Morgunblaðið - 24.07.1990, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. JÚLÍ 1990
19
Frá uppkvaðningu dóms í máli Félags íslenskra náttúrufræðinga gegn ríkinu í Félagsdómi í gær. Dómar-
ar taldir frá vinstri: Þorsteinn A. Jónsson, Sigurður Reynir Pétursson, Garðar Gíslason, forseti Félags-
dóms, Ingibjörg Benediktsdóttir og Ragnar Hall.
Samningurinn gilti fram til 31.
desember 1994.
Stefnandi kveður það hafa verið
almenna túlkun á þessum samn-
ingi, að til skamms tíma, þ.e. fram
á mitt ár 1990 fæli hann ekki í sér
verulega meiri hækkanir, en aðrir
hópar í þjóðfélaginu hefðu samið
um, en frá og með 1. júlí 1990
færði hann háskólamenntuðum
mönnum í starfi hjá ríkinu veruleg-
ar launahækkanir um fram það sem
aðrir launþegar fengju. Þannig hafi
leiðarahöfundur í Morgunblaðinu
m.a. túlkað samninginn í blaðinu
þann 20. maí 1989:
„Ljóst er, að í samkomulaginu
felst ákvörðun um að hækka laun
háskólamenntaðra ríkisstarfs-
manna verulega á næstu árum
og verður fróðlegt að sjá, hvort
aðrir opinberir starfsmenn sætti
sig við það, án þess að fá sam-
bærilegar hækkanir. Hefur ein-
hver trú á því?“
Jafnframt kveður stefnandi að
forsætisráðherra hafi látið fara
frá sér sambærilega túlkun, að
síðustu orðunum frátöldum, bæði
í viðtali við Morgunblaðið 20.
maí 1989, svo og í fréttatíma
ríkisútvarpsins um þetta leyti.
Stefnandi kveður rétt að benda
á, að samningnum hafi fylgt bók-
anir um ýmis atriði, sem lagt
hafi samningsaðiljum á herðar
skyldur til að vinna sameiginlega
að því að endurskoða og breyta
ýmsum veigamiklum kjaraatrið-
um svo sem reglum um barns-
burðarleyfi, veikindaforföll, tak-
mörkun á svonefndum lausráðn-
ingum, hækkun á örorkubótum,
iðgjöldum til lífeyrissjóðs og end-
urskoðun á lögum 94/1986 um
kjarasamninga opinberra starfs-
manna.
Stefnandi kveður snemma á
samningstímanum hafi borið á
því, að erfitt hafi verið að fá
fulltrúa stefnda til þess að vinna
að þeim málefnum, sem bókan-
irnar mæltu fyrir um. Hafi
BHMR ritað bréf til fjármálaráð-
herra í desember 1989, þar sem
yfir þessu var kvartað og beint
áskorun til hans um að taka upp
nýja og betri siði í samskiptum
við fulltrúa BHMR, en ráðherra
þessi hafi ekki sinnt bréfinu.
Hafi þá verið ritað bréf til forsæt-
isráðherra með svipuðu efni í
janúar 1990, en það hafi heldur
ekki borið árangur, þó að þessi
ráðherra hafi sýnt meiri áhuga á
málinu en fjármálaráðherra.
Með bréfi formanns BHMR frá
3. maí 1990 kveður stefnandi að
heildarsamtökin hafi óskað eftir
því, að rædd yrðu nánar tilgreind
atriði, sem lutu að nefndastarfi
því, sem vinna átti samkvæmt
reglum 1. kafla kjarasamnings-
ins frá því 18. maí 1989, og lagt
til að sérstök nefnd fjalli um
þessi atriði. Af hálfu samninga-
nefndar stefnda var ekki talin
ástæða tii að fela sérstakri nefnd
að fjalla um þessi atriði, slíkt
yrði best gert í hinum tilgreindu
nefndum, sem skipaðar voru
samkvæmt kjarasamningnum.
