Morgunblaðið - 04.08.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. AGUST 1990
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 1990
23
Jltargttiitrlftfrife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Bráðabirgðalögin
Sú niðurstaða ríkisstjómar-
innar að afnema 4,5% launa-
hækkun félagsmanna BHMR frá
1. sept. nk. er rétt. í forystu-
grein Morgunblaðsins hinn 15.
júní sl. sagði m.a.: „Um það
verður ekki deilt, að við núver-
andi aðstæður mundi það hafa
skaðleg áhrif á framvindu efna-
hagsmála og atvinnumála, að
launaflokkahækkanir BHMR
kæmu til framkvæmda á þessu
stigi málsins." Og í forystugrein
Morgunblaðsins hinn 26. júlí sl.
sagði m.a.: „Nú skiptir höfuð-
máli að festa í sessi þann árang-
ur, sem náðst hefur í verðbólgu-
baráttunni." Út frá þessum for-
sendum varð ekki hjá því komizt
að afnema þessa kauphækkun.
Ákvörðun ríkisstjórnarinnar nú
skapar tækifæri til að verja þann
árangur, sem náðst hefur í verð-
bólgubaráttunni og er mikilvæg-
ari en flest annað, sem gerzt
hefur í efnahagsmálum okkar
síðustu árin.
Hins vegar er umhugsunar-
efni, hvernig þessi ákvörðun var
tekin. Morgunblaðið hefur áður
fjallað um það hvernig ríkis-
stjóminni tókst með ótrúlegum
hætti að klúðra þessu máli, sem
fyrirsjáanlegt var í febrúar sl.
að taka þyrfti afstöðu til og
febrúarsamningarnir byggðu
raunar á þeirri forsendu, að
kauphækkanir BHMR-félaga
umfram aðra launþegahópa
kæmu ekki til framkvæmda.
Staðreynd er hins vegar, að Fé-
lagsdómur féll í hag félagsmönn-
um BHMR. Við slíkar aðstæður
verður ríkisstjórn að fara varlega
í útgáfu bráðabirgðalaga. Raun-
ar má færa sterk rök fyrir því,
að útgáfa bráðabirgðalaga sé
úrelt fyrirbæri. Við nútíma að-
stæður er auðvelt að kalla Al-
þingi saman með 1-2 sólarhringa
fyrirvara. Þess vegna á að vera
óþarfi að veita ríkisstjórnum
nokkum rétt til útgáfu bráða-
birgðalaga. Ef Alþingi hefði ver-
ið kallað saman til að setja þessi
lög hefði enginn grundvöllur
verið fyrir því að telja siðferði-
legar forsendur skorta fyrir
setningu laganna. Ástæða er til
að taka til alvarlegrar umræðu
að afnema rétt ríkisstjórna til
útgáfu bráðabirgðalaga. Til þess
er þingið að setja lög.
Þótt sú ákvörðun ríkisstjórn-
arinnar að afnema kauphækkun
BHMR-félaga sé tvímælalaust
rétt, er hætt við, að stjórnin eigi
eftir að lenda í miklum erfiðleik-
um vegna þessa máls. Veruleg
hætta er á því, að BHMR haldi
uppi slíku andófi í haust og vet-
ur að umtalsverður ófriður skap-
ist af. Slíkur órói getur haft
neikvæð áhrif á verðbólgubar-
áttuna og stuðlað að lausung í
stað aga í efnahagsmálum. Þess
vegna er alls ekki víst, að þessar
aðgerðir ríkisstjórnarinnar dugi
til þess að veija árangurinn í
verðbólgubaráttunni. Um þetta
sagði í Morgunblaðinu í forystu-
grein hinn 26. júlí sl.: „Þess
vegna á ríkisstjórnin að gera
nauðsynlegar bráðabirgðaráð-
stafanir til þess að koma í veg
fyrir nýja kollsteypu í efnahags-
málum en tilkynna jafnframt,
að kosningar til Alþingis fari
fram í haust en ekki næsta vor.
Með því einu móti verður sú
óheillaþróun, sem nú er að heíj-
ast, stöðvuð. Þá verður komið í
veg fyrir, að stöðug átök um
kjaramál og ný verðbólgualda
einkenni stjórnmálabaráttuna í
haust og vetur og áreiðanlega
vaxandi óeining innan ríkis-
stjórnarinnar sjálfrar." Morgun-
blaðið vill hvetja stjórnarflokk-
ana til að íhuga alvarlega þessa
leið. Þeir hafa nú hrint í fram-
kvæmd nauðsynlegum bráða-
birgðaaðgerðum en meira þarf
til að koma.
