Morgunblaðið - 02.08.1990, Qupperneq 15

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 1990
15
Heimilisiðnaður - at-
vinnuvegur - söluvara
eftir Málmfríði
Sigurðardóttur
Á nokkrum síðustu árum hafa
verið umræður um að við værum
að glata niður ýmsum þáttum þjóð-
legrar menningar, ekki síst í verk-
legu tilliti. Breyttir þjóðfélagshættir
kalla á annars konar vinnubrögð.
En allt um það hefur þjóð sem
stendur jafn djúpum rótum í for-
tíðinni og við ekki efni á að týna
niður verkkunáttu sem var forsenda
þess að komast af í harðbýlu landi.
Konur fyrri tíma létu sér ekki nægja
að fæða og klæða þá sem í þeirra
umsjá voru. Sköpunarþrá þeirra
varð að fá útrás og fékk hana í list-
rænni meðferð á hversdagslegum
hlutum. Sama gilti um karla, þeim
var ekki nóg að smíða. Amboð,
áhöld og aðrir nytjahlutir urðu oft
á tíðum listasmíði í þeirra höndum.
Þessi sköpunarþrá og þörf fyrir list-
ræna túlkun er alltaf fyrir hendi
en liggur þó oft á tíðum í láginni,
þegar menn sjá ekki þörf fyrir það,
sem þeir kjósa að gera og fáir hafa
efni á að sinna slíkum hlutum ef
þeir bera ekkert úr býtum.
Hverjir sjá um kennslu
í listiðnaði?
í merkri ræðu sem Björn Th.
Björnsson hélt í tilefni afmælis
Myndlista- og handíðaskóla íslands
þann 3. febrúar síðastliðinn riíjaði
hann upp sögu skólans, það hlut-
verk sem honum var í upphafi ætl-
að og þá hugsjón sem vakti fyrir
stofnendum hans, handmennta- og
listiðnaðarskóli. Björn taldi að
breyttir tímar hefðu orsakað það
að hann varð fyrst og fremst mynd-
listarskóli. Slíkur skóli hefði verið
og væri að vísu sjálfsagður en þar
með hefði listiðnin glatast, ekki ein-
ungis skólanum heldur og allri
íslenskri menningu. Nú er að vísu
kennsla í þessum þáttum en engin
ein stofnun hýsir þá kennslu og lítið
um bein tengsl milii hönnunar og
handverks.
Heimilisiðnaður sem tekjulind
Áður fyrr var þessi iðnaður á
flestum heimilum, tóvinna, vefnað-
ur, tréskurður, beinvinna o.s.frv. I
gróðaflóði stríðsáranna og tækni-
byltingunni sem í kjölfar þeirra
gekk yfir þjóðina varð mönnum
gjarnt að kasta frá sér öllu sem
minnti á vaðmál, sauðskinn og
ómálað tré, sömuleiðis gamalli verk-
kunnáttu og verkþekkingu. Gildis-
matið varð annað og almenningur
taldi þessa hluti nánast púkalega.
Afleiðingin er að við erum að týna
niður þjóðlegri verkmenningu. Allt
of fáir kunna til listræns tóskapar.
Ullin okkar, það dýrlega hráefni,
er blönduð með erlendri ull og not-
uð í verksmiðjuframleiðslu, þar sem
gæði hennar koma ekki nógu ljós-
lega fram. Þar má þó undanskilja
lopapeysurnar. íslenskur vefnaður
sem er til sölu í verslunum ber eng-
in séríslensk einkenni. Hann gæti
verið frá hverju Norðurlandanna
sem er. Fremur erfitt er að fá
íslenska útskorna trémuni, en það
eru þó helst þeir sem hafa á sér
þjóðlegt yfirbragð. Víravirkissmíðin
okkar stendur enn fyrir sínu en
draga má í efa að aðrir skartmunir
séu hér á boðstólum sem ekki gætu
eins verið smíðaðir einhvers staðar
annars staðar.