Stefnandi kveður að fyrir-
svarsmenn BHMR hafi verið
kvaddir á fund starfandi forsæt-
isráðherra þann 12. júní sl., þar
sem þeim var afhent bréf hans
til stjórnar BHMR. í bréfi þessu
er í upphafi rakið, að þeir kjara-
■ samningar, sem gerðir hafi verið
á milli Alþýðusambands íslands
(ASI) og Vinnuveitendasam-
bands íslands (VSÍ) og síðar
milli ríkisins og BSRB í febrúar
hafi fyrst og fremst verið samið
um lækkun verðbólgu, efnahags-
legan stöðugleika, styrkingu
kaupmáttar og önnur efnahags-
leg markmið. Er síðan að sögn
stefnanda rakið, að almenn sam-
staða margra starfsstétta, sveit-
arfélaga og stofnana þjóðfélags-
ins væri um að tryggja að mark-
mið samninga þessara næðust.
Rakið er að einmitt nú sé sjáan-
legur verulegur árangur þessara
aðgerða. Síðan segi í bréfi þessu:
„Ein af forsendum kjarasamn-
ings ASÍ og VSÍ, sem aðrir
kjarasamningar hafa tekið mið
af, er að „launaþróun annarra
verði sú sama og gert er ráð
fyrir í samningi þessum“. Á
það hefur verið lögð áhersla
af hálfu forystumanna ýmissa
verkalýðsfélaga og samtaka
þeirra að annað væri óeðlilegt
þar sem allir nytu ávinninga
samningsins. í viðræðum við
ríkisstjórnina og í fjölmiðlum
hefur það viðhorf ítrekað kom:
ið fram að hálfu ASÍ og VSÍ
að sérstök hækkun til BHMR
myndi raska forsendum þeirra
kjarasamninga sem yfir 90%
launafólks í landinu hefur þeg-
ar gert. Jafnframt hefur það
komið fram af hálfu fulltrúa
þess launafólks, sem þegar
hefur samið, að ef BHMR-
félagar fengju almenna kaup-
hækkun nú í sumar mundu
þeir að sjálfsögðu sækja
viðlíka hækkanir til handa
sínum umbjóðendum. Þar með
myndu verða að engu efna-
hagsleg markmið og þeir þjóð-
hagslegu ávinningar sem
samningarnir frá því í febrúar
1990 fela í sér...“
Síðar í bréfi þessu segi:
„Ljóst er af því, sem að framan
segir, að breytingar á launakerfi
háskólamanna munu við núver-
andi aðstæður hafa í för með sér
röskun á hinu almenna launa-
kerfi í landinu og ógna þar með
þeim efnahagslegu markmiðum
og ávinningum sem að er stefnt
samkvæmt þeim samningum sem
þegar hafa verið gerðir af hálfu
þorra launafólks. Þar sem slíkir
langtímasamningar, gerðir af
yfir 90% launafólks, geta hvorki
talist tímabundnar sveiflur eða
sérstakar aðstæður á vinnumark-
aði hefur ríkisstjórnin ákveðið að
fresta framkvæmd nýs launa-
kerfís háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna. Sú ákvörðun er
tekin á grundvelli ákvæðis 1.
greinar kjarasamnings BHMR
um að standa skuli „að umrædd-
um breytingum með þeim hætti
að ekki valdi röskun á hinu al-
menna launakerfi í landinu“.“
Tekið er fram, að lúka eigi því
starfi í nefndum og að öðrum verk-
efnum, sem kjarasamningurinn
kveði á um.
Stefnandi kveður bréfritara hafa
séð ástæðu til að taka fram síðar
í bréfinu, að ríkisstjórnin hafi stað-
ið að fullu við 2. kafla samningsins.
Ákvörðun þessari hefur verið
harðlega mótmælt af háifu BHMR,
og kveður stefnandi fulltrúa BHMR
og ríkisstjórnarinnar hafa átt með
sér marga fundi til að ræða mál
þetta.
Stefnandi kveður ríkisstjórnina
hafa gert sérstaka samþykkt um
málið þann 29. júní sl., en megin-
efni þeirrar samþykktar er efnis-
lega eins og bréfið frá 12. júní
1990. Er í samþykkt þessari enn
lögð áherzla á að hinni sameigin-
legu vinnu samningsaðilja verði lok-
ið sem fyrst.
