Morgunblaðið - 07.02.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. FEBRÚAR 1991
Er fæðukerfi nytja-
stofna veiklað?
Stjórnun hafrannsókna
eftirKristin
Pétursson
Undin'itaður hefur oft komið á
framfæri aðvörunum um að ekki
mætti einblína á stærð flotans ein-
göngu og sóknarþunga þegar rætt
er um hámarksafrakstur nytja-
stofna. Lítið mark hefur verið tekið
á þessum aðvörunum. Það er stað-
reynd að allt of lítið eftirlit hefur
verið haft með fæðukerfi nytja-
stofna hér við land og ekki hefur
verið tekið beint tiilit til breytilegs
fæðuframboðs^ í hafinu við útreikn-
inga HAFRÓ á afrakstursgetu
nytjastofna.
Stjórnun hafrannsókna er alls
ekki yfir gagnrýni hafin. Allt of
algengt sjónarmið sem maður heyr-
ir er: „Verður maður ekki að treysta
vísindunum?" Undirritaður er þeirr-
ar skoðunar að ráða ætti reyndan
farsælan skipstjóra fiskiskips sem
forstjóra Hafrannsóknastofnunar.
Vísindamenn eru of dýrmætir til
þess að gera þá að rekstrarforstjór-
um. Reyndur skipstjóri væri líka
hæfari vegna reynslu af því að bera
ábyrgð og skipa fyrir verkum. Já
og framfylgja skipunum og vera
ávallt tilbúinn að bregðast við nýj-
um óvæntum aðstæðum og skoða
vísindin frá nýjum sjónarhornum.
Vísindi eru nú þekkingaröflun og
leitun að nýjum staðreyndum að
hluta til.
Skýrslur HAFRO undanfarin ár
„nytjastofnar sjávar og umhverfis-
þættir“ (sem koma út áriega) bera
mikil merki stöðnunar. Þar með er
ekki sagt að vísindamennirnir séu
staðnaðir heldur gæti stjórnunin
verið stöðnuð. Þessu til staðfesting-
ar bendi ég mönnum á qð bera sam-
an þessar skýrslur HAFRÓ milli
ára. Til dæmis eru níu línur um
kolastofninn á hveiju ári. Sami
textinn en ártalið og tölur fiskifé-
lagsins um afla breytast. Af hveiju
var svo kolinn settur inní kvótakerf-
ið nú um áramótin? Ekkert stendur
um að hann sé í útrýmingarhættu!
Fyrsti kaflí skýrslunnar um
„ástand sjávar, plöntusvifs og átu“
eru samtals um 44 línur og er þessi
kafli vel unninn. Það sem gagnrýni-
vert er, er að þessi mikilvægi kafli
í hafrannsóknum er einungis
byggður á einum leiðangri svoköll-
uðum „vorleiðangri". Til þess að
fyrirbyggja misskilning skal þess
getið að auðvitað bera vísindamenn-
irnir ekki ábyrgð á því að HAFRÓ
fær ekki nægilegt íjármagn. Sjáv-
arútvegsráðherra ber á því höfuð-
ábyrgcLog einnig ríkisstjórn og Al-
þingi. íslendingar hafa vanmetið
hversu feiknamikil arðsemi fyrir
þjóðina alla hafrannsóknir eru. Af
hveiju gefa nytjastofnanir minna
af sér nú en fyrir 20-30 árum? Við
þessu vantar fleiri skýringar en
ofveiði. Stjórnun fiskveiða hlýtur
að eiga að taka mið af því hvort
nægilegt fæðuframboð sé á ein-
staka árganga fiskistofna. Sé ekki
nægilegt fæðuframboð þá mætti
spyija hvort ekki væri rétt að auka
veiðina því horaður fiskur gefur
lakari nýtingu í vinnslu og er verri
að gæðum.
Rannsóknir á fæðu-
kerfi nytjastofna
Stærsta gatið í skýrslunni er að
það vantar alveg kaflann milli
„ástands sjávar, plöntusvifs og átu“
og kaflans um einstaka nytjastofna.
Þarna ætti að vera sérstakur
kafli um fæðukerfi nytjastofna og
breytilegt fæðuframboð milli ára.
Engu er líkara en að gengið sé út
frá því að nytjastofnar hafi nóg af
fæðu. Undirritaður er þeirrar skoð-
unar að fæðukerfi nytjastofna sé
mjög veiklað um þessar mundir og
ástandið alvarlegt vegna aukinnar
hættu á seiðaáti og sjálfáti nytja-
stofna. Forstjóri Hafrannsókna-
stofnunar sagði þó á aðalfundi LÍÚ,
sl. haust að „beitilönd loðnu virtust
sem eyðimörk". Hins vegar gerði
hann grín að sjónarmiðum sem
undirritaður hafði sett fram í blaða-
grein um að síldin æti þorskseiði.
Það vill nú svo til að í ágúst s.l.
