Morgunblaðið - 24.07.1990, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. JULI 1990
Dómur Félagsdóms í máli Félags íslenskra náttúrufræðinga gegn íjármálaráðherra
Laun allra háskólamennt-
aðra ríkisstarfsmanna
hækka um 4,5% fi’á 1. júlí
Ár 1990, mánudaginn 23. júlí,
var í Félagsdómi í málinu nr.
4/1990:
Félag íslenskra náttúrufræðinga
gegn fjármálaráðherra f.h. ríkis-
sjóðs kveðinn upp svofelldur
DÓMUR:
Mál þetta dæma Garðar Gíslason,
Sigurður Reynir Pétursson, Ingi-
björg Benediktsdóttir, Ragnar Hall-
dór Hall og Þorsteinn A. Jónsson.
Málið, sem tekið var til dóms 17.
þm., er höfðað með stefnu birtri
5. júlí 1990.
Stefnandi er Féjag íslenskra
náttúrufræðinga (FÍN), Lágmúla
7, Reykjavík.
Stefndi er fjármálaráðherra f.h.
ríkissjóðs, Amarhváli, Reykjavík.
Dómkröfiir stefnanda eru þess-
ar:
1. Að viðurkennt verði með dómi
Félagsdóms, að stefnda sé, frá 1.
júlí 1990, skylt að hækka laun fé-
lagsmanna stefnanda, sem starfa
hjá stefnda og taka laun samkvæmt
kjarasamningi aðilja frá 18. maí
1989, um 1 'h launaflokka, en það
jafngildir 4.5% hækkun.
2. Að stefndi verði dæmdur til
að greiða stefnanda málskostnað
samkvæmt mati Félagsdóms og að
við ákvörðun á fjárhæð málskostn-
aðar verði tekið tillit til skyldu
stefnanda til að greiða virðisauka-
skatt á málflutningsþóknun lög-
manns síns. Þess er krafizt, að
dæmt verði, að málskostnaður skuli
bera dráttarvexti samkvæmt III.
kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá og
með 15. degi frá dómsuppsögu og
til greiðsludags.
Dómkröfur stefiida eru þessar:
Aðallega að máli þessu verði
vísað frá Félagsdómi.
Til vara er þess krafist að stefndi
verði sýknaður af öllum kröfum
stefnanda.
Til þrautavara að stefndi verði
sýknaður að svo stöddu af kröfum
stefnanda.
í öllum tilvikum er krafist máls-
kostnaðar úr hendi stefnanda að
mati réttarins.
I
Stefnandi kveðst vera eitt af
aðildarfélögum Bandalags háskóla-
menntaðra ríkisstarfsmanna
(BHMR), og hafa átt ásamt flestum
öðrum aðildarfélögum BHMR aðild
að kjarasamningi við stefnda, sem
undirritaður var þann 18. maí 1989.
Samkvæmt upphafsákvæði þess
kjarasamnings framlengdi hann
með ýmsum viðaukum og breyting-
um kjarasamningi aðilja sem gilti
frá 1. febrúar 1987 til 31. desem-
ber 1988, en efnisatriði hans giltu
þar til félagsmenn í stefnanda hófu
verkfall þann 6. apríl 1989. Stefn-
andi kveður nú vera rísinn ágrein-
ing um skilning á kjarasamningnum
frá 18. maí 1989 ogeigi Félagsdóm-
ur úrskurðarvald um þann ágrein-
ing samkvæmt 3. tl. 26. gr. 1.
94/1986 um kjarasamninga opin-
berra starfsmanna, enda hafa aðilj-
ar ekki ráðstafað sakarefninu til
annars úrlausnaraðilja. Stefnandi
kveðst reka mál þetta samkvæmt
heimild í 4. mgr. 27. gr. síðast-
nefndra laga, en ekki heildarsamtök
háskólamenntaðra ríkisstarfs-
manna.
Málavextir:
Stefnandi segir kjarasamning
sinn við stefnda hafa fallið úr giidi
samkvæmt efni sínu þann 31. des-
ember 1988. Efnisreglur hans hafi
þó gilt áfram, en félagsmenn hafi,
að undangenginni atkvæðagreiðslu
samþykkt að hefja verkfall þann
6. apríl 1989 til að knýja á um
kröfur sínar um bætt kjör, sem
settar hafi verið fram í febrúarmán-
uði 1989.
