Morgunblaðið - 28.07.1990, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JÚLÍ 1990
11
Gautaborg, trúar- doktor í trúarbragða-
bragðafræðingur og fræði og prófessor við
kennir við háskólann í Háskólann í Ósló.
Uppsölum.
greinilega fram bæði í indverskum
og norrænum goðsögnum.
Gro: Mér finnst það spennandi
sem Britt-Mari segir um eina gyðju,
en á hinn bóginn höfum við heimild-
ir um dýrkun á eðlisólíkum kvenleg-
um dularöflum hjá gyðjum, völvum,
nornum, gýgjum, dísum, valkyijum
o.fl.
Lotte: Ég trúi ekki að til hafi
verið ein, mikil eða almáttug gyðja.
Um það fjallar að hluta til bók sem
ég er að skrifa um kvenmyndir í
eddukvæðum og íslendingasögum.
Ég held að upphaflega hafi hvert
þorp og hver sveit átt sínar gyðjur
sem voru staðbundnar, bundnar
ákveðnum náttúrufyrirbærum. Fólk
ákallaði eða bað þær um hjálp í
ákveðnum erfíðleikum og það var
beint samband á milli fólksins og
dularaflanna. Svo þegar þorpin urðu
að borgum bytjuðu prestar, fræði-
menn og heimspekingar að flokka
sveitaguðina og -gyðjurnar og skipa
Else Mundal er norsk,
búsett í Ósló, prófess-
or i norrænuin mið-
aldabókmenntum við
háskólann í Ósló.
þeim til sætis við háborð og lág-
borð, og þá fáum við upp allar ætt-
ar- og ástarsögurnar sem við þekkj-
um úr grísku goðafræðinni. Og líka
í norrænu goðafræðinni sem er há-
þróað kerfi og enginn sveitaátrúnað-
ur. En allt það er seinni tíma tilbún-
ingur, því í upphafi var trúin, svo
kemur goðsögnin. Þannig held ég
nú að þetta hafi verið.
Jötnameyjar
Gro: Ég er á öndverðum meiði við
Britt-Mari í því að Gerður og Skaði
hafi verið gyðjur. Þær voru ekki
gyðjur heldur jötnameyjar. Þetta var
eitt af því sem ég lagði áherslu á í
doktorsritgerð minni, þ.e.a.s. að
Gerður í Skírnismálum er EKKI
gyðja. Menn hafa löngum verið upp-
teknir af ætt og uppruna goðanna,
og í því sambandi hafa menn heldur
reynt að draga fjöður yfir hinn
„lága“ uppruna Gerðar. En hann er
sjálfur kjarni málsins, og í andstæð-
unum á milli hennar og Freys, í
andstæðunum milli guðs og jötun-
meyjar verður til dýnamikk, orka,
nýsköpun. Fræðimenn hafa löngum
verið hálfvandræðalegir gagnvart
jötnameyjunum, en það er þeirra
vandamál, ekki textanna. Jötnamey-
jarnar skapa spennu sem gerir eddu-
kvæðin svo rík af mannviti.
Else: Hornaugað sem menn hafa
gefið jötnameyjunum stafar að ein-
hveiju leyti af hugmyndum kristn-
innar um hið „góða“ og hið „illa“
og ábyrgð konunnar á syndafallinu
og ýmsu öðra.
Gro: Já, en þá fer jafnframt for-
görðum krafturinn og hreyfingin
sem fylgir þessum konum. Þær eru
nefnilega ekki bara „fagrar og illar“
heldur búa þær yfir nauðsynlegri
kunnáttu og eiga góða gripi sem
goðin verða að fá. Svo það eru gagn-
kvæmir hagsínunir eða samspil sem
á milli þessara afla.
Dagný: Er Hel jötunmey? Er hún
kona yfir höfuð? Og hvaða hags-
muni hafa menn af samskiptunum
við hana?
Gro: Já, hún er kona, jötunmey,
og ræður yfir ríki hinna dauðu. Það
er áberandi erótík bundin Hel í text-
unum. Það að deyja felur í sér að
maðurinn fer til ástarfundar við
Hel, í faðm Heljar og þetta kemur
líka fram í kenningum um hana.