Stefnandi kveður nú hafa brugð-
ið svo við að kl. 16:00 þann 29.
júní hafi fulltrúar BHMR verið boð-
aðir á fund í kjarasamanburðar-
nefnd og á þeim fundi lagt fyrir
þá svonefnt lokaálit fulltrúa fjár-
málaráðherra í nefndinni. Kl. 17:00
hafi þeir verið boðaðir á fund í
ábyrgðarmatsnefnd þar sem svo-
nefnt lokaálit fulltrúa fjármálaráð-
herra hafi einnig verið lagt fram.
Stefnandi kveður að ekki sé um
nein lokaálit að ræða, enda sé tekið
fram í hinu svonefnda lokaáliti full-
trúa fjármálaráðherra í kjarasam-
anburðarnefnd að öll ítarleg grein-
ing á gögnum, sem safnað hefur
verið sé eftir, auk þess, sem viða-
mikil gagnasöfnun sé í gangi.
Stefnandi kveður að hið sama
megi segja um starfið í ábyrgðar-
matsnefnd.
Stefnandi kveður að Samninga-
nefnd ríkisins hafi svo boðað full-
trúa BHMR á fund sama dag kl.
18:00 og lagt fram bréf, sem þijár
konur hafi undirritað fyrir hönd
fjármálaráðherra, en bréfið er dag-
sett hinn sama dag. í bréfi þessu sé
í upphafi farið að fjalla um úrskurð-
arnefndina samkvæmt 9. grein
kjarasamningsins, án þess að til
þess hafi verið sjáanlegt tilefni.
I 2. mgr. bréfsins segi svo:
„Eins og fram er komið er ágrein-
ingur milli aðila um framkvæmd
kjarasamanburðar og túlkun skv.
2. gr. kjarasamningsins og um
fyrirkomulag og framkvæmd
breytinga á grundvelli 5. gr., en
það er álit ríkisstjórnarinnar að
ákvæði 1. gr. samningsins sbr.
5. gr. leyfi engar breytingar á
launakerfi háskólamenntaðra
ríkisstarfsmanna að svo stöddu".
Segi svo í bréfi þessu að hinum
meinta ágreiningi verði vísað til
áður umgetinnar úrskurðarnefndar.
Stefnandi kveður engan ágrein-
ing liggja fyrir um starf það, sem
kjarasamanburðarnefnd var ætlað
að vinna, enda sé starfi hennar frá-
leitt lokið, eins og reyndar sé viður-
kennt af hálfu stefnda. Kveður
stefnandi að engum ágreiningi sé
því hægt að skjóta til úrskurðar-
nefndarinnar. Hins vegar sé ágrein-
ingur um það, hvort skilja beri
kjarasamning aðilja frá 18. maí
1990 svo, að stefnda sé skylt að
greiða hinar umkröfðu launahækk-
anir, eða hvort honum sé einhliða
heimilt að fella niður efndir á þeim
grundvelli, sem lýst er í bréfi starf-
andi forsætisráðherra frá 12. júní
1990.
Stefnandi kveður þann ágreining
hér með borinn undir hinn rétta
lögmælta úrlausnaraðilja, Félags-
dóm, en tilraunir stefnda til þess
að láta skila svonefndum lokaálitum
í nefndunum tveimur séu einungis
viðhafðar í þeim tilgangi að reyna
að þyrla upp ágreiningi til þess að
fá tilefni til að blanda úrskurðar-
nefndinni inn í málið.
Málsástæður stefnanda.
Stefnandi byggir kröfur sínar á
því, að í framangreindum kjara-
samningi aðilja hafi verið um það
samið, að endurskoða skyldi launa-
kerfi háskólamenntaðra ríkisstarfs-
manna og byggja þá endurskoðun
á tilteknum kjarasamanburði og
álitum frá námsmatsnefnd og
ábyrgðarmatsnefnd.
Stefnandi kveður sérstaklega
hafa verið um það samið í 5. grein
kjarasamningsins að launin skyldu
hækka um einn launaflokk hið
minnsta að meðaltali 1. júlí ár
hvert, í fyrsta sinn 1. júlí 1990, og
ef kjarasamanburðarnefnd hafi
ekki lokið störfum hafi verið um
það samið að hækkunin skyldi vera
'/2 launaflokki hærri, þ.e. hækka
um 1 '/2 launaflokk hið minnsta að
meðaltali.