Stefnandi kveður markmið þeirra
aðildarfélaga BHMR, sem verið
hafi í samfloti í viðræðum við
stefnda hafa m.a. koma fram í sam-
starfssamningi þeirra frá 28. marz
1989. Þessi markmið hafi einkum
verið að leiðrétta laun háskóla-
menntaðra ríkisstarfsmanna til
hækkunar, þannig að samræmi
væri við laun manna á svonefndum
almennum vinnumarkaði, sem
hefðu sambærilega menntun og
ábyrgð. Þá hafi kröfur einnig beinst
að öðrum málefnum, sem ekki sé
ástæða til að tíunda sérstaklega.
Stefnandi kveður öll aðildarfélög
BHMR, sem þátt tóku í samflotinu
hafa sammælst um að hafna þeirri
leið við gerð kjarasamnings, sem
aðildarfélög Bandalags starfs-
manna ríkis og bæja (BSRB) fóru,
þ.e. að gera kjarasamning til
skamms tíma með afar litlum
hækkunum launa. Sá kjarasamn-
ingur var undirritaður þann 7. apríl
1989.
Stefnandi kveður lítið hafa þok-
ast í samningaumleitunum, þrátt
fyrir miklar viðræður samninga-
neínda aðilja, allt fram í maímán-
uð, en þá hafi komist hreyfing á
viðræðurnar. Aðfaranótt 5. maí
hafi komið fram tilboð af hálfu
samninganefndar stefnda, sem
byggt hafi á kjarasamningi, sem
stefndi hafði gert við Félag háskóla-
kennara, en því tilboði hafi verið
hafnað af hálfu samninganefndar
aðildarfélaga BHMR. Tilboðið hafi
gert ráð fyrir kjarasamningi til 30.
júní 1990, en launahækkanir hafi
átt að vera í samræmi við það, sem
samið var um við aðildarfélög
BSRB.
Þegar næsta dag kom fram ann-
að tilboð, sem fól að sögn stefnanda
í sér verulegar breytingar frá þeim
hugmyndum, sem stefndi hafði
kynnt í fyrra tilboði. í tilboði þessu
var að sögn stefnanda í 1. gr.
ákvæði um að fram skyldi fara
endurskoðun á launakerfi háskóla-
menntaðra starfsmanna ríkisins
með það fyrir augum, að eðlilegt
tillit verði tekið til menntunar, sér-
hæfni og ábyrgðar. Hér var að sögn
stefnanda komið til móts við grund-
vallaratriði krafna þeirra, sem sett-
ar höfðu verið fram, og lýst er að
framan, en orðalag óljóst og þoku-
kennt. Ákvæðið hljóðaði svo;
„Endurskoða skal launakerfi há-
skólamenntaðra starfsmanna
ríkisins með það fyrir augum að
eðlilegt tillit verði tekið til mennt-
unar, sérhæfni og ábyrgðar er
störf háskólamenntaðra manna
gera kröfu til. Stefnt er að því
að kerfisbreyting þessi taki gildi
í áföngum á næstu 3 árum og
verði árlega varið til þessa verk-
efnis upphæð er svarar til þess,
að 7a hlutar félagsmanna færist
upp um einn launaflokk. Sérstök
nefnd aðila fylgist með kjaraþró-
un sérfræðinga og faglegra
starfsstétta á hinum ýmsu svið-
um vinnumarkaðarins, m.a. með
tilliti til breytinga á réttir.dum
og öðrum starfsskilyrðum."
Stefnandi kveður að í 2. gr. hafí
verið ákvæði um skipan námsmats-
nefndar með tiltekið verkefni og að
í 3. gr. hafi verið ákvæði um ^cipan
nefndar, sem meta hafi átt faglega
og stjómunarlega ábyrgð háskóla-
menntaðra manna í starfi hjá
ríkinu. Þá hafi verið ákvæði í 5.
grein, sem mælt hafi fyrir um stofn-
un sjóðs, er úthlutað skyldi úr í því
skyni að örva rannsóknir og þróun-
arstarf og endurmenntun háskóla-
manna.