Frændur okkar á Norðurlöndum,
Svíar, Finnar og þó einkum Danir,
hafa getið sér orð fyrir hönnun sem
hefur gert vörur frá þeim eftirsókn-
arverðar um allan heim og orðið
þeim þjóðum stórkostleg tekjulind.
Þeir, einkum þó Svíar og Finnar,
byggja sína hönnun að miklu leyti
á þjóðlegum hefðum í heimilisiðn-
aði. Þetta gætum við líka gert.
Efling þjóðlegrar hönnunar
En nú kann einhver að spyija:
Hvað höfum við að gera með heim-
ilisiðnað eða vöruframleiðslu sem
tengist honum á einhvern hátt? Er
einhver markaður fyrir slíkt? Er
slík íslensk hönnun til í dag? Neist-
inn er ennþá til en það þarf að blása
að honum og glæða hann í loga.
Við höfum fulla þörf fyrir vörufram-
leiðslu sem byggist einmitt á
íslenskri hönnun sem tengist þjóð-
legum íslenskum heimilisiðnaði.
Með vaxandi ferðamannastraumi
hefur komið í ljós hve átakanlegur
skortur er á söluvarningi sem er
þess eðlis að hann beri sérkenni
lands okkar og þjóðlegrar verk-
menningar. Aðrar þjóðir hafa löngu
lært að ferðamenn sem þar koma
vilja hafa með sér þaðan eitthvað
sértækt sem minnir á hvaða land
þeir hafa gist. Hjá þessu fólki er
markaðurinn. En hvað höfum við
að bjóða? Fátt annað en lopapeys-
urnar. Við þurfum að endurvekja
tóskap, vefnaðinn, íslenska glit-
vefnaðinn, sem hvergi þekkist ann-
ars staðar. Við þurfum að endur-
vekja jurtalitunina, beinvinnuna,
tréskurðinn og íslenska útsauminn
með sínum sérkennum. Við þurfum
að leggja meiri alúð við vinnuna
úr íslenskum steinum. Við þurfum
að hvetja þá sem fást við listiðnað,
hveiju nafni sem hann nefnist, til
að hafa séríslensk þjóðleg einkenni
í huga við listsköpunina. Það er ef
til vill það eina sem við getum gert
betur en aðrir.
Islenskir minjagripir verða
að vera sértækir fyrir
land og þjóð
Séum við að hugsa um einhvers
konar listiðnað sem söluvöru fyrir
ferðamann — minjagripi — þá verð-
ur að koma til góð og samræmd
hönnun. Menn verða að leggja fram
hugmyndir sem síðan eru teknar
til skoðunar og athugunar um fram-
leiðslu. Félög og samtök verða að
leggjast á eitt í þessum efnum, til
dæmis má nefna heimilisiðnaðarfé-
lagið, kvenfélagasamböndin, Ferða-
þjónustu bænda, Ferðamálaráð og
vafalaust koma fleiri til greina.
Við getum lært nokkuð af Svíum.
í þessum efnum. Þeir hafa ráðunaut
um framleiðslu og sölu heimilisiðn-
aðar í dreifbýli og á vegum þess
embættis fer fram gæðamat, hvað
sé góð, söluhæf vara og hvað ekki.
Einnig metur hann þær hugmyndir
sem koma fram um framleiðslu,
hvort þær eru líklegar til árangurs.
Vítt um landið eru blómleg þorp
sem byggja afkomu sína að meira
og minna leyti á margs konar iðn-
aði sem fram fer á heimilunum. Þar
má nefna Dalahestinn — litla tré-
hestinn — sem er kunnur um allan
heim sem táknrænn sænskur minja-
gripur. Því ekki að fara að dæmi
Svía, efla með ráðum og dáð fram-
leiðslu heimilanna?
