Morgunblaðið - 14.02.1990, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. FEBRÚAR 1990
31
Er álver skynsam-
legt í stöðunni?
eftir Jóhann Rúnar
Björgvinsson
Eða með öðrum orðum, er skyn-
samlegasti kosturinn fyrir þjóðar-
búið nú að reisa álver með tilheyr;
andi virkjanaframkvæmdum? í
þessari grein verður reynt að varpa
ljósi á þessa spurningu, því hún er
afar mikilvæg og afdrifarík og
henni verður að svara því hún skipt-
ir komandi kynslóðir miklu. Megin-
röksemdin fyrir byggingu álvers nú
er að hagvöxtur sé með minnsta
móti, og ekki sé fyrirsjáanlegt að
hann muni aukast í bráð. Því er
talið rétt að grípa til einhverra rót-
tækra leiða til að auka hann og er
álver og virkjanaframkvæmdir það
sem menn horfa fyrst og fremst
til. En er sú leið í rauninni skynsam-
leg í stöðunni, þegar horft er til
líklegrar efnahags- og atvinnuþró-
unar á komandi áratug?
Álver, orkuver og
erlendar skuldir
Samkvæmt kostnaðarmati er
talið að 200 þús. tonna álver muni
kosta um 40 milljarða króna, og
að virkjanir tengdar því milli 30
til 40 milljarða króna. Hér er því
um mikið fjármagn að ræða.
Þjóðarbúið þarf að fjármagna virkj-
anaframkvæmdimar og hugsan-
lega hluta í uppbyggingu álversins.
Heildarkostnaður þjóðarbúsins gæti
því orðið milli 40 til 50 milljarðar
króna. Þetta fjármagn yrði að
mestu leyti að taka að láni erlend-
is, sem yki skuldir þjóðarbúsins
verulega. í dag eru erlendar skuld-
ir þess um 150 milljarðar króna,
eða um helmingur af landsfram-
leiðslu eins árs. Með ofangreindri
lántöku yrðu skuldir þjóðarbúsins
um tveir þriðju hlutar landsfram-
leiðslunnar. í ár eru greiddir í kring-
um 15 milljarðar króna í erlendar
vaxtagreiðslur, en með nýjum lán-
tökum yrðu vaxtagreiðslur nálægt
20 milljarðar króna á ári. Hér eru
því miklar fjárskuldbindingar sem
þjóðarbúið tekst á hendur.
Hvað er framundan á þessum
áratug í efhahags- og
atvinnuþróun?
í fyrsta lagi má nefna EB/EFTA
samvinnuna. Framundan eru miklar
tilslakanir í samskiptum Evrópu-
landanna, þar sem landamæri
þeirra verða verulega opnuð fyrir
auknum fjármagnsflutningum og
vöru- og þjónustuviðskiptum.
Hvernig þessi þróun kemur til með
að æxlast er að sjálfsögðu ekki að
fullu fyrirsjáanlegt. Mikil óvissa er
því ríkjandi um ýmsar (óvæntar)
stefnur hennar, s.s. hvernig erlend-
ir fjármagnseigendur koma til með
að nýta sér eignar- og fjárfestingar-
möguleika hér á landi.
I öðru lagi má nefna, að stórfelld
endurskipulagning þarf að eiga sér
stað í hinum hefðbundnu atvinnu-
greinum hér á landi á næstu árum,
þar sem mikil óhagkvæmni í upp-
byggingu og rekstri þeirra og fyrir-
Ekki vitað
hver á hassið
EKKI er upplýst hver faldi
um 400 grömm af hassi við
Lækjarbotna.
Hassið fannst á fimmtu-
dag, þegar maður tók eftir
að hundurinn hans var að
snuðra við stein. í ljós kom
af hundurinn fann lyktina af
hassinu og kom maðurinn
því til lögreglunnar.