Ríkisstjórnir þurfa oft að taka
erfiðar ákvarðanir og þá reynir
á ábyrgð stjórnmálamanna, bæði
í stjórn og stjómarandstöðu.
Fyrir tólf áram þurfti sú ríkis-
stjóm, sem þá sat að taka erfiða
ákvörðun í því skyni að koma í
veg fyrir nýja verðbólguöldu og
tryggja kaupmátt launþega. Þá
lagði ríkisstjórn Geirs Hallgríms-
sonar fram lagafrumvarp á Al-
þingi, sem byggði m.a. á því að
skerða að hluta til verðbætur á
laun. Alþingi setti þau lög en
þeirri löggjöf var svarað með
ólöglegum verkfallsaðgerðum og
pólitísku bandalagi Alþýðuflokks
og Alþýðubandalags, Alþýðu-
sambands íslands og Verka-
mannasambands íslands, sem
hófu stríð á hendur þáverandi
ríkisstjórn undir kjörorðinu:
Samningana í gildi.
Nú hafa Alþýðuflokkur og
Alþýðubandalag staðið að út-
gáfu bráðabirgðalaga um að
taka samninga úr gildi og það
fer ekkert á milli mála, að sú
lagasetning nýtur velvildar for-
ystumanna Alþýðusambands ís-
lands og Verkamannasambands
íslands. Þessi saga er ekki rifjuð
upp til þess að hella salti í sár
þessara aðila, heldur ti! þess að
láta í ljósi von um, að þeir muni
í framtíðinni verða ábyrgari í
stjórnarandstöðu og verkalýðs-
baráttu eftir þá reynslu, sem
þeir hafa gengið í gegnum
síðustu daga og vikur, en þeir
voru veturinn og vorið 1978.
Samningaviðræður í
vondu andrúmslofti
eftir Birgi ísleif
Gunnarsson
Allt frá því að Friðrik Sophus-
son iðnaðarráðherra Sjálfstæðis-
flokksins náði samningum um að
stofna svonefndan Atlantal-hóp
um byggingu nýs álvers á íslandi
hafa staðið yfir samningaviðræður
við hina erlendu aðila um þau mál.
Bakslag
Bakslag kom í málið við mynd-
un þessarar ríkisstjórnar og yfír-
iýsingar ýmissa ráðherra í upphafi
stjórnarsamstarfsins báru ekki
vott um mikinn áhuga á málinu.
Minnisvert er t.d. sjónvarpsviðtal
við Steingrím Hermannsson for-
sætisráðherra, þegar hann var
spurður um hug sinn til þessa
máls. Hann svaraði út í hött éins
og honum er einum lagið: „Ekki
vildi ég vinna í álveri.“ Svarið
benti auðvitað til lítils áhuga. Ráð-
herrar Alþýðubandalagsins voru
og tregir í taumi og lýstu yfír því
að samkomulag yrði að nást milli
allra flokka ríkisstjórnarinnar til
að mál þetta kæmist í höfn. Þeir
myndu ekki sætta sig við að mynd-
aður yrði nýr meirihluti á Alþingi
um nýtt álver.
Núverandi iðanðarráðherra virt-
ist þó fljótlega fá áhuga á að nýta
sér þá vinnu sem forveri hans
hafði sett í gang í þessum efnuni-
Breyting varð á málinu þegar
Alusuisse gekk út úr Atlantal og
bandaríska fyrirtækið Alumax
kom inn í staðinn. Á sl. vori var
málið komið á þann rekspöl að
sett voru heimildarlög um nýjar
virkjanir og reglulegir samninga-
fundir eru haldnir með aðilum.
Málinu spillt
Það fer ekkert á milli mála að
íslensku samningamennirnir
starfa í vondu pólitísku andrúms-
lofti að þessum samningum. Ég
er ekki í neinum vafa um það að
hinn yfirlýsti og opinberi klofning-
ur í ríkisstjórninni um þessa samn-
inga hefur tafið fyrir málinu og
spillt því. Við hvert skref sem
reynt er að stíga í átt til samninga
gjósa upp yfirlýsingar af hálfu
ráðherra, sem eru afar óheppileg-
ar. Ég nefndi hér að framan yfir-
lýsingar í upphafi stjórnarsam-
starfsins. Fleiri dæmi mætti nefna.