Helheimum er lýst sem hræðilega
dapurlegri vistarveru í kristnu heim-
ildunum, sem kvalastað. Það leggst
einhver helvítisfnykur yfir ríki Heljar
í lýsingu Snorra. En svona lýstu
gömlu skáldin þessu ekki. Það er
alls ekki víst að Helheimar hafi ver-
ið svo dauflegir í augum heiðinna
manna. Kannski hafa hugmyndir
manna um Hel og ríki hennar verið
meira í ætt við lýsinguna á Valhöll?
Dagný: Ef ég hef skilið fyrirlestur
þinn rétt, Lotte, varstu á þeirri skoð-
un að hinar miklu gyðjur eins og
Freyja sameinuðu einmitt andstæður
eins og líf og dauð, þær gæfu og
tækju líf, byggðu upp ogeyðilegðu.
Lotte: Ég held að hið eyðileggj-
andi hlutverk gyðja eins og Isthar
og Freyju hafi verið nátengt vernd-
arhlutverki þeirra. Þær vernduðu
einstaklinga, líka hermenn og tengd-
ust þannig stríði og dauða. Þannig
held ég raunar að valkytjan hafi
orðið til. Og ég held ekki að valkyij-
an hafi orðið að breytast í karl til
að beijast fyrir sinni hetju, það gátu
konur alveg gert án þess að verða
einhvers konar kynskiptingar. Gyðj-
urnar voru skapmiklar og létu engan
vaða yfir sig.
Gullöld?
Dagný: Nú má ég til með að
spytja ykkur um það hvort tími
hinna máttugu gyðja hafi ekki verið
gullöld fyrir konur. Haldið þið að
mæðraveldið hafi verið til?
Gro: Nei. í allra elstu trúarbrögð-
um sem við þekkjum eru andstæð-
urnar, bæði kynin, karl og kona,
saman á ferð.
Britt-Mari: Sem trúarbragðafræð-
ingar vitum við líka full vel hve lítið
við vitum um uppruna trúar og hve
mikið vantar upp á þekkingu okkar
á fornum trúarbrögðum og þróun
þeirra. Fyrir hundrað árum töluðu
menn fullum fetum um „mæðraveld-
ið“ forna en þeim kafla er lokið í
trúarbragðafræðinni. Við getum
aldrei fengið nein svör við spurning-
um okkar um þetta.
Else: Ég er bókmenntafræðingur
og fyrir mér er það meginatriði að
við höldum okkur við textana sjálfa
og rannsökum á gagnrýninn hátt
þær fornu, skráðu heimildir sem við
þó höfum. Það er langt frá því að
því sé lokið.
Dagný: En þó að við förum nú
ekki lengra aftur en til Snorra-
Eddu. Hvernig gat það gerst að
þessar spennandi völvur og jötna-
meyjar og gyðjur sem við höfum
talað um skruppu saman í þær gyðj-
ur sem við hittum fyrir hjá Snorra?
Og hvenær misstu þær völd og áhrif
sín? Og hvers vegna?
Gro: Það gerist náttúrlega við
kristnitökuna þegar við fengum al-
gjörlega nýja trú og ný trúarmynst-
ur hér á Norðurlöndum. Hin nýja trú
er byggð á hugsun og skipulagi
feðraveldisins og þar er hlutverk
konu lítið bæði í kenningunni og
guðsþjónustunni.
Britt-Mari: Kaþólskur siður hafði
þó stærra pláss fyrir heilagar konur
en tekið var verklega fyrir það allt
saman við siðaskiptin.
Gro: Já, en þó að kaþólskan hafi
haft Maríudýrkunina sem eins konar
sárabætur fyrir fólk, þá er það at-
hyglisvert að það er fyrst á elleftu
öld sem María byijar að koma inn
í kenningar skáldanna. Og hinzar
heilögu meyjar, dýrlingarnir, höfðu
kannski ekki dulúð og dýptir kven-
myndanna í guðakvæðum Eddu.
