Morgunblaðið - 26.05.1991, Qupperneq 7

Hafsteinn og Þorgeir bróðir hans með hausinn af spjótfiskinum, sem
Hafsteinn veiddi sér til matar.
Hafsteinn á mat til að minnsta kosti eins árs, enda fór hann vel
útbúinn í hnattsiglinguna.
Sokkar og önnur plögg voru hengd til þerris í rekkverkinu.
Hafsteinn er ógiftur og barnlaus
og segir reyndar að það sé ekki fyr-
ir fjölskyldumenn að fara í siglingu
eins og hann á nú að baki. „Eg hef
aldrei tekið á mig þá ábyrgð að
stofna fjölskyldu. Ég hef alla tíð
verið í störfum, sem ekki eru bjóð-
andi konu og börnum. Ef ég hefði
búið áfram á íslandi hefði ég haldið
áfram að berjast við kerfið og 60
feta skútu hefði ég örugglega ekki
smíðað í hjáverkum á Islandi. Þar
er hugsunarhátturinn allt annar en
hér í Noregi, hraðinn og stressið
meira."
Hafsteinn er stakur reglumaður á
vín og tóbak. „Tóbak hef ég aldrei
þurft og sem ungur maður fann ég
út, að ég væri nógu vitlaus án þess
að setja áfengi inn fyrir mínar varir.“
Notaði 50 lítra af
hráolíu allan hringinn
Hafsteinn undirbjó sig af kost-
gæfni fyrir hnattsiglinguna. Hann
las sér vel til um veður og aðstæður
á leiðinni sem hann ætlaði sér að
sigla og keypti mat sem átti að duga
til tveggja ára útiveru. Hann keypti
kjöt og ávexti í dósum, þurrmeti
eins og kex og
brauðmat og mik-
ið af rúsínum og
ávaxtasafa svo
það helsta sé
nefnt. Samtals
kostuðu matföng-
in 330 þúsund
krónur íslenzkar
og þar sem ferðin
tók „aðeins" um
átta mánuði á
Hafsteinn mat-
föng til meira en
eins árs.
Þó Hafsteinn
keypti kost til
tveggja ára
reiknaði hann
með að ferðin
sjálf gæti tekið
um eitt ár, um-
frambirðgðirnar
voru til að tryggja
að vistir væru
nógar ef hann
lenti í miklum töf-
um eða erfiðleik-
um í því einskis
manns landi, sem
siglingin sunnan
við Astralíu og
Nýja Sjáland
raunverulega er.
Öryggisins
vegna keypti
hann líka um
1.000 lítra af hrá-
olíu á vélina, en
notaði hana eins
lítið og framast
var kostur. Nánast aðeins inn og
út úr höfnum í Englandi og Noregi
og við björgunina við Hornhöfða.
Olíueyðslan var því með ólíkindum
lítil, aðeins um 50 lítrar allan túr-
inn. Raforku fékk Hafsteinn að
mestu með því að nota litla vind-
myllu og sólarrafhlöðu sem hann
hafði um borð.
30 dagar urðu bara einn áfangi
Meðalhraði Eldingar á hnattsigl-
ingunni var rúmlega 100 mílur á
sólarhring og best fannst Hafsteini
að sigla á um 6 mílna hraða. Blaða-
maður gerir sér í hugarlund að í
hnattsiglingu reki hvert ævintýrið
annað, en hvernig lýsir Hafsteinn
ferðalaginu.
„Það er alítaf eitthvað til að horfa
fram til. Þegar ég fór frá Noregi
og sigldi niður Norðursjóinn var ég
þegar farinnn að huga að næsta
áfanga. Fljótlega fór ég að hugsa
öðru vísi heldur en daglaunamaður
í landi. Ég skipti leiðinni upp í áfanga
og 30 daga sigling á milli punkta
varð alls ekki eins og heill mánuður
f landi. Bara 30 dagar og einn áfang-
inn enn að baki.
Lífið um borð fellur í fastar skorð-
ur. Þú spáir í kort og veður, eldar
mat, heldur dagbók og tekur fréttir
norska útvarpsins á ákveðnum tíma.
Ef þú missir af einum fréttatíma
nærðu bara þeim næsta. Ef allt er
í lagi er ekki svo mikið að gera, en
svo þarf að skipta um stög, huga
að vélinni og sauma segl, en einn
gangur af seglum gaf sig í ferðinni.