Þegar iðnaðarráðherrra reifaði
á sl. hausti hugmyndir sínar um
nýja stóriðju á Islandi virtist for-
sætisráðherra ekkert yfir sig hrif-
inn. Hann sagði að þetta yrði að
koma eftir því hvernig þetta félli
inn í okkar eigin efnahags- og
atvinnuástand. Ekki viljum við
ofþenslu af þessum sökum — sagði
hann og var ekki reiðubúinn að
tjá sig frekar. Steingrímur J. Sig-
fússon sagði að þetta væri einka-
áhugamál Jóns Sigurðssonar og
Svavar Gestsson talaði um loft-
kastala ráðherra.
Ekki traustvekjandi
Meðferð frumvarpsins um raf-
orkuver og ákvörðun um að heíja
undirbúningsframkvæmdir í sum-
ar er ekki traustvekjandi fyrir
málið. í umræðum á Alþingi um
frumvarpið um raforkuverð gerði
Svavar Gestsson sérstaka grein
fyrir samþykkt þingflokks Alþýðu-
bandalagsins þar sem m.a. kom
fram, að enn væru engar forsend-
ur fyrir hendi til að unnt væri að
meta hvort hagkvæmt væri fyrir
íslendinga að ganga til samninga
við erlenda aðila um byggingu 200
þús. tonna álvers hér á landi. Taldi
hann það óráðlegt og að það mundi
veikja samningsstöðu Islendinga
að binda nokkur hundruð milljóna
króna í nýjum virkjanafram-
kvæmdum án þess að álver hafi
verið ákveðið.
Þrátt fyrir þessi orð samþykkti
Alþýðubandalagið frumvarpið um
raforkuver og Alþýðubandalagið
hefur nú einnig samþykkt að hefja
undirbúningsframkvæmdir við
nýjar virkjanir. Þessi afstaða Al-
þýðubandalagsins ber auðvitað
vott um mikla tvöfeldni. Ráðherrar
Alþýðubandalagsins munu auðvit-
að samþykkja allt sem nauðsyn-
legt er að gera í þessu máli á
meðan þeir sitja í ríkisstjórn því
að þeir vilja umfram allt ekki setja
ríkisstjórnarsamstarfíð í hættu.
Þeir haga sér hins vegar þannig
að á þeirri stundu sem þessi ríkis-
stjórn mun fara frá eru þeir í stöðu
til að snúast af heift gegn frekari
uppbyggingu áliðnaðar á íslandi
og það munu þeir gera í stjórnar-
andstöðu.
Öll meðferð stjórnarflokkana á
þessu mikilvæga hagsmunamáli
Islendinga er mjög ámælisverð.
Einstaka ráðherrar hafa með yfír-
lýsingum sínum gert málið mjög
tortryggilegt í augum okkar er-
íslenska óperan
Birgir ísleifur Gunnarsson
„Ráðherrar Alþýðu-
bandalagsins munu
auðvitað samþykkja allt
sem nauðsynlegt er að
gera í þessu máli á
meðan þeir sitja í ríkis-
sljórn því að þeir vilja
umfram allt ekki setja
ríkisslj órnarsamstar fið
í hættu.“
lendu viðsemjenda, sem auðvitað
skynja nákvæmlega hver staða
iðnaðarráðherra er í þessu efni.
Samningsstöðu okkar hefur auð-
vitað verið stórspillt og nú bíða
menn í ofvæni eftir því hvort ríkis-
stjórninni takist að klúðra þessu
máli.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisílokks fyrir
Rcykja víkurkjördæmi.
eftir Sigurð Demetz
Fransson
Á þessu ári eru 35 ár liðin síðan
höfundur þessarar greinar flutti
til íslands og hóf söngkennslu og
störf í sönglífi íslendinga.
Sem gamalreyndur óperusöngv-
ari og söngkennari er ég stoltur
af því starfi sem hér hefur verið
unnið.
Mér finnst einnig, að íslenska
þjóðin eigi að vera stolt yfir því
að eiga nú fjölda frábærra söngv-
ara, sem hafa náð því marki að
hafa hlotið viðurkenningu á alþjóð-
legum vettvangi.