Ekki er ljóst hver hefur
falið hassið þarna.
sjáanleg aukin efnahagsvinna við
Evrópulöndin, gerir slíkar breyting-
ar óhjákvæmilegar. Bæði þarf að
losa um mikið fjármagn í þessum
greinum og sömuleiðis mikið vinnu-
afl i Þá þarf að taka byggðamálin
til gagngerrar endurskoðunar með
tillit til meðal annars þessara þátta.
í þriðja lagi má nefna, að mikil
losun á vinnuafli úr hinum hefð-
bundnu atvinnugreinum, eins og
þær eru nú reknar, kallar óhjá-
kvæmilega á uppbyggingu nýrra
atvinnutækifæra, sem tekið geta
við slíku afgangs vinnuafli. Verk-
efnin eru því mörg og stórbrotin
sem leysa verður á þessum nýbyij-
aða áratug.
Æskileg staða þjóðarbúsins .
En til þess að mæta þeim breyt-
ingum sem fyrirsjáanlegar eru á
næstu árum er mikilvægt að þjóðar-
búið hafi gott svigrúm til slíks. Að
þjóðarbúið sé ekki njörvað niður af
erlendri skuldasöfnun og vaxta-
greiðslum, að tiltölulega gott jafn-
vægi sé fyrir hendi í þjóðarbúskapn-
um, s.s. varðandi verðbólgustig, og
að vaxtakjör og lánshæfni séu
sambærileg og samkeppnisaðilar í
umheiminum njóta.
Miklar erlendar lántökur til virkj-
anaframkvæmda og álvers minnka
óhjákvæmilega slíkt svigrúm, þar
sem skuldir þjóðarbúsins munu
vaxa verulega og sömuleiðis vaxta-
greiðslur. Minna svigrúm verður
því til erlendrar lántöku til annarra
verkefna, s.s. til að mæta óvæntri
eða nauðsynlegri samkeppni í auk-
inni efnahagslegri samvinnu við
Evrópulöndin. Eða til róttækrar
endurskipulagningar á hinum hefð-
bundnu atvinnugreinum og á
byggðastefnunni. Hér er því mikil-
vægt að gæta vel að.
Þá er í ljósi reynslu fyrri ára,
bæði varðandi orkuframkvæmdir
og stjórnun peningamála, miklar
líkur á að mikið innstreymi erlends
fjármagns til fjármögnunar á orku-
framkvæmdum komi til með að
hafa umtalsverð áhrif á verðbólgu-
stigið. Ólíklegt er að Seðlabankinn
hafa getu eða bolmagn til að eyða
öllum þensluáhrifum af svo viða-
miklum framkvæmdum á svo stutt-
um tíma, nema það komi niður á
framvexti annarra atvinnugreina,
eða með öðrum orðum í niðurskurði
í framkvæmdum annarrar atvinnu-
uppbyggingar. Aukin verðbólga hér
á landi í upphafi náins Evrópusam-
starfs er að sjálfsögðu mjög baga-
leg fyrir samkeppnis- og samnings-
stöðu okkar. Þá yrði skert geta til
endurskipulagningar í hefðbundn-
um atvinnurekstri og í byggðamál-
um mjög alvarleg staðreynd, sem
gæti kostað okkur mikilvægt frum-
kvæði í eigin efnahags- og atvinnu-
þróun.
Þá er mikilvægt eins og áður
segir að vaxtakjör erlendra lána séu
sambærileg við það sem samkeppn-
isaðilar okkar njóta. En líklegt er
að mikil aukning í erlendri skulda-
söfnun ásamt miklum vaxtagreiðsl-
um komi til með að draga nokkuð
úr lánshæfni okkar á komandi
árum, sem endurspeglast mun í
hærri vöxtum og verri skilmálum.