Þann 7. maí hafi svo legið fyrir
enn eitt tilboð frá stefnda, sem var
að sögn stefnanda að mestu leyti
eins og hið fyrra, en gerði þó m.a.
ráð fýrir ítarlegri útfærslu á verk-
efni svonefndrar ábyrgðarmats-
nefndar.
Tilboðið var rætt, en texti þess
og efnisatriði voru að sögn stefn-
anda ófullnægjandi.
Sama dag voru kynntar hug-
myndir stefnda á blaði, sem hann
nefndi „non paper“, og voru skipað-
ar þeim sem áður höfðu verið kynnt-
ar, en þó með nokkrum veigamikl-
um breytingum. í þessum hug-
myndum var að sögn stefnanda
m.a. tímasett, hvenær launabreyt-
ingar samkvæmt 1. grein skyldu
koma til framkvæmda og átti það
að vera 1. júlí ár hvert í fyrsta sinn
l. júlí 1990. í þessum hugmyndum
var í 2. kafla gert ráð fyrir að laun
hækkuðu frá 1. maí 1989 til 1. maí
1990 til samræmis við þær hækkan-
ir, sem um hafði verið samið í kjara-
samningum annarra starfsstétta.
Eftir miklar viðræður um þessar
hugmyndir slitnaði uppúr samn-
ingaumleituhum um sinn, og kveður
stefnandi að ástæður þess hafi eink-
um verið þær, að ekki var nægilega
skýrt kveðið á um nýtt launakerfi,
sem tæki tillit til menntunar og
ábyrgðar. Viðræðuslitin ollu fjár-
málaráðherra miklum vonbrigðum
og kveður stefnandi að haft hafi
efnislega verið eftir honum í viðtali
við Morgunblaðið þann 9. maí 1989
m. a. eftirfarandi:
„... Sá grundvöllur, sem unnið
hafi verið eftir, hefði falið í sér
að um væri að ræða samning til
þriggja ára og samþykkt um að
taka upp nýtt launakerfi hjá
ríkinu, sem byggðist á mati á
menntun annars vegar og ábyrgð
hins vegar, og sett væri inn
ákveðin lágmarkstrygging fýrir
því, að þetta skilaði ákveðnum
áfangahækkunum ..."
Þrátt fyrir að ekki væri boðað
til samningafunda kveður stefn-
andi, að fulltrúar aðilja hafi tekið
upp formlegar viðræður. Af hálfu
stefnda tók m.a. þátt í þessum við-
ræðum ráðherranefnd, en í henni
sátu að sögn stefnanda, Steingrím-
ur Hermannsson forsætisráðherra,
Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra og
Svavar Gestsson menntamálaráð-
herra. Ólafur Ragnar Grímsson
fjármálaráðherra starfaði einnig
náið með ráðherranefndinni.
Stefnandi segir, að dagana 14.
og 15. maí hafi legið fyrir uppköst
að kjarasamningi, sem hafi verið
nokkuð breytt frá þeim hugmynd-
um, sem verið hafi ræddar fyrr í
mánuðinum. í uppkastinu frá 14.
maí, sem rætt hafí verið þann dag
og daginn eftir, segir stefnandi að
1. kafli hafi borið yfirskriftina: „Um
endurskoðun á launakerfi háskóla-
menntaðra ríkisstarfsmanna".
í 1. grein þessa uppkasts hafi
verið ijallað um endurskoðun launa-
kerfis háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna í því skyni, að leiðrétta
kjör þeirra til hækkunar til sam-
ræmis við háskólamenntaða menn
á hinum svonefnda almenna vinnu-
markaði.
í 2. grein hafí sem fyrr verið
ákvæði um svonefnda kjarasaman-
burðarnefnd, sem ætlað var að
vinna samanburð á kjörum þeirra
hóþa, sem tilgreindir voru í 1. gr.
Nefndin skyldi skila fyrstu niður-
stöðu eigi síðar en 1. marz 1990,
en ljúka störfum eigi síðar en 1.
júlí það ár.
í 3. grein kveður stefnandi hafa
verið ákvæði um námsmatsnefnd
og í 4. grein ákvæði um ábyrgðar-
matsnefnd. Voru einnig tilgreindar
tímasetningar á verklokum á störf-
um þessara nefnda.