íslendingar hafa áður átt söngv-
ara sem gerðu garðinn frægan
meðal annarra þjóða.
Má þar nefna fólk eins og Pétur
Á. Jónsson, Sigurð Skagfield,
Maríu Markan, Stefán íslandi,
Einar Kristjánsson og Þorstein
Hannesson. Segja má, að þetta
hafi verið fyrsta kynslóð alþjóð-
legra íslenskra söngvara.
Síðan kom önnur kynslóð
söngvara sem að mestu leyti starf-
aði hér heima eftir að flutningur
á óperum hófst í Þjóðleikhúsinu.
í þeim hópi eru m.a.^ Guðmunda
Elíasdóttir, Guðrún Á. Símonar,
Þuríður Pálsdóttir, Siguraeig
Hjaltested, Ingveldur Hjaltested,
Svala Nielsen, Elísabet Erlings-
dóttir, Eygló Viktorsdóttir, Guð-
mundur Jónsson, Jón Sigurbjörns-
son, Kristinn Hallsson, Einar
Sturluson, Magnús Jónsson, Guð-
mundur Guðjónsson, Sigurður
Björnsson, Sieglinde Kahmann,
Elín Sigurvinsdottir, Rut L. Magn-
ússon, Hjálmar Kjartansson, Ketill
Jensson, Ólafur Þ. Jónsson og
Erlingur Vigfússon, svo að ein-
hveijir séu nefndir.
Nú hefur ný kynslóð ungra
söngvara tekið við.
Stærsti hluti þessara söngvara
hefur stigið sín fyrstu skref hér
heima og fengið tækifæri til þess
vegna þess að Islenska óperan
varð til.
Sú saga er ævintýri líkust og
kunn öllum sem unna óperum.
Stórkostleg gjöf Sigurliða Krist-
jánssonar og Helgu konu hans
gerði þann draum að veruleika að
Islenska óperan eignaðist eigið
óperuhús.
Ég sagði að þessi saga væri
ævintýri líkust, en hún er líka eins
og draumur sem varð að veruleika.
Enginn einn maður á stærri
þátt í því að þessi draumur varð
að veruleika en Garðar Cortez,
óperasöngvari, stjórnandi og söng-
kennari sem með óbilandi bjart-
sýni og dugnaði stofnaðj Söng-
skólann í Reykjavík og íslensku
óperuna.
Meðal söngvara sem telja má
til hinnar nýju kynslóðar eru: Ólöf
Kolbrún Harðardóttur, Sigríður
Ella Magnúsdóttir, Anna Júlíana
Sveinsdóttir, Elísabet Waage,
Signý Sæmundsdóttir, Elísabet
Eiríksdóttir, Hrönn Hafliðadóttir,
Sigríður Gröndal, Sólrún Braga-
dóttir, Sigrún Hjálmtýsdóttir, Elín
Ósk Óskarsdóttir, Rannveig
Bragadóttir, Kristján Jóhannsson,
Garðar Cortez, Halldór Vilhelms-
son, Jón Þorsteinsson, Kristinn
Sigmundsson, Bergþór Pálsson,
Eiður Á. Gunnarsson, Sigurður
P. Bragason, Viðar Gunnarsson,
Kolbeinn Ketilsson, Gunnar og
Sigurður Demetz Fransson
„Mér hefur verið tjáð
að starf Islensku óper-
unnar sé í stórhættu
vegna fjárhag'slegra
örðugleika.“
Guðbjörn Guðbjörnssynir, Guðjón
Óskarsson, Ólafur Bjarnason og
JúHus Vífill Ingvarsson.
íslenska þjóðin er stolt af sögu
sinni og menningu.
í hennar huga gnæfa eflaust
hæst menn eins og Snorri Sturlu-
son, nóbelsverðlaunahafinn Hall-
dór Laxness, málararnir Jóhannes
Kjarval og Ásgrímur Jónsson og
tónskáldin Páll ísólfsson og Jón
Leifs og fleiri og fleiri.
Hvergi á byggðu bóli er eins
fjölskrúðugt sönglíf og á íslandi
og hveri eins mikið til af kórum
miðað við fólksfyölda.
Hér á landi eru uni 60 tónlistar-
skólar starfandi með mörg hundr-
uð nemenda sem sýnir hve áhugi
fólks er mikill.