Dagný Kristjánsdóttir
Lotte Motz er þýsk,
doktor í germönskum
fræðum, búsett í Ox-
ford og vinnur við rit-
störf.
Myndlist og galdratölur
eftirNínu
Gautadóttur
Listfræðingar setja sig í þá
stöðu að skrifa um myndlist. Ann-
aðhvort skrifa þeir það sem er
kallað gagnrýni eða þá ganga
hreinlega fram og skrifa bækur.
Þegar þeir skrifa um myndlistar-
sýningar tjá þeir sig svo lengi sem
frelsi þeirra annaðhvort innanfrá
eða utanfrá leyfir þeim. Sumir
skrifa þykkar skruddur veglega
skreyttar myndum meistara þeirra
sem þeir vilja kryija til mergjar.

Það er sennilega ósk flestra þeirra.
En þegar þessir hugsuðir missa
ímyndunarafliðpg fara að einblína
á smáatriði sein þeir telja trufla
sig í einbeitingunni, þá geta fleiri
farið að hugsa. Hvers vegna þurfa
sumir gagnrýnendur endilega, að
því er virðist, að ganga að ein-
hveiju alveg fyrirfram ákveðnu,
einhveiju sem þeir kannast við og
finna sig örugga í, heima hjá sér?
Af hveiju geta þeir ekki reynt að
fylgja hugsunum listamannsins
eftir eins og spurulu barni í stað-
inn fyrir að vera hræddir um að
gatan gæti verið holótt og þeir
dottið? Alla vega, barnið stendur
upp grátandi og segist hafa meitt
sig en hinir sem duttu þóttust
ekki hafa fundið til. Hetjurnar,
sem ekki þora að segja að þær
hafi meitt sig, eru ef til vill bara
innilokaðar verur sem þora ekki
að tjá sig og eru að reyna að segja
sannleikann sem þeim var kennt
að segja. En hvar er sannleikur-
inn? Er hann ef til vill hættuleg-
ur? Þá fara hetjurnar út í tölur
og upphæðir. í firru hættunnar
og óþekkjanleikans er það bara
„En við undirbúning og
framkvæmd slíkrar
sýningar eru engin
smástrik á ferð heldur
galdratölur.“
hentugt að svara fyrir sig í milljón-
um og „kvart“. Hvernig líður þeim
manni Sem stendur (eða situr eða
liggur) og horfir á málverk og
hugsar í tölum? Nú gæti sumum
fundist tilfinninganæmið vera far-
ið að dofna. Og ef hann stendur
upp aftur gæti hann rétt úr bak-
inu, strokið hár sitt og reynt að
bera sig vel. Milljónirnar, sem
maðurinn sá á málverkinu, voru
hyllingar. Hann virðist vera ráð-
villtur. Hyllingar geta verið hættu-
legar og í eyðimörkinni era þær
auðsæjar. En í sýningarsal Kjarv-
alsstaða er lítil hætta á slíkum
hyllingum. Þegar listgagnrýnend-
ur fara að tala um tölur og pen-
inga í umfjöllun sinni á málverk-
um, þá gæti manni dottið ýmislegt
í hug. Listfræðingurinn ætti að
Ályktun BSRB:
Agreining'ur
verði leyst-
ur með sam-
komulagi -
Á FUNDI fulltrúa aðildarfélaga
BSRB sl. fimmtudag var samþykkt
eftirfarandi ályktun:
BSRB leggur áherslu á að sú
launahækkun sem ber að greiða fé-
lagsmönnum BHMR samkvæmt
samningi og úrskurði Félagsdóms
komi einnig til allra f élagsmanna
BSRB ella eykst launamisræmi á
meðal opinberra starfsmanna. BSRB
fer fram á að viðræður um fram-
kvæmd þessa verði teknar upp þegar
í stað.
BSRB hefur jafnan lagt áherslu á
að ágreiningur um kjarasamninga
verði leystur með samkomulagi. Þess
vegna ber ríkisstjóminni og BHMR
að axla ábyrgð á því að leysa með
samkomulagi víxlverkunarákvæði
samninga sem felast í kjarasamningi
þessara aðila.