Skv. 3. mgr. 5. gr. hafi hækkun-
in aldrei átt að vera minni en sem
nemur einum launaflokki, og hafi
þessi skilningur á samningnum ver-
ið hinn almenni þegar hann hafði
verið gerður. En hætta hafi verið
talin á að starfið myndi dragast,
og þess vegna hafi komið sérstakt
viðurlagaákvæði í 6. mgr. 5. gr.,
eins og rakið hafi verið hér að fram-
an. Stefnandi mótmæiir alfarið
þeirri túlkun stefnda hér fyrir dómi,
að framlagning áfangaskýrslu 1.
mars 1990 hafi verið forsenda þess
að viðurlagaákvæðið yrði virkt. Um
slíkt hafi aldrei verið talað, og
hvergi sé getið um tengsl þar á milli.
Stefnandi kveður starfið í nefnd-
um þessum ekki lokið, enda hafi
þær ekki skilað lokaáliti og breyti
hér engu aðferðir fulltrúa fjármála-
ráðherra, sem að framan er lýst.
Stefnandi kveður að stefnda hafi
„ verið ljóst, að hækkanir ættu að
koma til framkvæmda þann 1. júlí
1990 í fyrsta sinn, enda beri bréf
starfandi forsætisráðherra frá 12.
júní það glögglega með sér.
Stefnandi kveður með öllu ósann-
að að slíkar launahækkanir til
handa háskólamenntuðum ríkis-
starfsmönnum, sem þeir hafi samið
um sér til handa 1. júlí, hafi ein-
hver önnur áhrif nú en fýrirséð var
þegar samningurinn var gerður á
hið svonefnda almenna launakerfi
í landinu nú, að stefndi geti einhliða
fellt niður efndir af sinni hálfu.
Stefnandi kveður að fráleitt sé að
þessar hækkanir hafi önnur áhrif
nú en fyrirséð var, er stefndi tókst
á herðar skyldu til að inna þær af
hendi í maí 1989.
Stefnandi kveður þá ákvörðun
stefnda að vísa hinum tilbúna
ágreiningi til úrskurðamefndar
sýna að niðurstaða nefndarstarfsins
liggi ekki fyrir og það sé því stað-
festing á að hin sjálfstæðu lág-
marksákvæði 5. gr. kjarasamnings-
ins, sem lýst er að framan eigi að
koma til framkvæmda. Hefur því
ítrekað verið lýst yfir af hálfu t.d.
forsætisráðherra, að nauðsyn sé á
því að halda nefndastarfínu áfram.
Um frávísunarkröfu stefnda, sem
byggist á því að nefnd skv. 9. gr.
kjarasamningsins eigi að fjalla um
mál þetta, tekur stefnandi fram,
að úrskurðarvald nefndarinnar taki
með engum hætti til þess ágrein-
ings um skilning á kjarasamningn-
um, sem hér sé lagður fyrir Félags-
dóm. Nefndinni hafi verið ætlað að
fjalla um sérstaklega tilgreind
tæknileg atriði varðandi fram-
kvæmd kjarasamanburðar eða túlk-
un á niðurstöðum skv. 2. gr. eða
fyrirkomulag breytinga skv. 5. gr.,
til þess að sérstakur úrskurðaraðili
gæti án tafar rutt úr vegi slíkum
málefnum meðan starfið væri í
gangi. Slíkt ákvæði lúti þrengjandi
lögskýringu, þegar samið sé undan
dómstólameðferð. Nefnd skv. 9. gr.
hafi alls ekki verið ætlað að fjalla
um lögfræðilegan ágreining, eins
og hér sé lagður fyrir Félagsdóm,
og beri því að hafna frávísunar-
kröfu stefnda.
Lagarök stefiianda.
Stefnandi kveðst byggja kröfur
sínar á þeim lagarökum, sem eru
almenn lögfræðileg rök í samninga-
rétti og kröfurétti að gerða samn-
inga beri að efna samkvæmt orðum
sínum. Stefnandi kveður að túlkun-
arreglur, hvort heldur er á svið al-
menna hluta samningaréttar eða
vinnumarkaðsréttar, styðji kröfu-
gerð sína. Stefnandi byggi á því
að viðurlagaákvæði 6. mgr. 5. gr.
samnings aðila eigi við í máli þessu.