Nú spyr e.t.v. einhver: „Hvers
vegna er verið að telja allt þetta
upp?“ Því skal ég svara.
Ég hef fengið upplýsingar sem
valda mér þungum áhyggjum sem
söngkennara.
Mér hefur Verið tjáð að starf
íslensku óperunnar sé í stórhættu
vegna fjárhagslegra örðugleika.
Jafnvel sé málið svo alvarlegt
að hún hefji ekki störf í haust.
í ljósi alls þess sem ég hef nefnt
hér að framan og með framtíð
allra ungii söngvaranna í huga
yrði það stórslys að mínum dómi
ef Islenska óperan gæti ekki hald-
ið áfram starfsemi sinni.
Fjöldi söngvara og starfsfólk
óperunnar hefur lagt fram ómælda
vinnu, oft á mjög lágum launum
og við erfiða aðstöðu.
Mér finnst að ráðamenn þjóðar-
innar, bæði Alþingi og ríkisstjórn,
eigi að rétta Íslensku óperunni
hjálparhönd í þessurn erfíðleikum.
íslenska óperan er þrátt fyrir
alla erfiðleika komin svo vel á legg
að hún er orðin þjóðareign og það
má ekki gerast að henni verði lok-
að núna.
Það væri eins og að ætla að
byggja hús en gleyma að reisa
þakið.
Ég leyfi mér hér með að snúa
máli mínu til þjóðarinnar, Alþing-
is, ríkisstjórnar, óperuunnenda og
annarra.
Rétturn hjálparhönd til að ís-
lenska óperan geti lifað.
Höfundur er söngkennari í
Reykja vík.
Villandi yfírlýsingar og rang-
færslur I slendinga um hvalamálið
eftir Sidney Holt, D.Sc.
VINIR mínir hafa sent mér úrklippur og enskar þýðingar á gi-ein-
um, sem birtar hafa verið í íslenskum blöðum frá því ársfundi
Alþjóðahvalveiðiráðsins lauk í Noordwijk í Hollandi í síðasta mán-
uði. Ég hef einnig lesið afrit af fréttum útvarps og sjónvarps um
þetta efni. Þessi fréttaflutningur veldur mér áhyggjum vegna þess
að félagar í íslensku sendinefndinni á fundinum hafa gefíð islensku
þjóðinni mjög svo villandi mynd af honum. Þetta kemur þeim ekk-
ert á óvart, sem sátu alla fundina í Noordwijk - fundi vísindanefnd-
arinnar, sljórnunarnefndar, tækninefndar og svo allsherjarfund-
inn.
Það er mjög dapurlegt að Gunn-
laugur Konráðsson, sjómaður á
Árskógssandi, skuli taka undir
hótanir fulltrúa íslenska sjávarút-
vegsráðuneytisins á ársfundi Al-
þjóðahvalveiðiráðsins (IWC) um að
Islendingar myndu ganga úr ráð-
inu vegna þess að tillögum þeirra,
um að hrefnuveiðar yrðu heimilað-
ar að nýju, var hafnað [Morgun-
blaðið, 11. júlfj. Svo virðist sem
rangfærslurnar í yfirlýsingum
ýmissa félaga í íslensku sendi-
nefndinni hafi villt um fyrir Gunn-
laugi og mörgum öðrum íslending-
um.
Þá bitu þeir höfuðið af skömm-
inni er helsti vísindamaðurinn í
nefndinni, Jóhann Siguijónsson
sjávarlíffræðingur, gerðist af
ásettu ráði brotlegur við reglur
IWC með því að skýra fjölmiðlum
á Islandi frá starfí vísindanefndar-
innar áður en fundur hvalveiði-
ráðsins hafði verið settur og reynd-
ar áður en gengið hafði verið frá
drögum að skýrslu nefndarinnar
ag sendinefndir aðildarríkjanna
höfðu fengið þau.
Frásögn Jóhanns, eins og hún
birtist í íslenskum dagblöðum, út-
varpi og sjónvarpi, var gróflega
villandi og farið var rangt með
staðreyndir í ýmsum mikilvægum
atnðum.
Ég ætla mér ekki að færa hér
rök með eða á móti því að taka
upp hvalveiðar að nýju, heldur
aðeins varpa ljósi á gang fundarins
með hliðsjón af yfirlýsingum
íslensku fulltrúanna.
