Morgunblaðið - 24.04.1990, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. APRÍL 1990
15
góður, sem geislaði af glæsileik og
góðmennsku. Hann hafði mikla
ánægju af hinu glæsilega heimili
sem þau hjónin, hann og Soffía S.
0. Axelsdóttir, höfðu búið sér á
Bergstaðastræti 77, var þar tekið
á móti öllum sem höfðingjar væru.
Hann var mjög barngóður, sem
best kom í ljós, er hann var með
barnabörnunum. Hann vildi allt fyr-
ir þau gera. Skipti þá ekki máli
hvort vandamálin voru stór eða
smá. Afi á „Bestó“ var til staðar,
og þannig var hann við alla, ávallt
boðinn og búinn að leysa vandamál
þeirra er til hans leituðu, því hann
mátti ekkert aumt sjá.
Ég á góðar minningar um
tengdaföður minn, og mun sakna
hans sárt. Það er svo sannarlega
skarð fyrir skildi við ótímabært frá-
fall hans. Ég veit að Pétur Sigurðs-
son er nú genginn fyrir skapara
sinn og bið þess að Drottinn veiti
okkur öllum styrk til að mæta
framtíðinni án hans.
Stephanie Scobie
Þegar Pétur móðurbróðir er nú
horfinn á braut koma margar ljúfar
minningar upp í hugann sem ná
allt til fyrstu tíðar þess sem þessar
línur ritar. Allar geyma þær mynd
af glæsilegum manni og góðum
dreng, sem frá fyrstu tíð sýndi
ungum frænda sínum þá vináttu
og alúð, sem seint verður fullþökk-
uð.
Umhyggja hans kom fram á
margan hátt. Góðar voru gjafir
hans sem jafnan voru valdar af
smekkvísi og höfðingsskap, eigin-
leikum sem voru honum í blóð born-
ir. Þó var meira virði vinátta hans
og sá áhugi sem hann sýndi jafnan
á vexti og viðgangi ungs systurson-
ar. Pétur var aldrei svo upptekinn
við störf sín hjá Haraldi og síðar
P&Ó, að hann hefði ekki tíma til
að spyija helstu tíðinda af því sem
var að gerast hjá frændum sínum
og vinum.
Pétur kunni alla tíð að meta góða
myndlist og átti mikið af fallegum
málverkum. Mér er minnisstætt
þegar óvænt bárust nokkrar mynd-
ir frá Pétri og Diddu konu hans
vestur til Bandaríkjanna, þegar ég
og fjölskylda mín bjuggum þar í
landi um árabil. Þessar rammís-
lensku myndir, sem hafa fylgt okk-
ur alla tíð síðan, áttu vafalaust sinn
þátt í að viðhalda tengslum okkar
við fóstuijörðina. Þá eru ekki síður
minnisstæðar móttökur þeirra
hjóna, þegar komið var heim til
ættjarðarinnar í leyfi frá skólan-
ámi. Var þá jafnan víst að þau
byðu til kvöldverðar, þar sem setið
var í góðum fagnaði og spjallað um
lífið og framtíðina.
Síðar nutum við hjónin þess að
fá þau Pétur og Diddu í heimsókn
á heimili okkar í Bandaríkjunum.
Dagarnir, sem við áttum með þeim
í Boston, munu seint úr minni líða.
Á síðari árum urðu samverustund-
irnar ekki eins langar og vert hefði
verið. Um árabil átti ég þess þó
kost að líta inn hjá Pétri frænda í
P&Ó og spjalla við hann um það
sem var að gerast í landsmálunum
eða stóð til hjá fjölskyldunni. Ég
minnist þess aldrei að hafa hitt
hann öðru vísi en glaðan í bragði
og oftast með spaugsyrði á vörum.
Tilveran var alltaf léttari eftir slíka
fundi. Og ætíð kom fram hjá honum
umhyggjan fyrir ættmennum sínum
og velferð þeirra.
Þegar Pétur hætti störfum fyrir
tveim árum og dró saman seglin
var ég þess fullviss, að hann fengi
að njóta ávaxtanna af gifturíku
lífsstarfi um mörg ókomin ár. Svo
átti þó ekki að verða, þótt engan
grunaði að endalokin kæmu með
svo stuttum fyrirvara sem raun ber
vitni. Það er því með miklum trega
og eftirsjá sem við Anna kveðjum
nú Pétur móðurbróður minn og
þökkum honum vináttu hans og
samfylgd. Eftir lifir minningin um
góðan dreng, sem fyllti líf annarra
birtu.
Þorgeir
Sveinn Pálsson, 1762-1840
Hundrað og fimmtugasta ártíð
eftir Helga Björnsson
Hinn 24. apríl 1840 andaðist lækn-
irinn og náttúrufræðingurinn Sveinn
Pálsson á bænum Syðri-Vík í
Vestur-Skaftafellssýlu á síðasta degi
/78. aldursárs. Hann hafði þá langa
ævi verið mikilsvirtur og ósérhlífinn
læknir og fremsti náttúrufræðingur
þjóðarinnar. Enginn maður hafði
aukið jafnmikið þekkingu um náttúru
íslands eftir að Eggert Ólafsson
(1726-1768) leið og á þeirri tíð frætt
alþýðu meir um náttúrufræði og
læknisfræði. Sveinn var afkastamik-
ill rithöfundur og ritaði um jarð-
fræði, grasafræði og dýrafræði, en
merkasta framlag hans til vísinda
var á sviði jöklafræði. Hefði hann
fengið Jöklarit sitt frá 1794 birt
hefði það sett nafn hans á meðal'
frægustu vísindamanna í sögu jökla-
fræða. En það lá gleymt uns Þorvald-'
ur Thoroddsen kom hluta þess á
prent í Árbók norska ferðafélagsins
1882-1884. Öll Ferðabók Sveins og
fylgirit hennar, Jöklaritið og Eldritið,
komu hins vegar fyrst á prent í
íslenskri þýðingu árið 1945. I tilefni
af því að 150 ár eru frá andláti þessa
merka brautryðjanda er hér vakin
athygli á merkasta riti hans, Jöklarit-
inu, sem hann nefndi „Frumdrög til
lýsingar á staðháttum, sögu og eðlis-
fari íslenskra jökla“.
