Morgunblaðið - 27.05.1990, Qupperneq 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 27. MAI 1990
mann sem ferðafélaga. Ég kastaði
fram einni af þessum grófu hending-
um:
When baby’s cries grew hard to bear
I popped him in the Frigidaire.
I never would have done so if
I’d know that he’d be frozen stiff.
My wife said „ George, I’m so unhappé,
Our darling’s now completely frappé.“
„Eftir tuttugu mínútur hafði pilt-
urinn snarað vísunni, sem er að því
ég best fæ séð vel frambærileg út
frá bókmenntalegu sjónarmiði," seg-
ir Auden:
Grenjar kenja krakkinn minn
ég kasta honum í snjóskaflinn.
Ég þetta meðal fljótast finn,
þá frýs á honum kjafturinn.
En siðan kveinar kerlingin,
að króknað hafi anginn sinn.
Skólapilturinn, sem Auden nefnir
hér til sögunnar, hefur að öllum
líkindum verið Ragnar Jóhannesson,
síðar kennari og skólastjóri á Akra-
nesi, sem látinn er fyrir nokkrum
árum. Auden nefnir hann með nafni
í bókinni og getur sérstaklega hag-
mælsku hans. Sjálfur hefur Ragnar
lýst þessu ferðalagi í tímaritsgrein
fyrir allmörgum árum.
Bók þeirra Auden og MacNeice,
„Bréf frá íslandi", er bráðskemmti-
leg aflestrar ekki síst vegna þess
hversu vel hún lýsir tíðarandanum
hér á landi á fjórða áratugnum og
hvernig lífíð hér kemur útlendingum
fyrir sjónir, svo og hugleiðingum
þeirra félaga um lífið og tilveruna.
Kaflana stíla þeir til nokkurra vina
sinna og í þeim síðasta, ljóðinu
„Their Last Will and Testament",
sem þeir setja upp sem eins konar
erfðaskrá, eru leyndardómsfullar til-
vitnanir til ýmissa þekktra persóna
og stjómmálamanna frá þessum
tíma, svo og til vina þeirra og kunn-
ingja. MacNeice arfleiðir þar meðal
annars fornvin sinn, Anthony Blunt,
að eintaki af verkum Karls Marx,
1.000 sterlingspundum á ári ogmynd
eftir Holman Hunt:
Sir Anthony Blunt, eftirlitsmaður með málverkasafni krúnunnar,
ásamt hennar hátign Elísabetu II Bretadrottningu í saftihúsinu árið
1959.
Item I leave my old friend Anthony Blunt
A copy of Marx and £1.000 a year
And the picture of Love Locked Out by
Holman
Hunt
Á meðan á íslandsferðinni stóð
hafði MacNeice reyndar hugsað til
Blunt vinar síns og sent honum
gáskafengið póstkort með mynd af
„innfæddum pilti“ og þessum
tvíræðu skilaboðum: „Maður, sem
ekki viil láta nafns síns getið, sendir
Kings (College) afar fallegan hlut í
október á þessu ári. Nafnið er Imp-
ey.“ - Menn hafa getið sér þess til,
að þetta kort, svo og tilvitnunin í
„Their Last Will and Testament“,
þar sem Blunt er opinberlega bendl-
aður við marxisma, bendi til að vin-
skap þeirra MacNeice og Blunts hafi
verið lokið þegar hér var komið sögu.
Ef til vill var MacNeice afbrýðisamur
því að á þessum tíma stóð Blunt í
ástarsambandi við Guy Burgess og
sitthvað fleira munu þeir hafa brallað
um þessar mundir, eins og síðar kom
í Ijós. Síðasta bréf sem vitað er til
að MacNeice hafi sent Blunt er dag-
sett 31. október 1936 og eftir það
nefnir hann Blunt aldrei á nafn í
skrifum sínum. En Blunt sat ekki
auðum höndum þessa dagana og
næstu ár á eftir og skal nú sögunni
vikið til háskólabæjarins Cambridge
á Englandi.
Samfélag postulanna
Það er fundur í „Samfélagi post-
ulanna", félagsskap innvígðra há-
skólamanna í Cambridge. Umræðu-
efnin eru heimspeki og stjómmál á
líðandi stundu, uppgangur nasism-
ans í Þýskalandi og hvemig best sé
að spoma við þeirri ógnvænlegu þró-
un sem á sér stað þar í landi. Af
málflutningi sumra má ráða að kenn-
ingar Marx séu eina von mannkyns-
ins og stjórnkerfi kommúnista í Sov-
étríkjunum sú bijóstvörn sem best
muni duga á þessum viðsjárverðu
tímum. Þessar skoðanir eiga tals-
verðu fylgi að fagna þótt menn séu
engan veginn á einu máli í þessum
efnum.