Bannið gildir í óákveðinn tíma
í fyrsta lági hélt fulltrúi íslands
því fram á ársfundi IWC að ákvörð-
un ráðsins frá 1982 um að banna
hvalveiðar í atvinnuskyni frá 1986
félli sjálfkrafa úr gildi 1990. Þessi
túlkun hans fékk aðeins hljóm-
grunn hjá Norðmönnum, aðrar
þjóðir voru þeirrar skoðunar að
bannið gilti í óákveðinn tlma eða
þar til því yrði aflétt með þremur
fjórðu atkvæða.
í öðru lagi hafa íslendingaiý
Norðmenn og Japanir lagt fram
kröfur um að hvalveiðiráðið úthluti
hrefnukvótum tafarlaust og í sér-
stöku tilteknu augnamiði. Þessar
kröfur fengu ekki einu sinni hljóm-
grunn hjá þjóðum, sem hafa gert
hlé á hvalveiðum í samræmi við
ákvörðun ráðsins um bann við
þeim: Brasilíumönnum, Chile-
mönnum, Spánveijum, Suður-
Kóreumönnum og Sovétmönnum.
Yfirgnæfandi meirihluti (fjórir
fimmtu aðildarríkjanna) er fylgj-
andi áframhaldandi hvalveiðibanni
að minnsta kosti þar til hvalveiði-
ráðið hefur samþykkt nýtt stjórn-
unarkerfi fyrir hvalveiðar. Slíks
samkomulags er ekki að vænta
fyrr en í fyrsta lagi 1991.
í þriðja lagi voru kvótakröfur
íslendinga, Norðmanna og Japana
byggðar á þeirri forsendu að þar
til nýtt stjórnunarkerfi hefur verið
samþykkt bæri að nota áfram þær
stjórnunaraðferðir, sem samþykkt-
ar voru I ráðinu 1975 (og nefnast
„nýjar stjórnunaraðferðir", NMP,
þótt þær séu ekki nýjar lengur)
og eru enn í gildandi reglugerðum
ráðsins. Það að NMP sé enn í gildi
er aðeins hálfur sannleikurinn, ef
lögin eru skoðuð nánar. Ákvörðun-
inni um hvalveiðibannið 1982 var
komið í framkvæmd með mikil-
vægri breytingu á NMP, því bætt
var við grein 10E í reglugerðina,
sem setur NMP í biðstöðu þar til
greinin verður felld úr gildi. Enn-
fremur hefur vísindanefndin sýnt
fram á að „nýju stjórnunaraðferð-
irnar“ eru ónothæfar, geta ekki
afstýrt frekari minnkun hvala-
stofna, komið þeim í nýtanlega
stærð, eða komið í veg fyrir miklar
sveiflur á veiðikvótum, en þetta
þrennt felur í sér grundvallarmark-
mið hvalveiðiráðsins. Helsta
ástæða þess að hvalveiðibannið var
samþykkt var að menn vöknuðu
til vitundar um þessa galla á NMP.
Vísindanefndin samþykkti
ekki endurflokkun á hrefnum
í fjórða lagi hafa félagar í
íslensku nefndinni ítrekað haldið
því fram að vísindanefndin hafi á
árinu samþykkt að flokka skuli
hrefnustofninn við ísland með
stofnum, sem lítið eða ekkert hafa
minnkað frá því atvinnuveiðar hóf-
ust.
Þetta er einfaldlega ósatt. Það
sem vísindanefndin samþykkti í
raun var að ef rétt væri að nota
visst reiknilíkan (sem nefnt er
HITTER-líkanið í skýrslu nefndar-
innar) þá bæri að fylgja ofan-
greindri flokkun. Hins vegar voru
aðeins íslendingar og fylgismenn
þeirra frá Noregi og Japan á þeirri
skoðun að rétt væri að nota þetta
líkan í þessu tilviki. Vísindamenn
frá öðrum löndum (og ekki aðeins
þeir, sem hægt væri að vefengja
vegna þess að íslenska nefndin
kallar þá „umhverfisverndar-
sinna“) töldu að slíkt líkan væri
algjörlega óviðeigandi miðað við
þær tæknilegu aðstæður sem voru
fyrir hendi þegar stofnmælingar
íslendinga og Norðmanna fóru
fram. Mikill meirihluti vísinda-
nefndarinnar hafnaði gögnum ís-
lendinga og Norðmanna um hval-
veiðar á Mið-Atlantshafssvæðinu
vegna þessara tæknilegu að-
stæðna.
