Morgunblaðið - 04.02.1990, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 1990
Samúh með
Sölku Völku
HETJUR HORFINNAR
BERHSXU H
meðan ég las „Fimmbækumar“.
„Dularfullubækumar“ las ég hins
vegar aldrei, en þessir þrír bóka-
flokkar eru allir eftir bresku skáld-
konuna Enid Blyton, sem á líklega
mestum vinsældum að fagna allra
þeirra sem skrifað hafa fyrir börn
og unglinga og eru bækur hennar
mikið lesnar enn i dag. Af öðmm
bókum eftir erlenda höfunda sem
ég man eftir vom „Jóa-bækurnar“
eftir Knud Meister og Carlo Ander-
sen, „Kim-bækurnar“ eftir Jens K.
Holm og „bláu drengjabækurnar",
en úr þeim flokki verða mér minnis-
stæðastar „Gunnar og leynifélagið"
eftir Gerhard W. Wolf og „Stefán
snarráði og smyglararnir í Serkja-
turninum“ eftir Ralph Hammond.
Þegar ég var orðinn dálítið eldri
komst ég svo í hefti sem fjölluðu
um Basil nokkurn fursta, sem vom
í stöflum úti í skemmu í sveitinni.
Mig minnir að þessi hefti hafi fiokk-
ast undir nokkuð sem kallað var
„Sögusafn heimilanna", en það er
önnur saga.
Stúlkurnar lásu „rauðu
telpnabækurnar" þar sem bækurn-
ar um Pollýönnu, eftir Eleanor H.
Parker, bera ægishjálm yfir aðrar
og em enn meðal mest lesnu
stúlknabóka hér á landi samkvæmt
upplýsingum frá bókasöfnum og
lauslegri könnun sem gerð var í
tengslum við þetta greinarkorn í
Víðistaðaskóla í Hafnarfirði. Aðrar
þekktar kvenhetjur frá þessum tíma
voru Rósa Bennett hjúkrunarkona
og Beverly Gray og eru þær báðar
vel þekktar meðal bama og ungl-
inga enn í dag samkvæmt áður-
nefndum heimildum. Höfundar
Rósu-bókanna vora raunar tveir, í
fyrstu Helen Wells og síðar Julie
Tatham og breyttust bækumar
talsvert eftir að sú síðarnefnda tók
við eins og fram kemur í spjalli við
Silju Aðalsteinsdóttur.
Islenskir höfundar áttu einnig
talsverð ítök og ég held að fullyrða
megi að flestir hafi dmkkið í sig
bækumar um Kára litla og Lappa
eftir Stefán Júlíusson, Nonnabæk-
urnar eftir Jón Sveinsson og
Árnabækurnar eftir Ármann Kr.
Einarsson, en hann er afkastamesti
barnabókahöfundur okkar til þessa
og hefur gert margar fleiri söguper-
sónur ódauðlegar en Áma í Hraun-
koti. Eins minnist ég bókarinnar
„Strákarnir sem stmku" eftir Böðv-
ar frá Hnífsdal og í sveitinni komst
ég yfir gamlar útgáfur af Hjalta-
bókunum eftir Stefán Jónsson og
aðra einkar skemmtilega bók eftir
Stefán sem heitir „Margt getur
skemmtilegt skeð“ og verður mér
alltaf minnisstæð. Hún fjallaði um
vandræðadrenginn Júlíus Bogason
úr Reykjavík sem sendur var í sveit
af því honum samdi ekki við stjúp-
móður sína Hansínu. Honum er
komið fyrir hjá rólegum eldri hjón-
um og lærir smám saman að hemja
skap sitt og verða að manni.
Svo virðist sem Kári litli og Lappi
hafi haldið sínum hlut fram til þessa
en aðrar íslenskar söguhetjur frá
fyrri tíð séu margar að falla í
gleymsku. Ævintýri íslenskra barna
í sveitinni virðast þannig ekki hafa
staðist samanburðinn við þá
spennuþrungnu atburðarás sem
einatt fylgdi fallegu hjúkrunarkon-
unum og hugvitssömu harðjöxlun-
um úti í hinum stóra heimi.
Afþreying á bók
í bók Silju Aðalsteinsdóttur cand.
mag., „Islenskar barnabækur
1780-1979“ er rakin saga íslenskra
bamabókmennta og er þar að finna
mikinn fróðleik um þetta efni. Þar
bendir Silja m.a. á að íslensk barna-
bókaritun hefur staðið í miklum
blóma á áranum um og eftir síðari
heimsstyijöld: „Það er ekki einung-
is að vandvirkir og hugmyndaríkir
skáldsagnahöfundar skrifi fjölda
Rósa Bennett
vai hetjan mfn
R
Silja Aðal-
steinsdóttir
bókmenntafræðingur
| ÓSA BENNETT var hetjan mín.
Hún var hjúkrunarkona og ekki
skemmdi fyrir að hún var svo
íðilfögyr. Hún var með svart
hrokkið hár, hvíta húð og ijóðar
kinnar og rauðan munn. Hún heillaði
alla læknana upp úr skónum,“ sagði Silja
Aðalsteinsdóttirbókmenntafræðingur
um uppáhalds söguhetjuna sína frá
bemsku- og unglingsámnum.
