Morgunblaðið - 01.06.1990, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. JÚNÍ 1990
13
STRENDUR
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Anna S. Björnsdóttir:
Strendur. 1990.
Greinilega hefur mikil vinna verið
lögð í þessa bók, það sér lesandinn
um leið og hann tekur hana sér í
hönd: fallegir stafír á góðum pappír,
uppsetning textans nánast hnökra-
laus og engar stingandi mál- eða rit-
viilur. Nokkrar myndir eftir Lis Jo-
hansen auka enn á ytri þokka. Allt
er þetta mikilvægt og laðar lesand-
ann að.
Bókin skiptist í þrjá nokkurn veg-
inn jafnstóra hluta sem nefnast
Snjór, Dagarnir hlaupa og Norður-
ljós.
Flest ljóðin eru stutt og bera eina
mynd, eina tilfinningu. Lítið er reynt
að sveigja tunguna í ókunnar áttir,
málbeitingin er jarðföst, orðin fara
ekki krókaleiðir. Allt um kring geð-
þekk hógværð.
Sum ljóðin eru nákvæmlega sorfin
og fáguð, hljóma eins og spakmæli
(Vor, Þögn). Eitt ljóðið heitir Trúboð
og geymir líkingamál sem gengur
upp:
Sálfræðingar ættu
að vinna
eins og trúboðar.
Óplægðir akrar
í sveitum landsins.
Verst
hvað fáir
létu skírast.
Draumur er örstutt ljóð en getur
eftir atvikum þanist í risastóra tvílita
mynd:
Svartur sandur.
Það snjóar.
Brothættur
svarthvítur
sandur.
Nokkur ljóð eru borin úppi af sér-
kennilegu næmi fyrir tilverunni.
Nefna má sem dæmi Þrá og Eftir-
sjá. í því seinna langar mælandann
„að halda/ í andartakið" en „það
koma alltaf önnur/ falleg/ sjálfstæð/
og óafturkallanleg“.
Bestu ljóðin í þessari bók spretta
af djúpri tilfinningu sem þegar best
lætur nær að endurvakna í vitund
lesandans. Allmörg ljóð vantar hins
vegar lokahersluna, neistann til að
kveikja í lesandanum. Ég nefni sem
dæmi Hjálp og Gróa sár. Stíllinn þar
er of saklaus, einfaldur og átakalaus
miðað við átök, flækju og sekt yrkis-
efnisins.
Ljóðormur hinn níundi
Bókmenntir
Friðrika Benónýs
Tímaritið Ljóðormur er hið eina
sinnar tegundar hérlendis en í því
bi'rtast einvörðungu ljóð og efni sem
þeim tengist. Fyrir nokkru kom út
níunda hefti Ljóðorms og er þar að
finna ljóð eftir ýmsa höfunda, þekkta
og óþekkta. Einnig er í ritinu íslensk
þýðing á grein T.S. Eliot: „Félags-
legt hlutverk ljóðlistar" og ritdómar
um tvær ljóðabækur.
í Ljóðormi birtast bæði frumsamin
ljóð og þýðingar og meðal ljóðanna
í níunda heftinu er þýðing Karls
Guðmundssonar á harmljóði Federic-
os Garcia Lorca, „Saknaðarljóð um
Ignacio Sánchez Mejías", kraftmikil
og þaulunnin þýðing, sem eflaust á
eftir að fjölga enn íslenskum aðdá-
endum Lorca.
Af íslensku skáldunum ber þau
Steinunni Sigurðardóttur og Sigfús
Bjartmarsson að mínu mati hæst.
Ljóð Steinunnar eru tvö, hrein og
bein við fyrstu sýn, en í þeim er
andrúm einsemdar og óhugnaðar,
sem sækir lengi á hugann. Svipaðs
óhugnaðar gætir í ljóðum Sigfúsar.
Þar er fátt sem sýnist og fortíð og
nútíð, líf og bókmenntaarfur fléttast
saman í hvassar myndir sem skilja
lesandann eftir með gæsahúð á sál-
inni.