Fólk í strjálbýli getur tekið upp
samvinnu um ýmsa af þeim þáttum
sem hafa verið taldir upp, útskurð,
vefna o.s.frv. en það verður að vita
Málmfríður Sigurðardóttir
„ Yið erum að týna nið-
ur þjóðlegri verkmenn-
ingu.“
skil á því hvað er söluhæft, það
verður að fá staðfestingu á að það
sem að vill gera sé hæft til fram-
leiðslu, fá fyrirmyndir og leiðbein-
ingar um ýmsa þætti í hönnun og
framleiðslu. Það verður að koma
upp verkstæðum eða vinnuaðstöðu
þar sem menn geta komið saman
og unnið hver að sínu eða fleiri
saman. Víða úti um land er til hús-
næði sem hentar til þess konar
starfsemi.
VESTFJARÐAMÓT 1990 í skák
fór fram í Bolungarvík nýlega.
Efstur á mótinu varð Björgvin Jóns-
son Reykjavík með sex vinninga af
sjö. Vestfjarðameistari 1990 varð
Agúst Sindri Karlsson ísafirði, sem
hlaut 5,5 vinninga. í þriðja til
fimmta sæti með 4,5 vinninga urðu
Unnsteinn Siguijónsson Bolung-
arvík, Ásgeir Överby ísafirði, og
Árni Á Árnason Reykjavík. Næstir
með 4 vinninga urðu Guðmundur
Nauðsyn á aðila sem hannar
og samræmir minjagripi
Halldóra Bjarnadóttir var um
árabil ráðunautur um heimilisiðnað,
ferðaðist um landið ár eftir ár til
að hvetja konur til aukinnar fram-
leiðslu á heimilunum, hlúa að sínu
og samræma söluvöru. I þeim efn-
um lyfti hún Grettistaki. Er ekki
orðið tímabært að taka upp á ný
starf ráðunautar í heimilisiðnaði og
þá ekki síst minjagripaframleiðslu?
I þeim efnum verður að vera bæði
samræming og gæðamat sem nauð-
synlegt er að sé í höndum ákveð-
inna aðila. Það mætti hugsa sér að
þessi ráðunautur væri á vegum
heimilisiðnaðarfélagsins en til þess
að svo verði þarf að efla félagið
fjárhagslega. Þar geta komið til
þeir aðilar sem ég áður nefndi,
Kvenfélagasamband Islands,
Ferðaþjónusta bænda og Ferða-
málaráð og eðlilegt væri að slíkt
starf nyti ríkisstyrks. Þessari hug-
mynd er hér varpað fram.
í dreifðum byggðum þessa lands
er víða atvinnuskortur. Allt sem
getur stuðlað að því að fólk skapi
sér atvinnu, jafnvel þótt í litlum
mæli sé, er til bóta. Sérhvert sveit-
arfélag í stijálbýlinu munar um
hveija þá fjölskyldu sem tryggir
afkomu sína á einhvern hátt, ekk-
ert er svo smátt að í þessu sam-
bandi geti það ekki orðið að liði.
Þessar hugleiðingar vöknuðu hjá
mér í framhaldi af því að hlusta á
fyrrnefnt erindi Björns, en fjöl-
margt annað umhugsunarvert kom
fram í því erindi sem vonandi gefst
tími til að fjalla um þótt seinna
verði.
Höfundur er þingmadur
Kvennalistans.
Gíslason ísafirði, Arinbjörn Gunn
arsson ísafirði og Björn Freyr
Björnsson Hafnarfírði. Kerppendur
voru fímmtán.
Vestfjarðameistari í hraðskák
varð Guðmundur Gíslason. Hann
sigraði Guðmund Halldórsson 2-1
í einvígi um titilinn, en þeir urðu
efstir í mótinu með 13 vinninga af
16 mögulegum. Næstir með 12,5
vinninga urðu Ágúst Sindri Karls-
son og Unnsteinn Sigurjónsson.
Sautján kepptu í hraðskákmótinu.
*
Agúst Sindri Karlsson
Vestfjarðameistari í skák
3|V|UKtOlAK
í nýjum 125 gr umbúðum. Sex bragðtegundir
MUNDU EFTIR OSTINUM CjfejD