ár veiddi greinarhöfundur nokkrar
síldar og skoðaði magainnihaldið
og þar voru m.a. þorskseiði hvort
sem forstjóra HAFRÓ líkar það
betur eða verr. Því skyldi síldin
ekki éta seiði hafi hún ekkert ann-
að! „Fleira er matur en feitt kjöt.“
Fiskarnir eru ekki eins'vitlausir og
sumir halda. Greinarhöfundi finnst
að minnka ætti síldarstofninn. Það
færir þjóðinni gjaldeyri og minnkar
álagið á fæðukerfið. Hvernig geng-
ur það upp að halda því fram að
„beitilönd loðnu virðist sem eyði-
mörk“ en steinþegja yfir „beitilönd-
um“ annarra stofna? Lítil vísindi
það! Fyrir ári var talið að veiða
mætti eina milljón tonna af loðnu
á vertíðinni núna. Nýjar mælingar
sýna hrygningarstofn loðnu 'h af
því! Hvað gerðist? Fæðuskortur?
Þessi uppákoma með loðnuna núna
er talandi dæmi um mikilvægi þess
að fylgjast stöðugt með fæðukerf-
inu!
Hvað með „beitilönd" smáþorsks.
Mér virðist að „beitilönd“ smá-
þorsks hafi verið og séu hálfgerð
eyðimörk a.m.k. fyrir Norður- og
Norðausturlandi. Stundum hefur
verið talað um „uppseldisstöðvar
þorsksins“ á þessum slóðum. A
síðustu vertíð kom til hrygningar
fyrir Norðausturlandi í verulegu
magni; 7 og 8 ára gamall smáþorsk-
ur sem aðeins vó um 1,9 til 2 kg
með innyflum! Þetta er alvarleg
vísbending um fæðuskort. Einig er
síaukinn hringormur í þorski
vísbending um minnkandi framboð
af hefðbundnu fæði sem leiðir til
aukinnar botnfæðu. Lífríkið við
Langanes á sumrin er ekki svipur
hjá sjón miðað við það sem var
fyrir 20-30 árum.
Allt benti til þess að klak nytja-
stofna myndi heppnast vel í vor sem
leið. Mikið sólskin var og ört vax-
and líf til sjávarins (skynmat undir-
ritaðs). Svo kom fréttatilkynning
frá HAFRÓ. „Fimmta árið í röð sem
þorskklakið misheppnast. Seiðin
sem þó fundust voru stór og vel á
sig komin.“
Greinarhöfundi fannst þá strax
ákveðin mótsögn í fréttayfirlitinu.
Spyija má því: Heppnaðist kannski
klakið vel en vegna fæðuskorts
voru fiskar og fuglar langt komin
með að éta seiðin þegar „seiðaleið-
angurinn“ fór fram?
Um þetta er auðvitað ekkert
hægt að fullyrða, en væru stöðugar
rannsóknir í gangi væri hægt að
svara þessari mikilvægu spurningu
og fleiri spurningum. Stórauknar
rannsóknir verða nú þegar að fara
í gang á fæðukerfinu. Að hluta til
eru þessar rannsóknir hafnar hvað
hvalina snertir og þar eru mikilvæg
Kristinn Pétursson
„Hvað með „beitilönd“
smáþorsks. Mér virðist
að „beitilönd“ smá-
þorsks hafi verið og séu
hálfgerð eyðimörk
a.m.k. fyrir Norður- o g
N orðausturlandi. “
gögn um þessi mál. Við verðum líka
að fylgjast betur með stofnstærðum
sjófugla sem keppa við nytjastofna
um fæðuna. Fjölgun sjófugla hefur
verið mikil undanfarna áratugi.
Margir sjófuglar eru herramanns-
matur og má segja að það sé
tímanna tákn að flytja inn kjúkl-
ingafóður og byggja hús yfir kjúkl-
ingana með tilheyrandi lántökum
en hætta að nýta sjófugla til mat-
ar, sem eru í milljónum á lager allt
í kring um landið.
Framtíðarstefna í
hafrannsóknum
Útgerðaraðilar hljóta að spyija
sjálfa sig hvort fjárfesting þeirra
sjálfra í hafrannsóknum sé ekki
mesta arðsemi sem hægt sé að setja
fjármagn í. Útgerðarmenn og sjó-
menn geta safnað miklum gögnum
með ódýrum hætti næðist um slíkt
samkomulag milli útgerðarmanna,
sjómanna og HAFRO. Þessi þáttur
málsins þyrfti ekki að kosta stórar
fjárhæðir en væri kannski vísir að
auknu samstarfi HAFRÓ, útgerðar-
manna og sjómanna sem væri hið
besta mál.
Alfriðun smárra hrygningar-
bletta kring um land allt þarf að
komast í framkvæmd í samráði út-
vegsmanna, sjómanna og HAFRÓ.
Greinarhöfundur flutti slíka tillögu
í Alþingi á sl. þingi. En framsókn-
armaddaman lét jarða þá tillögu
enda ekkert vit í að láta stjórnar-
andstöðuþingmann komast upp
með að koma svona máli gegn um
þingið!