„Satt að segja voru fyrstu bækumar í
þessum bókaflokki mjöggóðar. Les-
andinn fylgdi Rósu í gegnum hjúkrunar-
námið og svo út í lífsbaráttuna ög meira að segja í stríðið því Rósa
var hjúkrunarkona í heimsstyijöldinni og geysilega hugrökk. Svo
breyttust þessar bækur með nýjum höfundi. Það skipti um í miðju
kafí og þá urðu þetta bara glæpasögur og Rósa Bennett kom upp
um einn glæpamann í hverri bók. Þá urðu bækurnar hundleiðinlegar
því sá höfundur hafði engan áhuga á daglegum störfum Rósu sem
hjúkrunarkonu, sem mér fannst alltaf vera aðalskemmtunin við lest-
ur Rósubókanna. Ég las hverjá bók oft og mörgum sinnum og ef
ég man rétt að þá gerðist það í einni þeirra að það var komið með
dauðvona mann, sem var ákaflega hátt skrifaður í þjóðfélaginu, og
reynt á honum nýtt lyf sem enn hafði ekki hlotið viðurkenningu.
Þetta var þá pensilín og var geymt í eldtraustum skáp og mér fannst
þetta allt saman yfirnáttúrulega spennandi. En svo fór Rósa að snúa
sér að öðmm viðfangsefnum og þá missti ég áhugann á henni,"
sagði Silja Aðalsteinsdóttir.
É
Edda Heiðrún
Backman,
G LAS afskaplega lítið sem barn.
Fyrst var lesið fyrir mig, svona
einhveijar ævintýrabækur, og
amma mín var endalaust að lesa
fyrir mig í Biblíusögunum," sagði
Edda Heiðrún Backman leikkona. Hún
kvaðst ekki muna eftir neinni sérstakri
sögupersónu sem hún heillaðist af nema
Sölku Völku, sem hún las sem unglingur.
„Eftir að ég lærði sj álf að lesa var eigin-
'lega ekkert sem ég nennti að lesa fyrr
en ég var orðin unglingur. Þá las ég
strax Sölku Völku og fleiri sögur eftir
Halldór Laxness, og heillaðist af þessum
raunsæisbókmenntum. Ég var aldrei í ástarsögum eða neinu svoleið-
is. Ég vissi ekki hver Pollýanna var fyrr en ég var komin yfir tvítugt.
Ég las ekki einu sinni Önnu í Grænuhlíð. En ég las þessar raunsæis-
bókmenntir eftir Laxnes. Ég skal ekkert segja um hvort þær hafi
haft einhver varanleg áhrif á mig þegar fram liðu stundir, en mér
fannst sögurnar yfirleitt mjög sorglegar og þær vöktu upp sterkar
tilfinningar hjá mér í garð persónanna. Ég hafði til dæmis mikla
samúð með Sölku Völku. — Rósa Bennett? — Nei, ég veit ekki hver
hún er. Hef aldrei heyrt hana nefnda,“ sagði Edda Heiðrún Backman.
leikkona

Ævixif
yradalnum
emr Eni<i
Ég var alæta
á bækur
Magnús
Gunnarsson
framkvæmdastjóri SÍF
É
1G LAS óhemju mikið þegar ég var
barn ogþað stafaði meðal annars
af því að ég átti við sjúkdóm að
stríða í nokkur ár, alveg fram til
tólf ára ajdurs, með langvarandi
sjúkdómslegu. Ég hafði því góðan tíma
til að lesa og ég held að ég fari ekki
með neinar ýkjur þótt ég fullyrði að á
þessum ámm hafi ég lesið nánast allt
bókasafnið, sem var þá til húsa við Hofs-
vallagötuna," sagði Magnús Gunnars-
son, framkvæmdastjóri Sölusambands
íslenskra fiskframeiðenda.
„Ég man nú ekki eftir að nein einstök söguhetja eða bókaflokkur
hafi höfðað sérstaklega til mín enda var ég alæta á bækur. En þeg-
ar þú spyrð svona beint þá get ég nefnt Árnabækurnar og Ævin-
týrabækurnar meðal þeirra sem koma upp í hugann í fljótu bragði.
Ánnars las égekki síður þjóðlegan fróðleik, íslenska annála og efni
sem tengdist íslandssögu og mannkynssögu og tólf ára gamall hafði
ég meðal annars lesið flestar íslendingasögurnar og Hómerskviður
svo dæmi séu tekin. Eins hafði ég mikinn áhuga á landafræði sem
stafaði kannski af því að pabbi var sjómaður og mikið í siglingum,
og sjálfur ætlaði ég alllaf að verða sjómaður. Eg get því ekki sagt
að Tom Swift, Bob Moran eða aðrar slíkar hetjur hafi haft mikil áhrif
á mig eða mótað hugarfarið þegar ég var á bamsaldri,“ sagði Magn-
ús Gunnarsson.