íslenska nefndin hefur þannig
kynnt skoðanir vísindamanna frá
íslandi og tveimur öðrum löndum
sem álit allrar vísindanefndarinn-
ar, en það er reginfirra.
Þær yfirlýsingar, sem á eftir
Sidney Holt
komu frá fulltrúum íslands, þess
efnis að hvalveiðiráðið hefði fórnað
„viðurkenndum" niðurstöðum
vísindamanna á altari náttúru-
verndarsinna, sem kærðu sig ekki
um vísindalegar staðreyndir, eru
einnig algjörlega tilhæfulausar.
Slíkar yfirlýsingar boða ekki gott
fyrir alþjóðlega samvinnu á öðrum
sviðum náttúruverndar.
[Þeir sem vilja sannreyna ofan-
greindar fullyrðingar geta fengið
eintak af Skýrslu vísindanefndar-
innar, með viðaukum, frá skrif-
stofu hvalveiðiráðsins í Cambridge
í Englandi. Þeim skal bent á bls.
28 í aðalskýrslunni, undir fyrir-
sögninni CENTRAL STOCK (Mið-
stofninn) og viðauka F, þ.e. skýrslu
undirnefndar um hrefnur í
Norður-Atlantshafi. Einnig bls. 14
undir CENTRAL STOCK. Islenska
nefndin beitti þeirri aðferð, er hún
reyndi að renna stoðum undir vill-
andi túlkun sína á skýrslu vísinda-
nefndarinnar, að gefa engan gaum
að tveimur skilgreiningum í máls-
greinunum, sem hér er vísað til.
Fulltrúar tveggja ríkja bentu
nefndinni á þetta á ársfundinum,
en í lokaræðu sinni - sem formað-
ur bandarísku sendinefndarinnar
lýsti réttilega sem „æsingaræðu“
(sjá orðrétta fundargerð frá alls-
heijarfundinum sem einnig er
hægt að fá frá skrifstofunni) -
hélt talsmaður íslensku nefndar-
innar rangtúlkuninni til streitu,
fulltrúm nokkurra annarra ríkja
augljóslega til mikillar skapraun-
ar.]
Áhrif hrefnuveiða
Að lokum vil ég minnast á kvört-
un Gunnlaugs Konráðssonar vegna
viðbragða hvalveiðiráðsins við
skriflegri spurningu íslensku
nefndarinnar um hvaða áhrif veið-
ar á 200, 300 eða 400 hrefnum á
ári hefðu. Vísindamennimir voru
almennt þeirrar skoðunar að þetta
væri léttvæg spurning, sem verð-
skuldaði léttvægt svar. Því gæti
svarið aðeins verið á þann veg að
hvölunum myndi fækka sem þess-
um tölum nemur. Margir þeirra,
sem sæti eiga í nefndinni, létu
bóka að slíkar spurningar, sem
hefðu ekkert með stjórnunarað-
ferðir að gera, væru ekki rétta leið-
in til að nálgast viðfangsefnið.
Aðrir sögðu það áhyggjuefni að
nefndin skyldi beðin að svara slíkri
spurningu þegar hún væri að reyna
að leggja víðtækt mat á ástand
hrefnustofna.
Vísindanefndin reyndi þó að
svara spurningunni betur með
frekar einföldum útreikningum.
Hluti svarsins var að ef 1.000 eða
fleiri hvalir yrðu drepnir á næstu
fimm árum myndi stofninn minnka
allt tímabilið. Nokkrir nefndar-
menn létu þó einnig í ljós þá skoð-
un að það, hvort hægt væri að
svara spurningunni, væri háð því
hvort Mið-Atlantshafshrefnan (á
svæðinu milli Austur-Grænlands,
íslands og Jan Mayen) væri af ein-
um stofni, sem er öldungis óvíst
eins og skýrt er tekið fram í skýrslu
vísindanefndarinnar.
Þessi ráðgjöf vísindanefndarinn-
ar hafði áhrif á þá ákvörðun hval-
veiðiráðsins að ganga ekki að æ
háværari kröfum Islendinga um
tafarlausan hrefnukvóta. Helsta
ástæðan var þó, að öll aðildarríkin
nema ísland, Japan og Noregur,
eru þeirrar skoðunar að hvalveiðar
í atvinnuskyni geti aðeins hafist
að nýju ef og þegar öruggar stjórn-
unarreglur hafa verið samþykktar
eftir viðamikla rannsókn með
tölvureiknilíkönum.
