hálft
annað ár. Móðir mín dó meðan sú
þýska var hér en faðir minn dó árið
1952. Ég fór suður til þess að sækja
Fanneyju og það má segja að fljótt
gengi saman með okkur. Við giftum
okkur vorið 1950. Við eigum engin
kom séra Þorgrímur Sigurðsson sem
þjónaði hér í 29 ár. Eftir hann kom
séra Rögnvaldur Finnbogason. Þetta
eru þeir prestar sem ég hef haft
mest samstarf við um dagana. Auk
þess voru hér um tíma þeir séra
Árni Bergur Sigurbjörnsson og séra
Hreinn Hákonarson.
Sögur af Jóhannesi Kjarval
Ég hef haft samband við óhemju
margt fólk um dagana. Hingað hef-
ur komið margt fólk til þess að skoða
sig um og ég hef farið margar ferð-
irnar með ferðafólki um þessar slóð-
ir hér. Sumir hafa dvalið hér tíma
og tíma en enginn er mér eins eftir-
minnilegur og Jóhannes Kjarval.
Hann hafði mikið uppáhald á um-
hverfinu hér. Hann keypti meira að
segja hér land, Einarslón, hann
keypti það og gaf það svo seinna.
Hann ætlaði sér upphaflega að
byggja þar en af því varð þó ekki.
Seinna gáfum við honum land í
Hellnalandi og þar ætlaði hann líka
að byggja en af því varð heldur
hann svo hann flæddi ekki, því það
var ekki hægt að komast í land eft-
ir að var orðið meira en hálfaðfallið.
Þegar mér fannst vera orðið það
aðfallið að ekki væri þorandi að vera
lengur kallaði ég til Kjarvals. Hann
var á bússum upp í klof en ég var
í engum stígvélum. Ég veifaði hon-
um og hann veifaði á móti en kom
ekki og sinnti í engu kölium mínum.
Loks missti ég þolinmæðina og fór
úr sokkunum, óð út og sótti hann.
Hann sagðist hafa haldið það að ég
væri alltof varkár, en eftir þetta
gegndi hann mér alltaf strax. Við
sváfum í heykofa sem bóndinn í
Einarslóni átti. Það var smá hey-
tugga þar og í henni sváfum við.
Kjarval var þannig maður að hann
var alltaf að tala við sjálfan sig og
talaði hátt. Hann fór oft út á nótt:
unni til þess að gá að jöklinum. í
þeim ferðum var hann alltaf í hróka-
samræðum við.sjálfan sig. Einu sinni
þegar hann kom inn úr einni slíkri
ferð þá kailar hann upp af ásettu
ráði, því hann var grínisti hann
Kjarval í aðra röndina: „Jaá, Finn-
bogi sefur og veit ekki neitt." En
ég var glaðvakandi og við fórum að
rabba saman. Kjarval var feikilega
skemmtilegur maður.
Þegar kirkjan hér var vígð þá
stofnuðum við happdrætti til þess
að afla peninga því söfnuðurinn var
orðinn stórskuldugur vegna kirkju-
byggingarinnar. Mér datt í hug að
leita til Kjarvals til þess að fá mynd
í happdrættið. Ég leitaði ráða hjá
Pétri Sigurgeirssyni biskupssyni og
síðar biskupi. Honum hafði ég
kynnst í sambandi við kirkjubygg-
inguna. Ég var hræddur við að
skrifa ekki nógu gott bréf ti! Kjarv-
als, hann átti það til að vera fyrt-
inn. Pétur lagði mér ráð og sendi
mér leiðbeiningarnar í bréfi og það
er það lengsta bréf sem ég hef feng-
ið á æfinni, 16 síður í stóru broti.
Síðan skrifaði ég Kjarval og það
gekk allt vel fyrir sig. Hann sagði
sjálfsagt að gefa mynd og kom með
mynd með sér þegar hann kom vest-