Jöklaritið
Jöklaritið er í þremur meginköfl-
um. í fyrsta hluta skrifaði Sveinn
almennar hugleiðingar um jökla og
jökulár. Hann flokkaði jökla, lýsti
útliti þeirra og eðli, greindi frá lag-
skiptingu jökulíss, skýrði myndun
jökulsprungna og aurkeilna og sagði
frá áhrifum jökla á undirlagið og
hvernig þeir mola steina og aka á
undan sér jökulurðum. Þá gerði hann
Sveinn Pálsson. Rauðkrítarmynd
eftir Sæmund Hólm, teiknuð
1798.
grein fyrir veðurþáttum sem valda
jökulleysingu og benti af mikilli
skarpskyggni á að hlýir og rakir loft-
straumar hafi meiri áhrif en sólgeisl-
un á leysingu við sunnanverðan
Vatnajökul. Einnig ræddi hann um
áhrif jökla á veðurlag, veðráttu og
gróðursæld, t.d. skjól af þeim fyrir
vindum og hvernig þeir draga að sér
úrkomu. I ritinu er einstök lýsing á
veðrabreytingum þegar lægðir
ganga yfir ísland. Þá lýsti hann jök-
ulám, lit þeirra og ágangi við mynd-
un grunnstinguls, auk þess sem hann
ræddi um hvar upptök ánna væru
undir jöklunum. Frásögn af sand-
burði jökulánna og skýringar hans á
bylgjum, sem í einu vetfangi rísa úr
kafinu og þjóta upp árnar lýsa vel
innsæi hans og einstakri rithæfni.
í öðrum hluta ritsins lýsti Sveinn
sérstaklega jöklum á íslandi, jökul-
ánum og leiðum um hálendið kring-
um jöklana. Þar er sagt frá breyting-
um skriðjöklanna, svo langt aftur
sem sögur fóru af, en einnig nefndi
hann dæmi um snöggar jöklabreyt-
ingar, t.d. framhlaup Breiðamerkur-
jökuls 1794 og hvemig ísbylgjur fara
niður Skeiðaráijökul. Þá vakti hann
m.a. athygli á því vandamáli hve
fáar ár falla frá Langjökli í hlutfalli
við stærð hans. Jöklaritinu fylgdu
uppdrættir af fjórum stærstu jöklum
landsins: Vatnajökli, Langjökli, Hof-
sjökli og Mýrdalsjökli. Réttara kort
af norðanverðum Vatnajökli var ekki
gert fyrr en á þessari öld. Þessi hluti
ritsins var í nærri heila öld besta
lýsing á jöklum landsins, u_ns rit
Þorvalds Thoroddsens birtust. í þess-
um kafla setti Sveinn einnig fram
þá stórmerku kenningu að jöklar
hreyfist eins og seigfljótandi efni,
sem leitar undan halla. Þessi hug-
mynd mun fyrst hafa komið fram í
riti A.C. Bodier um jökla í Ölpunum
frá 1750. Sveinn setti hins vegar
fram kenningu sína mun skýrar en
Bodier og vissulega óháð honum. Það
var fyrst í riti Rendu von Annecy frá
1839 að þessi kenning kom fram
jafnskýrt og hjá Sveini.
Þriðji kafli Jöklaritsins er um eld-
gos í jöklum, jökulhlaup og eyðingu
byggðar og annað tjón sem af því
hefur hlotist. Þar safnaði hann sam-
an miklum fróðleik um sambýli þjóð-
arinnar við jökla landsins.
Jöklarit Sveins Pálssonar var há-
punktur séríslenskrar jöklafræði,
sem þróaðist óháð rannsóknum í
Ölpunum, og á margan hátt feti
framar, jöklafræði, sem byggðist á
aldagamalli þekkingu vegna nábýlis
íslendinga við jökla og jökulár, sem
torvelduðu allar samgöngur og sóttu
á lönd þeirra.
Höfundur erjarðeðlisfræðingur
við Raunvísindastofhun Háskólans
og vinnurað jöklarannsóknum.
Mikilvæg
undirstaða
- felst í þessu litla hylki
Ef líkama þinn vantar réttu bætiefnin er hætt við
að ýmislegt fari úrskeiðis. Hvernig gengur að
vakna á morgnana? Hvað með námsgetuna,
þrekið, skapið, hárið, húðina og neglurnar?
Pú getur tryggt líkamanum rétta undirstöðu með
Magnamín bætiefnahylkjunum.
Taktu góða Magnamínlotu - með morgunmatnum
og vertu tilbúin í vorverkin.
Magnamín með morgunmatnum
- treystir undirstöðuna.