Til að komast í hóp „postulanna"
þurfa menn að hafa sannað ágæti
sitt með einhverjum hætti — hafa
sýnt fram á „andlega yfirburði" og
í hópi þeirra sem hallast að því að
hjá Karli Marx sé að finna svar við
vandamálum mannlegs lífs eru
menn, sem margir hveijir hafa getið
sér orð fyrir afburða námsárangur í
Cambridge á umliðnum árum. Þar
má meðal annars finna skáldið Hugh
Sykes Davies, listunnandann Ant-
hony Blunt, stærðfræðisnillinginn
Alister Watson, hugsjónamennina
Julian Bell, L.H. Long, J.P. Astbury,
Andrew Cohen, P.D. Proctor og Ric-
hard Llewellyn-Davies. í þessum
hópi er líka Guy Burgess, maður
með geislandi persónutöfra þrátt fyr-
ir fremur ruddafengna framkomu,
sem afleiðingu af ótæpilegum
drykkjuskap og lítt dulinni samkyn-
hneigð. Slík hreinskilni var þó fátíð
á þessum árum því ekki einasta var
samkynheigð talin siðferðilega
svívirðilegt athæfí að almenningsáliti
heldur einnig bönnuð með lögum að
viðlagðri þungri refsingu.
Það hefur þó lengi verið opinbert
leyndarmál í Bretlandi, að undir
sléttu og felldu yfirborðinu hafi sam-
kynhneigð þrifist í talsverðum mæli
meðal menntaskóla- og háskólastúd-
enta, enda hafi skólakerfið, með að-
skildum heimavistarskólum fyrir
telpur annars vegar og drengi hins
vegar, beinlínis stuðlað að einhverri
reynslu af slíku tagi. Menn ættu
samt að varast allar alhæfingar í
þeim efnum þótt hitt sé ljóst, að á
fjórða áratugnum virðist hómósexsú-
alismi hafa verið býsna algengur í
háskólabæjunum Oxford og Cam-
bridge og því hefur verið haldið fram,
að á tímabili hafi slíkar tilhneiginar
beinlínist liðkað til fyrir mönnum að
komast í „Samfélag postulanna" í
Cambridge. í upptalningunni hér að
framan höfum við áþreifanleg dæmi
um menn sem heimfæra má þá kenn-
ingu upp á og það er einnig athyglis-
vert að fjórir úr þessum hópi, Blunt,
Burgess, Watson og Long urðu síðar
uppvísir að njósnum í þágu Sovétríkj-
anna og aðrir þrír, þeir Llewelyn-
eftir Svein Guðjónsson
ORÐRÓMUR UM stórfellda svikastarfsemi innan bresku
stjórnsýslunnar, einkum í utanríkisþjónustunni og leyni-
þjónustunni, hafði lengi verið á sveimi áður en nokkuð
var aðhafst að gagni. Það var eins og ménn vildu ekk-
ert af þessu vita ogsumum vísbendingum var beinlínis
stungið undir stól. I því sambandi hafa menn gert því
skóna að háttsettir embættismenn hafi verið viðriðnir
njósnir í þágu Sovétríkjanna allt frá miliistriðsárunum
og í Bandaríkjunum höfðu menri talsverðar áhyggjur
af þessari þróun. Þar í landi var stundum haft í ftimting-
um að besta ráðið til að koma upplýsingum til Sovét-
manna væri að segja Bretum firá þeim. Seint á fimmta
áratugnum þótti sýnt að við svo búið mátti ekki standa
og eftir að nokkrar trúverðugar vísbendingar um alvar-
legan leka höfðu komið upp á yfirborðið hófst eftir-
grennslan sem fljótlega tók að bera árangur, þótt vissu-
lega hefði mátt standa þar betur að málum, eins og síðar
hefur komið á daginn.
Blunt slappar af yfir glasi eftir blaða-
mannafundinn 1979, þegar hann hafði ver-
ið sviptur ærunni og aðalstign.