Norska sendinefndin á ársfund-
inum sakaði nokkur aðildarríki og
vísindamenn þeirra á æsifenginn
hátt um að hafa af ásettu ráði
tafið fyrir því að slíkt gæti orðið
í samræmi við þá pólitísku stefnu
þeirra að koma í veg fyrir að hval-
veiðar hæfust nokkurn tíma aftur.
Þetta eru ekki aðeins hróplega til-
hæfulausar ásakanir, heldur er slík
móðursýki á fundi milliríkjastofn-
unar fyrirlitleg. Það sætir einnig
furðu að þessar ásakanir skuli
koma úr þessari átt. Hægt er að
tilfæra margar skjallegar heimildir
fyrir því að Norðmenn hafa í
fimmtán ár reynt á skipulegan
hátt innan hvalveiðiráðsins að
tryggja að hvalveiðar lúti ekki trú-
verðugum og raunhæfum reglum,
einkum á Norður-Atlantshafi.
Norska stjórnin er því sjálf útfarin
í því að tefja framgang málsins.
Það sómir ekki íslendingum nú að
tengjast svo náið slíkum aðferðum.
„Svæðisbundin“
hvalveiðistofnun út í hött
Formaður norsku sendinefndar-
innar skýrði einnig frá því á fundi
hvalveiðiráðsins að Norðmenn, ís-
lendingar, Grænlendingar og Fær-
eyingar hefðu undirritað óformlega
yfirlýsingu um samvinnu um rann-
sóknir, verndun og nýtingu hvala
og sela á Norður-Atlantshafi. Þetta
væri undanfari úrsagnar úr hval-
veiðiráðinu og nýrrar stofnunar er
fengi lögsögu yfír hvalveiðar á
hafsvæðinu. Ef þetta væri rétt og
trúverðugt, myndi það vekja mikil-
vægar spurningar um alþjóðalög,
einkum í tengslum við ríki eins og
ísland, sem eiga þegar aðild að
hafréttarsáttmála Sameinuðu
þjóðanna, þar sem hvalir eru flokk-
aðir með fardýrum, sem skuli
heyra undir sérstaka stofnun. Sátt-
málinn kveður greinilega á um að
alheimsstofnun skuli annast
stjórnun hvalveiða og verndun
hvalastofna og Alþjóðahvalveiðir-
áðið er sú stofnun á meðan það
starfar. Hvað sem því líður er ljóst
að óhugsandi er að „svæðisbundin“
stofnun tveggja ríkja (íslands og
Noregs; Grænland og Færeyjar
hafa ekki enn að minnsta kosti
öðlast sjálfstæði og eru ekki háð
milliríkjasamningum sem sjálfstæð
ríki) geti orðið yfirvald í alþjóðleg-
um hafréttarmálum - án aðildar
allra hinna ríkjanna við Atlantshaf
og fleiri ríkja, sem geta með rétti
gert tilkall til þess að vera með í
ráðum um auðlindirnar í úthöfun-
um. Litið yrði á þjóð, sem hæfí
hvalveiðar í atvinnuskyni undir
vernd slíkrar stofnunar, sem sjó-
ræningja og önnur ríki heimsins
myndu veita henni verðuga ráðn-
ingu.
Höfundur hefurátt sæti í
vísindanefnd Alþjóðahvalveiði-
ráðsins frá 1960. Þar var hann
lengst affulltrúi Matvæla- og
landbúnaðarstofnunar Sameinuðu
þjóðanna (FAO) tilársins 1979,
einnig Umhverfisáætlunar
Sameinuðu þjóðanna (UNEP) og
Sameinuðu þjóðanna sjálfra. Frá
þvi hann lét af störfum hjá FAO
árið 1980 hefur hann verið
vísindaráðgjafi sendinefndar
Seychelles-eyja. Hann er
menntaður í stærðfra'ðilegri
líffræði, hefur sérhæft sig í
rannsóknum á fiskveiðum og
stjórnun þeirra og hefur skrifað
í meira en 200 vísindarit.
Sameinuðu þjóðirnar heiðruðu
hann í fyrra fyrir starfhans í
þágu náttúruverndar.