I gegnum Kyrrabeltið við Afríku
var ég 14 daga og fór þá ekki nema
30-40 mílur á sólarhring. Þarna var
blankalogn lengstum, en svo allt í
einu gerði hitabeltisstorm, sem stóð
yfírleitt í um 15 mínútur. Maður sá
strókinn koma meðan bjart var á
daginn og gat undirbúið sig fyrir
hvellinn. A nóttunni vissi maður hins
vegar ekkert fyrr en skotið kom og
báturinn lá allt í einu kylliflatur.
Þetta voru slík veður að óhugsandi
var að nota þau til að sigla.
Þarna var ég að dóla mér í heilan
mánuð og hagaði mér eins og frum-
maðurinn þennan tíma. Leyfði mér
að vera nakinn um borð, enda ekki
skip að sjá dögum saman. Einn dag-
inn veitti ég torfu spjótfíska athygli
og náði að húkka einn á pilk, meira
en tveggja metra flykki. Ég steikti
hann og reyndi að borða, en viður-
kenni að ég er lélegur kokkur og
fiskurinn, sem þó líktist meira kjöti
en físki, var hreinlega vondur. Það
segir þó meira um mig en hráefnið.
Aldrei hræddur,
aldrei einmana
Góðrarvonarhöfða hafði ég heilar
200 mílur fyrir norðan mig þegar
ég fór þar fyrir. Vindur var mjög
hagstæður og ég
notaði hann til að
fara niður á
40.-43. gráðu og
sigldi á þeim
breiddargráðum
til Nýja Sjálands.
Fyrir Horn fór ég
síðan á 56. gráðu.
Það er .mikilvægt
að vera sæmilega
klár í siglinga-
fræðum og án
aðstoðar sigl-
ingatækja og
gervihnatta hefði
þetta verið erfíð-
ara. Við Suður-
skautslandið var
misvísunin til
dæmis heilar 50
gráður.
Langt suður af
Góðrarvonar-
höfða hreppti ég
fárviðri og þegar
veðrinu slotaði
kom í ljós að
framstagið hafði
gefíð sig. Ég
lensaði því og á
rólegri siglingu
fór ég upp í
mastrið með ör-
yggisól um mig
miðjan og gat
gert við til bráða-
birgða.“
— Aldrei
hræddur?
„Til hvers? Ég
þekki sjálfan mig og bátinn og við
treystuni hvor öðrum. Ég viðurkenni
að það gekk talsvert á þegar ég var
þarna uppi í mastrinu 22 metrum
ofan við bátinn og sveiflaðist á bæði
borð yfir öldutoppunum langt út
fyrir skipið."
— Aldrei einmana?
„Aldrei.“
Hafsteinn hafði með sér þijá
ganga af stögum til að skipta um
ef vírar gæfu sig, en 18 þræðir eru
í hveijum vír. Fyrst þegar hann varð
var við að einn þráður hafði gefíð
sig í aðalstögunum skipti hann um
þau öll. Hann ákvað aðeins að spara
þau er hann næst varð var við að
þræðir voru farnir að slitna og skipti
ekki um fyrr en fjórir þræðir voru
farnir. Enn sparaði hann er næsta
áhlaup gerði og nú var ekki skipt
um stög fyrr en sex þræðir voru
farnir í stögunum. Loks varð hann
að grípa til staganna, sem hann
hafði skipt út með einn þráð slitinn
og þegar upp var staðið hafði hann
notað alla víra þrisvar sinnum. Ekki
dugði það til því á endanum notað-
ist hann við víra úr rekkverkinu um
borð. Við Azoreyjar voru allir vírar
uppumir. Á stundum hugleiddi hann
að gefast upp þar sem skortur var
orðinn á stögum og ekki mátti mik-
ið bjáta á til að hann lenti í erfiðleik-
um. Þá hugsaði hann sem svo, að
ef hann kæmist næsta áfanga gæti
hann séð til. Þegar það gekk fram-
lengdi hann ferðina um einn áfang-
ann enn þar til takmarkinu var náð.
í Southampton fékk hann nýja
víra og telst því hafa lokið hnattsigl-
ingunni við bauju utan við South-
ampton því þar fékk hann aðstoð.
Yfír Norðursjóinn treysti hann sér
ekki með trosnuð og slitin stög.
