Morgunblaðið - 16.06.1991, Blaðsíða 3

, MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16; JÚNI .1991
X S3
inn kom fyrst til mín og tjáði mér
að hann vissi í hvaða kirkjugarði
styttan væri. Ég hringdi á herberg-
ið til Guðmundar og um leið og
hann tók upp tólið sagði hann:
„Lögreglumaðurinn er kominn í
heimsókn til þín og hann hefur
fundið styttuna. Mig var að dreyma
það.“
Daginn eftir fórum við í kirkju-
garðinn til að skoða styttuna og
helst að kaupa hana til að flytja til
íslands ef þess væri nokkur kostur.
I kirkjugarðinum fundum við graf-
reitinn, sem var afar stór, umgirtur
marmaravegg, þar sem styttan
hafði verið í miðjunni. En það eina
sem vantaði var sjálf styttan. Nú
voru góð ráð dýr, en með hjálp hins
óviðjafnanlega vinar okkar, lögregl-
umannsins, tókst okkur að grafa
upp að ári áður hefði styttan verið
flutt til Vestur-Þýskalands, þar sem
Eisert-íjölskyldan bjó nú.
Við báðum Iögreglumanninn um
að reyna að komast að hvar í Vest-
ur-Þýskalandi styttan væri nið-
urkomin, til dæmis með því að at-
huga útflutningsskýrslur og þess
háttar. Lögreglumaðurinn lofaði að
gera sitt besta og láta okkur vita.
Smyglað úr landi
Hinn 24. rhars 1990 fékk ég bréf
frá lögreglumanninum. Hann hafði
þá fundið styttuna í hliðarherbergi
lúthersku kirkjunnar í Lodz. í maí
sama ár lögðum við Guðmundur svo
upp í aðra ferð okkar til Lodz til
að freista þess að flytja styttuna
til íslands. Vinur okkar, lögreglu-
maðurinn, hafði í millitíðinni skipu-
lagt fund með presti nokkrum í
borginni, sem var málið skylt. Við
höfum síðan átt mikið og gott sam-
starf við hann varðandi þetta mál
allt. Presturinn leiddi okkur í allan
sannleika um hvers vegna styttan
hafði lent í kirkjunni.
Arið 1945, þegar Þriðja ríkið var
komið að fótum fram, höfðu kirkj-
unnar menn fjarlægt alla gripi og
listaverk sem minnt gátu á nasism-
ann, og þar sem styttan minnti
dálítið á þýska örninn óttuðust
menn að pólskir föðurlandsvinir eða
rússneskir hermenn kynnu að
skeyta skapi sínu á henni sem og
öðrum listaverkum í garðinum, sem
eins var ástatt um. Styttan hafði
því verið flutt ásamt nokkrum öðr-
um listaverkum í hliðarherbergi í
kirkjunni þar sem hún hafði verið
síðan, gleymd og grafin.
Við ræddum síðan við prestinn
um möguleika á að fá styttuna
keypta og flutta úr landi til ís-
lands. Við náðum samkomulagi um
verð og að presturinn gengi frá öll-
um nauðsynlegum pappírum varð-
andi flutninginn til Islands. Þess
má geta að presturinn og kona
hans eru miklir Islandsvinir og töldu
sig standa í mikilli þakkarskuld við
land og þjóð síðan þau höfðu tekið
á móti þremur tonnum af íslensku
lambakjöti á tímum Samstöðu, þeg-
ar hungursneyð ríkti í Póllandi.
Frá því í maí 1990 hef ég verið
í stöðugu bréfasambandi við prest-
inn varðandi afhendingu styttunn-
ar, en það hefur verið þrautin
þyngri þar sem allt hefur staðið
fast í hinni pólsku skriffinnsku.
Presturinn hefur í eigin persónu
farið þrisvar til Varsjár til að þrýsta
á um afhendingu styttunnar og auk
þess hefur lögfræðingur Kirkju-
ráðsins gert sér ferð þangað tvisvar
í sama tilgangi. Umsóknin um út-
flutningsleyfi styttunnar liggur enn
á sama kontórnum, og enginn veit
hvenær leyfíð verður gefið.
Hinn 16. maí síðastliðinn kom
Guðmundur aftur í heimsókn og
um kvöldið segir hann: „Við förum
til Lodz á morgun og sækjum stytt-
una.“ Ég svaraði því til að leyfið
hefði ekki enn fengist. „Mér er
sama, við smyglum henni bara úr
landi,“ sagði hann án þess að
blikna.