í 5. grein voru ýmis ákvæði að
sögn stefnanda, sem m.a. mæltu
fyrir um hvenær endurskoðun
launakerfisins, sem verið var að
semja um skyldi lokið og var þá
miðað við 5 ár (1. mgr.). I 2. mgr.
5. gr. sagði svo:
„Reynist tilefni til skal tilfærsla
milli launaflokka gerast í sem
jöfnustum árlegum áföngum er
taki gildi 1. júlí ár hvert, sá
fyrsti 1990“.
í 3. mgr. sagði m.a., að tilfærsla
milli launaflokka skyldi nema einum
launaflokki hið minnsta að meðal-
tali, og var sérstaklega tiltekið að
sögn stefnanda, hvernig skilja ætti
orðið launaflokkur í þessu sam-
bandi.
í 5. mgr. var ákvæði um að
gæta skyldi innbyrðis samræmis í
launakerfinu í landinu og taka tillit
til aðstæðna og samkeppnisstöðu á
vinnumarkaði.
í 7. mgr. kVeður stefnandi að
veri0 hafi svofellt ákvæði:
„Verði af einhveijum orsökum
dráttur á niðurstöðum frá nefnd
skv. 2. gr. skal lágmark á launa-
flokkatilfærslum skv. 2. mgr.
hækka, sem nemur 'h launa-
flokki að meðaltali. Um leið og
niðurstöður nefndarinnar liggja
fyrir skal leiðrétta afturvirkt þær
tilfærslur sem gerðar hafa verið
samkvæmt þessu bráðabirgða-
ákvæði, enda leiði það til hækk-
unar“.
í 8. grein var að sögn stefnanda
ákvæði um úrskurðarnefnd, svo-
hljóðandi:
„Rísi ágreiningur milli aðila um
framkvæmd 1. kafla þessa sam-
komulags, svo sem um niðurstöð-
ur nefndar skv. 2. gr. og áfanga
skv. 5. gr., getur hvor aðili um
sig óskað eftir, að ágreiningnum
verði vísað til úrskurðar þriggja
manna nefndar, sem Hæstiréttur
skipar".
Jafnframt hafi sem fyrr verið
gert ráð fyrir launahækkunum í 2.
kafla, frá 1. maí 1989 til 30. júní
1990, sem hafi verið sambærilegar
því, sem aðrir aðilar höfðu samið
um.
Þegar ekki náðist saman um
þessi atriði sendi fyrrgreind ráð-
herranefnd að sögn stefnanda frá
sér lokatilboð af hálfu stefnda.
Kveður stefnandi, að lokatilboðinu
hafí fylgt bréf frá forsætisráðherra
dags. 16. maí 1989, þar sem m.a.
eftirfarandi er tekið fram:
„Tillagan sýnir einlæga viðleitni
ríkisstjórnarinnar til þess að
koma til móts við sjónarmið
BHMR í veigamiklum atriðum,
án þess að valda röskun á launa-
kerfinu í landinu".
Tilboð þetta var að sögn stefn-
anda að mestu leyti eins og þær
hugmyndir, sem voru ræddar dag-
ana 14. og 15. maí, en þó hafi verið
í 1. gr. tekið fram að þess skyldi
gætt, að breytingar þær, sem gera
átti á launakerfi háskólamenntaðra
ríkisstarfsmanna yllu „...ekki rösk-
un á hinu almenna launakerfi í
landinu“. Var í þessu lokatilboði
búið að fella út áskilnað fyrri hug-
mynda um að gæta ætti innbyrðis
samræmis við launakerfið í landinu
og að tekið skyldi tillit til aðstæðna
og samkeppnisstöðu á vinnumark-
aði.
Stefnandi kveður að í lokatilboði
þessu hafi verið breytingar í 5. gr.,
sem samningarnefndarmönnum
BHMR hafi þótt gleðiefni, enda
kveðið þar fastar að orði en fyrr.
Þannig hafí átt að stefna að því
að ljúka endurröðun á þremur árum
í stað fimm áður.