Löngu fyrr, eða norðan við Azoreyj-
ar hafði hann þó farið yfír alla
lengdarbaugana og hafði því í raun
lokið hnattsiglingunni þar.
Hafsteinn reyndi að forðast álag
á mastur, segl og stög. Hann miðaði
við að sigla á sem næst sex mílna
hraða og ef hraðinn nálgaðrst 10
mílur fækkaði hann einfaldlega segl-
um til að minnka álagið. Hann viður-
kennir þó að í Suðurhafinu hafi hann
mest siglt á 18 mílna ferð svo söng
í rð og reiða.
Talið er að um 100 siglarar hafí
lagt upp í ferð í kringum hnöttinn
eins og Hafsteinn. Markmið þeirra
allra hefur verið að sigrast á þess-
ari erfiðu raun án þess að fara nokk-
urn tímann í land og án þess að
þiggja nokkurn tímann aðstoð.
„Non-stop“ kalla siglarar svona
ferðir. Fæstum hefur tekizt þetta
ætlunarverk sitt, margir hafa hætt,
aðrir þegið aðstoð eða farið í land.
Til margra hefur ekkert spurzt frá
því að þeir þeir lögðu af stað.
Samkvæmt upplýsingum frá Eng-
landi telja „sigurvegararnir" um tvo
tugi manna. Hafsteinn er í þeim
hópi. Hann hafði aðeins þrisvar sinn-
um samband við norsk flutningaskip
og bað skipveija um að koma skila-
boðum til ættingja um að ekkert
amaði að um borð í Eldingunni.
Sá fyrsti sem sigldi einn síns liðs
kringum hnöttinn án hjálpar og án
þess að taka land var Englendingur-
inn Robin Cnox Johnston árin
1968-69. Síðan sigldu aðeins örfáir
Bretar þessa leið á næstu 20 árum,
en 1989-90 náðu 14 Frakkar þessum
árangri í heimskeppni siglinga-
manna („Globe Challenge Race“).
Samkvæmt upplýsingum Sir Peter
Johnson í Lymington í Englandi, sem
er sérfræðingur um siglingar og
hefur skrifað margar bækur um
efnið, á Frakkinn Titouan Lamazou
metið í hnattsiglingu af þessum
toga, og er það 109 dagar. Haf-
steinn er því ekki aðeins fyrstur
Norðurlandabúa til að sigla þessa
leið, heldur eini maðurinn utan Eng-
lands og Frakklands.
Loksins tókst mér að ná þeim
Bein samskipti við annað fólk í
hnattsiglingu eru einfaldlega ekki
viðurkennd af siglingamönnum
nema um björgunarstörf sé að ræða.
Þetta ákvæði gæti hafa verið samið
beinlínis fyrir Hafstein Jóhannsson,
sem veitti þýzku fólki aðstoð á eftir-
minnilegan hátt.
„Ég leitaði vars inni á vogi norðan
við Hornhöfða þar sem útlit var fyr-
ir vitlaust veður og loftvogin hafði
fallið hressilega. Þetta var í byijun
febrúar og vélin hafði aðeins losnað
hjá mér í hristingnum og eitt stag
gefíð sig þannig að ég þurfti að
dytta að ýmsu um borð. Þarna hitti
ég þýzk hjón, sem höfðu verið í sigl-
ingum á 24 feta skútu í sex ár.
Þegar veðrið skall á urðu þau fyrir
því óhappi að missa legufærin og
fengu auk þess tóg í skrúfu bátsins.
Þau rak stjómlaust út úr voginum
og stefndu á grynningar fyrir utan.
Veðrið var orðið ofboðslegt, en ekki
var um annað að ræða en að fara
á eftir þeim. Ég sigldi hvað eftir
annað fram hjá þeim og veit ekki
hve oft ég reyndi að kasta til þeirra
kaðli. Ég þurfti að stýra skútunni
og forðast grynningarnar sjálfur.
Loksins tókst mér að ná þeim í tog
og koma þeim í var á ný, en það
mátti ekki tæpara standa. Ég sá
ekki bát Þjóðveijanna fyrir hvítfyss-
andi öldunum þegar ég sigldi inn á
voginn aftur. Það var stórkostleg
tilviljun að vera þarna nákvæmlega
á þessu augnabliki og geta hjálpað
þessu fólki.“
Á siglingunni hreppti Hafsteinn
15 sinnum storm, en samkvæmt
skilgreiningu er það meira en 9 vind-
stig eða 44 hnútar. Fárvirðri er 12
vindstig eða 64 hnútar og meira. I
einu slíku óveðri, suður af Ástralíu,
lagðist báturinn á hliðina svo mastr-
ið nam við sjóinn, en Eldingin sann-
aði hæfni sína og var komin á réttan
kjöl sekúndum síðar. í þessum látum
gaf rammgert rekkverkið sig á
stjórnborða.