Tveir nýliðar eiga einnig forvitni-
leg ljóð í heftinu. Berglind Sigurðar-
dóttir á ljóðaflokk sem nefnist „Til-
brigði við stef“ og er undarlega
sterkur í látleysi sínu og Símon Jón
Jóhannsson á nokkur meinfyndin
ljóð, þar á meðal þennan skemmti-
lega útúrsnúning:
VögguUóð
(Tileinkað einstökum feðrum)
Sofðu litla lukkutröll
ljúfur ertu og sætur.
Pabbi geymir gullin öll,
geislabyssu og He-man höll.
En vakir yfir vídeói um nætur.
Það er margt sem mamma veit,
minn er hugur þungur.
Nýleg bamalögin leit,
lofuð er þar mæðrasveit.
En ég mun reynast rembusvín og-pungur.
Sofðu ljúfur, sofðu rótt.
Seint mun best að vakna.
Aðeins þessa einu nótt
í örmum pabba sefur rótt.
Einnig feður finna til og sakna.
Aðrir sem ljóð eiga í heftinu eru:
Álfheiður Lárusdóttir, Sveinn Ein-
arsson, Þórdís Richardsdóttir, Þóra
Elfa Björnsson, Anna S. Björnsdótt-
ir, Einar Ólafsson, Stefán Snævarr,
Jóhann S. Hannesson og þýska
skáldið Ludwig Soumagne á eitt ljóð
í þýðingu Franz Gíslasonar. Ekki er
rúm hér til að fjalla um ljóð hvers
og eins fyrir sig, en í heild eru gæði
ljóðanna meiri en oft áður í Ljóðormi
og styrkir það þá skoðun, seyn heyrst
hefur hvíslað, að íslensk ljóðagerð
sé nú í uppsveiflu.
Eysteinn Þorvaldsson þýðir ritgerð
T.S. Eliot frá árinu 1943, Félagslegt
hlutverk ljóðlistar, þar sem hann reif-
ar stöðu ljóðlistarinnar í menningu
þjóða og þau áhrif sem hún hefur.
Gott innlegg í þá umræðu um menn-
ingu og sjálfstæði sem blossað hefur
upp með jöfnu millibili undanfarin ár.
Að lokum eru í þessu níunda hefti
Ljóðorms tveir ritdómar eftir Þórð
Helgason um ljóðabækur þeirra Geir-
laugs Magnússonar og Björns Þor-
steinssonar ítrekað og Kver sem er.
Síðan Bókaútgáfan Iðunn tók að
sér fjármögnun útgáfu Ljóðorms
hafa myndlistarmenn verið fengnir
til að gera kápur ritsins og í þetta
sinn er kápumyndin eftir Tryggva
Ólafsson.
Ýmsir voru í upphafí vantrúaðir á
að tímarit sem birti eingöngu ljóð
ætti langa lífdaga fyrir höndum. Nú
eru þó komin út níu hefti og það
tíunda langt komið í vinnslu og von-
andi verður Ljóðormur fastagestur í
íslenskri tímaritaútgáfu um langa
framtíð. Á því er full þörf og ef ein-
hveijir efast enn um gildi þess að
íslensk ljóðskáld hafi sem besta
möguleika á að koma sér á fram-
færi má benda þeim efasemdaseggj-
um á að lesa títtnefnda ritgerð Eliots.
Leiðrétting
I Morgunblaðinu í gær var sagt að
skólagarðar borgarinnar væru ætl-
aðir börnum fæddum 1972—1982,
en þar átti að standa að þeir væru
ætlaðir börnum fæddum 1977—
1982.
Metsölubladá hveijum degi!
Kantor á Listahátíð
eftir Sigurð Pálsson
Ég fæ ekki orða bundist. Einstæð-
ur leikflokkur er væntanlegur á
Listahátíð. Leikhús Cricot 2 frá Póll-
andi undir stjórn Tadeuszar Kantors
og sýnir hér fjórum sinnum. Fyrir
tilviljun komst ég að því á söluskrif-
stofu Listahátíðar að enn eru til mið-
ar á þessar sýningar og hafði skrif-
stofan þó verið opin í þijá fjóra daga.