Að láta andskotast með dragnót
á viðkvæmum hrygningarsvæðum
í fjörunum allt i kring um landið á
hrygningartímanum eins og núver-
andi sjávarútvegsráðherra lætur
gera, er að mínu áliti stórhneyksli!
Myndi hrygningin takast vel 1 lax-
veiðiánni með því að djöflast á jarð-
ýtu í hyljunum í ánni? Virðingar-
leysið er hrópandi! Og HAFRÓ legg-
ur blessun sína yfir allt saman.
Greinarhöfundur hefur_ haldið því
fram í mörg ár að við ísland væru
margir þorskstofnar. Þetta er eitt
af því sem rannsaka þarf. Til að
rökstyðja kenninguna held ég því
fram að á meðan enginn vísinda-
maður héfur sannað að þorskurinn
sé heimskari en laxinn þá verðum
við að telja greindina álíka og hegð-
un hans svipaða með staðbundnar
hrygningarstöðvar.
í framtíðinni ber okkur vonandi
líka gæfa til að fylgjast með fæðu-
framboði á uppeldisstöðvum laxins,
eða er vit í því að sleppa milljónum
seiða fyrir ógnarháar fjárhæðir í
hafið, en veija engum peningum í
að kanna skilyrðin sem þessi grey
eiga að búa við?
Hvalveiðar og fæðuframboð
Hvalveiðar eigum við að helja
aftur tafarlaust. Aldrei skulum við
láta kúga okkur til að taka upp
ranga stefnu í nýtingu auðlinda
okkar. Nú er brýnna en nokkru
sinni að heíja hvalveiðar vegna
minnkandi fæðuframboðs í hafinu.
Grænfriðungar eru á jafn réttri leið
í baráttu gegn mengun o.þ.h. mál-
um og þeir eru á snarvitlausri leið
í hvalveiðimálum. Þjóðirnar við
Norður-Atlantshaf verða að taka
höndum saman og heija aftur hval-
veiðar, eða vistkerfið á þessum slóð-
um mun allt fara úr skorðum á
næstu árum. Alþingi gerði mistök
þegar hvalveiðibannið var samþykt.
Nú þýðir ekkert að láta nein
hræðslu- og aumingjasjónarmið
ráða ferðinni. Afrakstursgeta nytja-
stofna mun hrapa niður ef við gæt-
um þess ekki að reyna að halda
jafnvægi í fæðuframboði og stofn-
stærðum nytjastofna, þar með talda
hvali.
Þessi blaðagrein er gagnrýni á
þá stefnu sem ríkt hefur í hafrann-
sóknum hér á landi síðustu ár.
Auðvitað á að íjalla um þá ábyrgð
sem sjávarútvegsráðherra ber sem
æðsti yfirmaður hafrannsókna. Þoli
einhveijir þessa gagnrýni illa þá er
það þeirra vandamál. Við komumst
ekkert áfram með því að hoppa í
kring um hlutina. Þetta eru lang
mikilvægustu málefni íslensku þjóð-
arinnar og varða velferð hennar í
náinni framtíð.
Höfundur er annar af
alþingismönnum
Sjálfstæðisflokksins fyrir
Austurlandskjördæmi.
U NÝ HLJOMSVEIT skemmtir í
kvöld, fimmtudag, á Tveimur vin-
um. Hún heitir Heitir svansar og
hana skipa Geiri Sæm, Kristján
Edelstein, Hafþór Guðmundsson
og Bjarni Bragi. Föstudagskvöldið
skemmtir Galíleó. Laugardags-
kvöldið skemmtir Sniglabandið.
GLTJRANNSOKNARAD RIKISINS
auglýsir styrki til rannsókna og tilrauna árid 1991
Umsóknarfrestur er til 1. mars nk. Umsóknareyðublöó fást á skrifstofu ráðsins,
Laugavegi 13, sími 21320.
• Um styrk geta sótt fyrirtæki, stofnanir eða einstaklingar.
• Styrktarfé skal varið til rannsókna og þróunar á nýrri tækni og afurðum, sem talin
er þörf fyrir næsta áratug.
• Mat á verkefnum, sem sótt er um styrk til, skal m.a. byggt á;
— líklegri gagnsemi verkefnis, m.a. markaðsgildi niðurstaðna, sem sóst er eftir,
— gildi fyrir eflingu tækniþekkingar eða þróunar atvinnugreina hér á landi,
— hæfni umsækjenda/rannsóknamanna.
Forgangs skulu að öðru jöfnu njóta verkefni, sem svo háttar um að;
— fyrirtæki leggja umtalsvert framlag til verkefnisins,
— samvinna fyrirtækja og stofnana innanlands er mikilvægur þáttur í framkvæmd
verk efnisins,
— samstarf við erlend fyrirtæki og rannsókna- og þróunarstofnanir er mikilvægt,
— líkindi eru á skjótum og umtalsverðum árangri fyrir atvinnurekstur.
Heimilt er einnig að styrkja verkefni, sem miða að uppbyggingu þekkingar og færni á
tæknisviðum, sem talin eru mikilvæg fyrir atvinnuþróun hér á landi í framtiðinni.