„Þegar veðrið var sem verst var
ég niðri og lét sjálfstýringuna sjá
um siglinguna. Það var skárra held-
ur en að ég væri á kafi í sjóum uppi
á dekki eða farinn fyrir borð.“
Þrisvar sinnum kafaði Hafsteinn
í siglingunni til að skafa botngróður
af bátnum. Þetta var sérstaklega
slæmt í Þanghafinu og Indlands-
hafí, heilu flekkirnir sem tók daga
að sigla í gegnum, og einu sinni var
gróðurinn kominn fyrir hraðamælis-
nemann svo hann virkaði ekki.“
Eins og sagði í upphafi styttu
ýmis dýr sjávarins Hafsteini stundir,
en þau voru þó vægast sagt misjöfn.
„Hvali sá ég langa hluta leiðarinn-
ar, lifandi tignarleg dýr, sem gaman
var að fylgjast með, en einnig dauð
og illa lyktandi 20-30 tonna flykki,
sem voru stórhættuleg litlum báti.
Höfrungarnir voru bráðskemmtileg-
ir er þeir léku listir sínar og mér
líkaði vel við risastórar sæskjaldbök-
umar. Þær ala allan sinn aldur í
sjónum og eru ekkert að flýta sér,
þannig að ég á margt sameiginlegt
með þeim. Hákarlar eltu oft bátinn
og það frussaði uggvænlega i sjón-
um þegar bakugginn skar yfirborðið.
Mér var hins vegar alveg sama um
djöflaskötuna, sem fylgdi í kjölfarið
um tíma, en sú getur orðið stór.“
Svona ferðalag ætti að banna
Þegar Hafsteinn er spurður að
því á bryggjunni í Egersund hvað
hafí verið eftirminnilegast hefur
hann ekki um það mörg orð. Segir
aðeins að hann horfí aldrei til baka,
nú sé þessari ferð lokið. Hann hafi
unnið þessa glímu. Hann viti nú að
hann geti siglt kringum hnöttinn og
báturinn sem hajin smíðaði sjálfur
hafí staðist átökin. Lífíð sé hins veg-
ar stöðug áskorun og nú taki eitt-
hvað annað við.
„Ég er búinn að sanna að það er
hægt fyrir lítt njenntaðan mann að
hugsa og smíða bát upp á eigin spýt-
ur. Að það er hægt fyrir mann með
pungapróf að sigia samkvæmt sigl-
ingafræðum hringinn í kringum
hnöttinn. Að það er hægt fyrir venju-
legan daglaunamann að fjármagna '
svona ferð án þess að hafa sérstakan
fjárhagslegan bakhjarl. Slíkt vildi
ég ekki því þá hefði ég tapað frels-
inUj sem er mér svo dýrmætt.
Ég segi þó hiklaust að svona
ferðalag ætti að banna. Það getur
enginn maður staðið nauðsynlegt
útkikk 24 tíma á sólarhring og þó
ég geti tæpast keyrt nokkum niður,
sem gerir sér erindi á þessar slóðir,
þá geta stóru flutningaskipin auð-
veldlega siglt á bát eins og Eldingu
í svartamyrkri án þess að verða þess
vör. Þá hefði sá hinn sami, algjör-
lega saklaús, haft líf á samvizkunni
og það er ekki sanngjarnt að koma
nokkrum manni í þá stöðu.
Ég var hins vegar heppinn. Það
koma ekki allir heim aftur.“
Viðtal: Ágúst Ingi Jónsson.
Myndir: Olafur K. Magnússon.
2.
A"/ /a3J
____________
tjóy

§C_-------------------------
Q£. ý&Oa? , ■
.__________________

Ji?— i

J2
.A}OaL
• í<ÍL>7 corok&c .__

T

Þannig færði Hafsteinn í dagbók-
ina og eins og sjá m á lýsir hann
á látlausan hátt björgunarafrek-
inu fyrir norðan Hornhöfða.