I öllum venjulegum borgum seljast
miðar upp á fyrsta korterinu á sýn-
ingar Kantors. Þetta er fjölmennur
flokkur (um þijátíu manns) og í öðru
lagi einkar eftirsóttur, þannig að trú-
lega er þetta eina tækifærið sem
Islendingar fá til þess að sjá Sýningu
sem Kantor stjórnar. Hann er reynd-
ar kominn á efri ár (fæddur 1915)
og leiksýningamar svo nátengdar
hans persónu, þráhyggjudraumum
og sköpunaraðferðum að leikhúsið
Cricot 2 mun trúlega leggjast af eft-
ir hans dag. Þessi staðreynd gerir
komu þessa hóps ennþá sjaldgæfari
atburð en ella.
Tadeusz Kantor er upphaflega
myndlistarmaður og leikmyndahönn-
uður, stofnaði Cricot 2 árið 1955 og
gekk lengi vel talsvert útfrá hug-
myndum framúrstefnumanna á öðr-
um og þriðja tug aldarinnar, einkum
Marcel Duchamps. Hugmyndir hans
og aðferðir hafa þróast stöðugt og
má greina nokkur skeið eða tímabil
sem of langt mál er að gera grein
fyrir hér.
Þó Kantor sé reyndar alls ekki
einn þeirra sem vilja útrýma leik-
textanum úr leikhúsinu er textinn í
sýningum hans ekki vélin sem knýr
vagn sýningarinnar eins og yfirleitt
er venjan. Þetta veldur því að tungu-
málaerfíðleikar eru ekki alvarlegir í
sýningum hans. Það má segja að þær
byggi mjög á samspili og nánast
samruna myndlistar (í víðtækasta
skilningi, gjörningalist innifalin),
tónllistar og leiklistar og úr þessu
Tadeusz Kantor
verði undarlega sterk sviðslist. Og
stjórnandinn, Kantor sjálfur, gengur
um sviðið og stjórnar sköpunarverki
sínu jafnharðan og það verður til.
Það er einhver sterkasta leikhús-
reynsla eða upplifun sem ég hef
orðið fyrir að sjá Wielepole, Wielep-
ole sem var næstsíðasta sýning
Kantor-hópsins og heitir eftir fæð-
ingarbæ hans. Það er einmitt þessi
sterka upplifun sem fólk um heim
allan er að sækjast eftir. Þetta gerir
Cricot 2-leikhúsið eitt eftirsóknar-
verðasta leikhús í veröldinni. Þetta
er ekki upplifun fyrir innvígða eða
útlærða heldur fyrir allt fólk sem
trúir á lífið t leikhúsinu.
Höfundur er rithöfundur.
BRESKI 06 ÍSLEHSKI ÖKNINIi KYNNA:
HAGÆDA FJALLAHJOL
FRÁ
á einstöku kynningarverói
i ALVÖRU FJALLAHJÓL:
INFERNO: 21 gíra smelligírar (þrepskiptir). Shimano 200 GS búnaður: Bio-Pace keðju-
hjól, öflugar gaffalbremsur, sérhertar álfelgur, grind úr Reynolds 501 Kró-
molý-stáli (léttara og sterkara en venjulegt hjólastál). Stellstærðir: 17“, 18“
og 20“. Litur: Gult/grænt (tvílitt).
Verð kr. 35.950,- stgr.
FIREBALL: 21 gfra smelligírar (þrepskiptir). Shimano 200 búnaður: Bio-Pace keðju-
hjól, öflugar gaffalbremsur, sérhertar álfelgur, grind úr Reynolds 500 kró-
molý. Stellstærðir: 17“, 18“ og 20“. Litur: Hvítt/neonrauðgult (tvílitt).
Verð: kr. 32.850,- stgr.
CÖTUFJALLAHJÓL - Þau bestu á markaónum
VOLCANIC: 18 gíra, smelligírar (þrepskiptir), Shimano Tourney gírskiptar (götufjalla-
hjólgírar), öflugar gaffalbremsur, sérhertar álfelgur, grind úr háþanþols-
stáli. Stellstærðir: 18“ og 20“. Litir: Hvítt, neongrænt. Verð kr. 26.980,- stgr.
SÉRVERZLUN Í 65 ÁR
ÖRNINNL
Spítalastíg 8 vió Óóinstorg símar: 14661,26888