Auðvitað var farið að vilja Guð-
mundar og 17. maí lögðum við af
stað til Lodz. Þar áttum við ánægju-
legan fund með prestinum og vini
okkar lögreglumanninum, sem
hafði orð á þeim möguleika að snið-
ganga formsatriðin og að við ein-
faldlega tækjum styttuna með okk-
Einar Jónsson í vinnustofu sinni í Róm 1902 að móta myndina Maður og kona.
ur til íslands án frekari málaleng-
inga.
Mánudaginn 20. maí 1991 var
styttunni komið fyrir í pólskum
flutningabíl og ekið til Stettin, þar
sem henni var umskipað á danskan
vörubíl og ekið til Kaupmannahafn-
ar. Síðan var ætlunin að koma henni
um borð í Bakkafoss sem átti að
sigla frá Kaupmannahöfn 6. júní,
með áætlaðan komudag til Reykja-
víkur miðvikudaginn 12. júní 1991.“
Symbólsk mynd
um drukknaða konu
Lengra nær frásögn Jörgens
Holm ekki og kvaðst Guðmundur
Axelsson hafa litlu við hana að
bæta, en staðfesti að hér væri í
öllum aðalatriðum farið með rétt
mál. Styttan er komin til landsins
og er nú í vörslu Guðmundar.
Ljóst er að það hefur verið tals-
vert puð að smygla styttunni úr
landi. Hún er um 2,10 metrar á hæð
og vegur 465 kíló. Guðmundur
kvaðst hafa fyrir satt að það hefði
tekið um tvo sólarhringa að koma
henni út úr kirkjunni í Lodz og í
flutningabílinn. Hann sagðist ekki
vilja bijóta þá grundvallarreglu að
gefa upp kaupverðið, en sagði að
auk kaupverðsins hefði hann lagt í
talsverðan kostnað við að hafa upp
á styttunni,_ koma henni úr landi
og flytja til íslands. Þá væri og ljóst
að hún þarfnaðist viðgerðar og
meðal annars vantar á hana fót-
stall og hendur.
Svo skemmtilega vill til að
saga styttunnar tengist lítillega
byggingarsögu Hnitbjarga, lista-
safns Einars Jónssonar á Skóla-
vörðuholti. í viðtali við Elínu Pálma-
dóttur blaðamann, í Lesbók Morg-
unblaðsins í desember 1965, segir
frú Anna Jónsson, kona Einars, svo
frá:
„Nokkru áður hafði Einar verið
svo heppinn að fá pöntun frá Pól-
landi um höggmynd sem var vel
borguð og hann gat byggt þessa
nýju álmu við húsið. Þannig stóð á
því, að auðug kona í Póllandi hafði
séð myndabókina með verkum Ein-
ars og orðið svo hrifín, að hún bað
mann sinn um að að fá að kaupa
verk eftir hann í nýtt stórhýsi, sem
þau voru að láta reisa sér. Skömmu
seinna dó konan, drukknaði í bað-
kerinu. Maðurinn hennar skrifaði
þá Einari og sagði að konan sín
skyldi fá myndina, sem hana hafði
langað svo til að eignast — á gröf-
ina. Listamanninum gaf hann
fijálsar hendur um það hvernig hún
skyldi vera og Einar gerði symb-
ólska mynd um þessa drukknuðu
konu. Þetta verkefni kom sér sem-
sagt einkar vel á þeim tíma ...“
Svo mörg voru þau orð frú Önnu
Jónsson um styttuna góðu, sem nú
er komin heim til föðurhúsa eftir
langa útivist. Guðmundur Axelsson
hefur undanfarna daga unnið að
því að koma henni frá borði og í
viðgerð, og þaðan væntanlega heim
í Klausturhóla, en að hans sögn er
enn allt óráðið um framtíð hennar.
FEGRIÐ GARÐINN OG BÆTID
MEÐ SANDI OG GRJÓTI
SANDUR
SIGURSTEINAR VÖLUSTEINAR
HNULLUNGAR
Þú færö sand og allskonar grjót hjá okkur.
Viö mokum þessum efnum á bíla eða
í kerrur og afgreiðum líka í smærri
einingum, traustum plastpokum sem
þú setur í skottið á bílnum þínum.
BJÖRGUN HF.
SÆVARHÖFÐA 33
SÍMI: 68 18 33
Afgreiöslan viö Elliöaár er opin:
manud. - föstud. 7:30 - 18:30
laugardaga 7:30 -17:00
Opið í hádeginu nema á laugardögum.