I 2. mgr. 5. gr. hafí orðin „Reyn-
ist tilefni til“ verið felld út og orða-
lag í lokatilboðinu verið svohljóð-
andi:
„Tilfærsla milli launaflokka skal
gerast í sem jöfnustum árlegum
áföngum er taki gildi 1. júlí ár
hvert, sá fyrsti 1990“.
Sjóðsstofnun hafi nú aftur verið
hluti af tilboðinu, sbr. 8. gr. þess.
Þá hafi einnig verið búið að tak-
marka híutverk úrskurðarnefndar-
innar samkvæmt 9. gr. og hvorum
aðilja um sig veittur réttur til að
skipa einn mann í hana en Hæsti-
réttur oddamann. Hlutverk úr-
skurðamefndarinnar var nú að sögn
stefnanda, einungis að taka til úr-
lausnar ágreining um framkvæmd
2. gr. og 5. gr.
Stefnandi kveður að nú hafi haf-
ist miklar viðræður og hafí ráð-
herranefndin tekið fullan þátt í
þeim. Voru gerð ný samningsupp-
köst þann 17. maí og 18. maí. í
fyrrnefnda uppkastinu voru að sögn
stefnanda enn gerðar breytingar til
þess að treysta stoðir þess, sem
raunvei-ulega var verið að semja
um. í fyrstu grein voru t.d. felld
út orðin „Þess skal gætt...“, en í
stað þeirra hafi verið sett orð, sem
gerðu málsgreinina þannig:
„Standa skal að umræddum
breytingum með þeim hætti að
þær valdi ekki röskun á hinu al-
menna launakerfí í landinu".
Kveður stefnandi að með þessu
hafí orðið samkomulag um að þær
breytingar, sem nú var skylt að
gera, yrðu framkvæmdar með að-
ferðum, sem myndu duga til að
ekki yrði sérstök röskun á hinu al-
menna launakerfi í landinu.
Þá hafí einnig verið ræddar
breytingar á 5. grein, sem mikla
þýðingu hafí haft fyrir samninga-
nefnd BHMR, en þeim var ætlað
að tryggja félagsmönnum aðildarfé-
laga lágmarkshækkun, ef kjara-
samanburðarnefnd lyki ekki störf-
um með þeim hætti, sem samning-
urinn mælti fyrir um.
Stefnandi kveður það svo hafa
verið hinn 18. maí, sem loks hafi
verið ritað undir kjarasamning. í
þeim kjarasamningi hafí verið búið
að breyta nokkuð fyrri uppköstum
og var einkum um að ræða breyt-
ingar á 5. og 9. grein (sem áður
var 8. grein), að sögn stefnanda.
í 3. mgr. 5. hafi enn verið ákvæði
um að í hveijum áfanga hækkunar
(sem 2. mgr. sagði að ætti að ger-
ast 1. júlí ár hvert) skuli miða við
að hækkun nemi einum launaflokki
hið minnsta að meðaltali, en einstök
starfsheiti og einstakir starfsmenn
hækki þó ekki meira, en sem nemi
3 launaflokkum.
í 6. mgr. 5. kveður stefnandi að
hafi verið svofellt ákvæði:
„Hafi nefnd skv. 3. mgr. 2. gr.
ekki skilað lokaáliti hinn 1. júlí
1990, skal greitt upp í væntan-
lega hækkun þannig að tilfærslur
milli launaflokka skv. 3. mgr.
verði að jafnaði 'h launaflokki
meiri en lágmark skv. 3. mgr.
hefði verið frá 1. júlí 1990. Við
endanlega ákvörðun áfangans
skal þó enginn lækka í launa-
flokki“.
Stefnandi kveður að í 9. grein
hafi úrskurðarvald nefndarinnar,
sem þar er fjallað um enn verið
þrengt og hafí það aðeins átt að
ná til ágreinings um „framkvæmd
kjarasamanburðar eða túlkun á nið-
urstöðum skv. 2. gr. eða fyrirkomu-
lag breytinga skv. 5. gr.“.
I 2. kafla kjarasamningsins voru
ákvæði um launahækkanir frá 1.
maí 1989 til 30. september 1990,
en hér var um að ræða hækkanir,
sem að sögn stefnanda viku ekki
verulega frá því, sem aðrir höfðu
samið um.