Verði á það fallist sé næsta spurn-
ing, hvort stefndi geti einhliða fellt
niður skyldur sínar til þess að greiða
skv. því. í lögum sé eingöngu gert
ráð fyrir forsendubresti, sem geti
undanþegið skyldu. Hér sé ekki um
breyttar eða brostnar forsendur að
ræða, og vísi stefnandi tii dóms
Félagsdóms 9. 12. 1939, þar sem
heimsstyijöld hafi ekki verið talin
breyta forsendum kjarasamnings.
Stefnandi vísar í skýrslur þær
sem teknar hafí verið hér fyrir dómi
af Páli Halldórssyni formanni
Bandalags háskólamenntaðra ríkis-
starfsmanna, Birgi Birni Siguijóns-
syni framkvæmdastjóra þeirra sam-
taka, Steingrími Hermannssyni for-
sætisráðherra, Olafi Ragnari
Grímssyni fjármálaráðherra og Þor-
steini Geirssyni ráðuneytisstjóra í
dóms- og kirkjumálaráðuneyti.
II
Stefndi kveður málavaxtalýsingu
frá hendi stefnanda í veigamiklum
atriðum villandi. Sé því óhjákvæmi-
legt að gera athugasemdir við hana
og greina nánar frá einstökum þátt-
um málavaxta eins og þeir horfí
við stefnda. Vísar stefndi í skýrslur
aðila og vitna hér fyrir dómi.
Einu kröfugerðina fram að verk-
falli, sem stefnda barst vegna stefn:
anda, sé að fínna í skjali dags. í
febrúar 1989, en hún hafí verið
sett fram af hálfu BHMR í nafni
aðildarfélaga þess. Á grundvelli
þessarar ófullburða kröfugerðar
hófust síðan verkföll ýmissa aðild-
arfélaga BHMR hinn 6. apríl 1989.
Samningaviðræðum við BHMR
megi til einföldunar skipta upp í
þijú tímabil.
Fyrsta tímabilið nái til 9. maí er
óvænt kom í ljós að þeir fulltrúar
úr samninganefnd BHMR sem þátt
tóku í þessum viðræðum, reyndust
ekki hafa samningsumboð aðal-
samninganefndar samtakanna um
þann grundvöll að kjarasamningi,
sem aðilar höfðu sett mikla sameig-
inlega vinnu í 6.-9. maí. Stefndi
geti ekki samsinnt þeirri framsetn-
ingu stefnanda um þetta tímabil,
þar sem látið er að því liggja að
þau samningsdrög, sem þá komu
fram, væru formleg tilboð ríkisins.
Hið rétta sé að þau voru árangur
sameiginlegrar vinnu aðila á þess-
um tíma og orsök þess að þeim
lyktaði ekki með samningi þá var
að því er virtist sambandsleysi full-
trúa í viðræðunefnd BHMR við eig-
in samninganefnd, eins og endurrit
úr fundargerðarbók ríkissáttasemj-
ara beri með sér.
Annað tímabil samningavið-
ræðna nær til 17. maí. Á því tíma-
bili tóku nokkrir ráðherrar auk fjár-
málaráðherra þátt í viðræðum við
fulltrúa BHMR. Þorkell Helgason
prófessor var þeim til aðstoðar. Því
lauk með fundi aðfaranótt 17/5 um
athugasemdir BHMR við samnings-
drög er fólu í sér lokatilboð ríkis-
stjórnarinnar. Athygli sé vakin á
því að í bréfi forsætisráðherra er
skýrt tekið fram að í tilboðinu komi
fram viðleitni til að koma til móts
við sjónarmið BHMR í veigamiklum
atriðum án þess að valda röskun á
launakerfinu í landinu. Fyrirvari l.
gr., er fól í sér að framkvæmd end-
urskoðaðs launakerfís gæti ekki
náð fram að ganga, ef það ylli rösk-
un á vinnumarkaði og efnahagsleg-
um kollsteypum, stóð því efnislega
óhaggaður er ráðherranefndin
skildi við málið, með afdráttar-
lausara orðalagi en áður var. Þeim
skilningi og þessu skilyrði af hálfu
ríkisins fyrir endurskoðun á launa-
kerfi háskólamanna hafði ítrekað
SJÁ NÆSTU SÍÐU