BSRB leggur áherslu á að ekki
verði hvikað frá þeim markmiðum
kjarasamninga BSRB sem fela í sér
aukinn mátt kauptaxta.
Höfundur er myndlistarmaður,
búsettí París og er með sýningu
á Kjarvalsstöðum um þessar
mundir.
sleppa sínum íjármálahugleiðing-
um því þær koma málinu ekkert
við. En við undirbúning og fram-
kvæmd slíkrar sýningar eru engin
smástrik á ferð heldur galdratölur.
Nína Gautadóttir
Nám með starfi fyrir háskólamenntað fólk
VIÐSKIPTA- OG REKSTRARNAM
á vegum Endurmenntunarnefndar Háskóla fslands haustið 1990
Frá því að Endurmenntunarnefnd Háskóla íslands hóf starfsemi árið
1983 hefur stöðugt betur komið í Ijós þörfin fyrir heildstætt nám í
rekstri fyrirtækja og stofnana, fyrir starfandi háskólamenn. Nám, sem
hægt væri að stunda með starfi. Nám á háskólastigi, þar sem gerðar
væru miklar kröfur, bæði til nemenda og kennara.
Endurmenntunarnefnd hefur frá síðustu áramótum boðið upp á þriggja
missera nám fyrir aðra en viðskipta- og hagfræðinga. í þessu námi eru
tekin fyrir helstu undirstöðuatriði hagfræða og rekstrar og þess freistað
að gera þeim betri skil en hægt er á styttri námskeiðum. Forgang hafa
þeir, sem lokið hafa háskólanámi og eru einungis um 8 pláss laus á
haustmisseri.
Stjórn námsins skipa þrír háskólakennarar, þeir Logi Jónsson, dósent,
fulltrúi Endurmenntunarnefndar HÍ, Stefán Svavarsson, dósent, fulltrúi
viðskipta- og hagfræðideildar HÍ og Pétur Maack, prófessor, fulltrúi
verkfræðideildar HÍ.
Helstu efnisþættir námsins eru: Rekstrarhagfræði, reikningshald og
skattskil, fjármálastjórn, stjórnun og skipulag, starfsmannastjórnun,
verkefnastjórnun, framleiðni og framleiðniaukandi aðgerðir, upplýsinga-
tækni í rekstri og stjórnun, markaðs- og sölufræði, réttarreglur og við-
skiptaréttur, þjóðhagfræði og haglýsing, stefnumótun. Viðbót eða val
fyrir þá sem þess æskja: Framleiðslustjórnun.
Kennarar m.a.:
Bjarni Ingvarsson, sálfræðingur og stundakennari HÍ,
Bolli Héðinsson, hagfræðingur og efnahagsráðgjafi forsætisráðherra,
Gísli S. Arason, rekstrarráðgjafi og lektor HÍ,
Guðmundur Ólafsson, hagfræðingur og stundakennari Hl’,
Jóhannes L.L. Helgason, lögfræðingur og framkvæmdastjóri HHl,
Magnús Pálsson, framkvæmdastjóri „Gott fólk",
Páll Jensson, prófessor, verkfræðideild HÍ,
Páll Kr. Pálsson, forstjóri Iðntæknistofnunar Islands,
Stefán Svavarsson, löggiltur endurskoðandi og dósent HÍ,
Tryggvi Sigurbjarnarson, ráðgjafaverkfræðingur.
Kennslutími er þrisvar sinnum 120 klst. eða 360 klst. auk heimavinnu. Þetta samsvarar um
19 eininga námi á háskólastigi. Kennd er ein námsgrein í einu og henni lokið með prófi eða
verkefni áður en sú næsta hefst. í lok námsins fá þátttakendur prófskírteini er vottar þátttöku
og frammistöðu þeirra í náminu.
Allar nánari upplýsingar um nám þetta, ásamt umsóknareyðublöðum (sendist inn fyrir
ágúst 1990), er hægt að fá hjá:
Endurmenntunarnefnd Háskóla íslands,
-Tæknigarði - Dunhaga 5,107 Reykjavík, Símar: 694923/24/25
10.