Þá má búast við verulegri aukningu
í lánsfjáreftirspurn í heiminum á
næstunni vegna þeirra breytinga
og uppbyggingarstarfs, sem eiga
mun sér stað í Austur-Evrópu á
komandi árum. Sú aukna lánsfjár-
eftirspurn mun eflaust koma til
með að hafa áhrif á vaxtastigið til
hækkunar, þannig að arðsemiskröf-
ur til framleiðslu verða meiri. Fjár-
festingarforsendur eiga því líklega
eftir að breytast verulega frá því
sem nú er, og því sömuleiðis margir
arðsemisútreikningar.
Lokaorð
Álvers- og virkjanaframkvæmdir
geta verið hagkvæmar út af fyrjr
tmmmaammmmmaaammmmmmmnmtuuaummta
Jóhann Rúnar Björgvinsson
„Álvers- og virkjana-
framkvæmdir geta ver-
ið hagkvæmar út af
fyrir sig, en þær eru
ekki nauðsynlega hag-
kvæmasti kosturinn
fyrir þjóðarbúið í dag.“
sig, en þær eru ekki nauðsynlega
hagkvæmasti kosturinn fyrir þjóð-
arbúið í dag. Aðrir möguleikar og
önnur atvinnutækifæri geta verið
skynsamlegri í stöðunni, og gefið
þjóðarbúinu meiri hagvöxt til lengri
tíma litið. Hér eru því mörg spurs-
mál sem gefa verður gaum því
mikið er í húfi.
Eins og áður segir eru breytingar
í hinum hefðbundnu atvinnugrein-
um óhjákvæmilegar, bæði vegna
óhagkvæms reksturs og uppbygg-
ingar og vegna EB/EFTA samvinn-
unnar. Hér þarf stórátak sem
eflaust kallar á erlent íjármagn.
Þá kallar tilflutningur á vinnuafli
frá þeim greinum á ný atvinnutæki-
færi. Því getur verið skynsamlegra
að skoða heldur vinnuaflsfrekar
atvinnugreinar en vinnuaflslitlar
eins og álver, sem notar fyrst og
fremst fjármagnsvörur af erlendum
uppruna. Sem dæmi mætti varpa
fram þeirri spurningu hvort ekki
sé skynsamlegra að leita samstarfs-
aðila, með góða tæknilega þekkingu
og reynslu, sem væru tilbúnir að
taka þátt í uppbyggingu fullkom-
inna og nýtískulegra fiskvinnslu-
vera, sem framleiddu tilbúna físk-
rétti á Evrópumarkað. Myndi slík
fjárfesting upp á 10-20 milljarða
króna skila þjóðarbúinu meiru en
samsvarandi fjárhæð til orkufreks
iðnaðar. Það er sem sé ekki sjálfgef-
ið að ráðast eigi í orkufrekan iðnað
þótt viðunandi samningar náist.
Við getum ekki gert allt í einu.
Orkan í fallvötnunum fer ekki frá
okkur. Hún verður dýrari með
hveiju ári sem líður. Bæði vegna
aukinna krafna um umhverfisvemd
í heiminum, og því strangari krafna
varðandi s.s. kjamorkuframleiðslu
og meðhöndlun kjarnorkuúrgangs,
og vegna mikils hagvaxtarmögu-
leika í heiminum sem heild vegna
hruns efnahagskerfanna í Austur-
Evrópu og þeirrar uppbyggingar
sem þar má búast við á næstunni.
Heildareftirspurnin í heiminum eftir
framleiðsluvörum á því eftir að
aukast verulega þegar fram líða
stundir. Orkan er hins vegar tak-
mörkuð og verður því eftir dýrari,
sem mun koma okkur til góða fyrr
en síðar. Þess vegna gæti verið
skynsamlegra að bíða í 5-10 ár
með ráðstöfun og bindandi samn-
inga á orku, og fylgjast með fram-
nJJöbel'iíid 'iöviimú)
vindu mála í Austur-Evrópu. Og
snúa sér heldur á meðan að brýnni
og aðkallandi uppbyggingarstarfi í
okkar tiltölulega stirða og óhag-
kvæma hagkerfi.