Flóttinn til Moskvu
Snemma á sjötta áratugnum höfðu
böndin borist að tveimur starfsmönn-
um utanríkisþjónustunnar, þeim Guy
Burgess og Donald Maclean, en sá
síðarnefndi var um skeið sendiráðs-
ritari í breska sendiráðinu í Washing-
ton og bjó meðal annars yfir mikil-
vægum upplýsingum hvað varðaði
samskipti landanna í öryggismálum
og kjarnorkumál. Með ótrúlegum
klaufaskap klúðraði breska leyni-
þjónustan framkvæmdinni við hand-
tökuna með þeim afleiðingum að
þeir Burgess og Maelean gengu
henni úr greipum og tókst að flýja
til Sovétríkjanna í maí 1951. Sagan
segir að jafnvel þótt Kim Philby, sem
var háttsettur innan MI6 deildar
bresku leyniþjónustunnar, hafi varað
þá við hefði átt að vera hægt að
koma í veg fyrir flótta þeirra hefðu
starfsmenn bresku leyniþjónustunn-
ar verið látnir vinna um helgi. í stað
þess að handtaka Burgess og Macle-
an á föstudegi ákvað MI5 að bíða
þangað til á mánudag, en þá voru
fuglarnir flognir. Þegar hér var kom-
ið sögu hafði grunur einnig fallið á
þá Philby og Blunt en þeim tókst
að sannfæra menn um sakleysi sitt
og það var ekki fyrr en áratug síðar
að þeir voru afhjúpaðir.
Fljótlega eftir flótta þeirra Burg-
ess og Macleans fóru að hlaðast upp
vísbendingar um stórfellda mold-
vörpustarfsemi innan bresku leyni-
þjónustunnar en einhverra hluta
vegna var þeim að mestu stungið
■undir stól. í ljósi þess sem síðar kom
á daginn hafa menn að vonum velt
því fyrir sér hvers vegna yfirmenn
leyniþjónustunnar brugðust svo seint
og illa við þessum visbendingum og
í framhaldi af því hafa getgátur ver-
ið uppi um að jafnvel hinir hæst settu
yfirmenn þjónustunnar hafi verið
flugumenn Sovétmanna á þessum
tíma. Um tíma lágu bæði sir Roger
Hollis, yfirmaður MI5, og aðstoðara-
maður hans, Graham Michell, undir
grun, en við yfirheyrslur tókst þeim
báðum að hreinsa sig af öllum áburði.
Ekki voru þó allir sáttir við þau
Philby (í miðið)
ásamt enn ein-
um njósnara
Sovétmanna,
George Blake,
við útimálsverð
á sveitasetri
Philbys
skammt fyrir
utan Moskvu.
Fimmta kona
hans (rússnesk)
og kona Blakes
eru einnig á
myndinni.
Philby var boðinn velkominn til Sovétríkjanna
yfir þvera forsíðu dagblaðsins Isvestia. í fyrir-
sögn segir: „Halló, félagi Philby.“
málalok, þar á meðal njósnaveiðarinn
Peter Wright.
Ein þeirra vísbendinga sem tengdi
Blunt við Cambridge-njósnahringinn
kom frá rithöfundinum Christopher
Isherwood, þeim hinum sama og
W.H. Auden tileinkaði kvæði sitt
„Ferð til íslands“ og prentað var í
títtnefndri reisubók þeirra Audens
og MacNeices, „Letters from Ice-
land“.
Vegna slælegrar frammistöíu
bresku leyniþjónustunnar ákvað
alríkislögreglan bandaríska, FBI, að
kanna ítarlega öll hugsanleg tengsl
innan Bandaríkjanna við þá Burgess
og Maclean, strax eftir flótta þeirra
1951. Ritari í breska sendiráðinu,
sem unnið hafði fyrir Burgess,
minntist þess við yfirheyrslu að
Burgess hefði nokkrum sinnum haft
samband við rithöfundinn Christoph-
er Isherwood sem þá var búsettur í
Los Angeles. Isherwood, sem er
þekktastur fyrir að vera höfundur
skáldsögunnar „Goodbye to Berlin",
sem er fyrirmynd söngleiksins „Cab-
aret“, hafði flutt til Bandaríkjanna
frá Englandi árið 1939 ásamt góð-
kunningja okkar, skáldinu W.H-
Auden. Fylgir það sögunni, að hvor-
ugur þeirra hafi gert hina minnstu
tilraun til að leyna kynferðislegu
sambandi sínu eða vinstri sinnuðum
stjórnmálaskoðunum í nýjum heim-
kynnunum. Christopher Isherwood