Es.
Meginröksemdin fyrir því að nú
er talið nauðsynlegt að hraða allri
undirbúningsvinnu að nýju álveri,
og ganga jafnvel inn sem hluthaf-
ar, er að hagvöxturinn er talinn
verða með minnsta móti á næstunni
og að við höfum ekki annarra kosta
völ. En stenst þessi röksemd? Við
skulum hafa í huga að á árunum
1986-1987 jókst landsframleiðslan
um 44 milljarða króna að raungildi
á verðlagi síðasta árs. Á árunum
1988-1990 er hins vegar talið að
hún dragist saman um 15 milljarða
króna að raungildi á sama verð-
lagi, eða um 5% á þessum árum.
Hvað er annars eðlilegra en að
dragi eitthvað úr hagvexti eftir
svona gríðarlegan hagvöxt upp á
17% á tveimur árum?
Það sem fyrst og fremst er að í
okkar þjóðarbúi og þarfnast lagfær-
ingar er launamisréttið, óhag-
kvæmni í atvinnurekstri ásamt
slæmri efnahagsstjóm. Það er al-
gjörlega röng ályktun að horfa á
samdráttinn eftir þennan mikla
hagvöxt, eða á lágu launin og
segja að við þurfum að auka hag-
vöxtinn með meiriháttar erlendum
fjárskuldbindingum til að tryggja
hér viðunandi lífskjör á sama tíma
og framundan er eitt viðkvæmasta
skeið í okkar efnahagsþróun um
langt árabil.
Við skulum hafa hugfast að fyrir
fáum áram var talið nauðsynlegt
að hraða mjög uppbyggingunni í
fiskeldi til að við heltumst ekki úr
lestinni. Nú á að stökkva á miklu
miklu stærri ákvarðanir, og ef til
vill að hluta til að óhugsuðu máli,
vegna þess að dregið hafi lítillega
úr hagvexti eftir mesta hagvaxt-
artímabil þjóðarinnar. Hugsanlega
gætu þessar ákvarðanir orðið
dæmigerðar fyrir fyrirhyggjuleysi
og slæma efnahagsstjóm. Hvað
segir okkur nú að við höfum fundið
skynsamlegustu leiðina í stöðunni?
Eitt er þó allavega víst að þessi
leið er of stórbrotin og of afdrifarík
til að anað sé að hlutunum. Hún
þarf að vera mjög vel ígranduð.
Við eram ekki að missa af neinu.
SVISSNESKT
Otflutningsfyrirt/eki
óskar eftir að kaupa, í stóru
magni, náttúrusvampa.
Aðeins fyrsta flokks vara kemur
til greina.
Tilboð per tonn sendist til:
Chiffre 2570 Si to ofa Orell
Fiissli Werbe AG,
P.O.Box 376, CH-4450
Sissach, Switzerland.
SIEMENS
Frábœr eldavél!
HL66120
• 5 ólíkar Hitunaraðferðir.
venjuleg hitun, hitun
með blæstri, glóðar-
steiking m. blæstri,
venjuleg glóðarsteiking
og sjálfvirk steiking.
SMrrH&
NORLAND
Wi
1 Sjá grein mína „Efnahagsleg sókn“ í Efnahags- Nóatúni 4 - Sími 28300
umræðunni, r’it nr. 3, 1989.
Höfundur er hagfræðingur.
ENDURMENNTUN
BILGREINA
Fjallað verður um undirstöðuatriði loft- og vökva*
kerfa, helstu lokaog annan búnað, sem þeim tilheyr-
ir. Markmiðið er að gera þátttakendur færari um að
greina bilanir og bregðast rétt við til úrbóta.
Þátttakendur:
Námskeiðið er ætlað þeim málmiðnaðarmörinum
sem annast viðhald flutningabifreiða og þungavinnu-
véla.
Lengd námskeiðs 20 timar.