Morgunblaðið - 16.06.1991, Blaðsíða 22

22 C
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR SUNNUDAGUR 16. JÚNI 1991
MYNDLISTÆr eitthvab ab óttast?
EVRÓPULIST
TRAMTÍÐARINNAR
UMRÆÐAN um sameiningu Evrópu hefur verið á dagskrá hér á landi
um nokkurt skeið. Hvort sem það hefur verið undir skammstöfuninni
EB eða EES, hefur hún hins vegar oft reynst yfirborðskennd og helgast
í allt of miklu mæli af hagsmunum fiskútflytjenda fremur en þjóðarinn-
ar allrar. Þetta þarf að breytast, og því er gott að nota þjóðhátíðar-
helgina til að velta upp eftirfarandi spurningu: Hvaða áhrif mun þessi
þróun í átt til rosa-ríkis hafa á framvindu myndlistar í Evrópu, og
einkum á Islandi, í náinni framtíð?
Amyndlistarþingi, sem haldið var
í lok maímánaðar, var nokkuð
drepið á þetta mál. í setningarávarpi
sínu varaði þingforseti, Björn Th.
Bjömsson, Iistamenn sterklega við
þeim samruna, sem
framundan væri.
Ef þjóðin yrði ekki
á varðbergi . væri
hætta á að menn-
ing framtíðarinnar
í listum og á öðrum
sviðum rynni átak-
alítið saman í eins
konar uppsullaðan
uni-kultúr Evrópu, þar sem öll sér-
kenni yrðu þurrkuð út, og enginn
bragðmunur yrði að neinu frá einu
landi til annars.
Með slíkum orðum er ekki verið
að gera kröfur um tilskipanir um
menningarlegar víggirðingar; slíkt
hefur ætíð reynst gagnlítið, og yrði
örugglega gagnslaust á tímum sívax-
andi samskipta þjóða heimsins. Hér
kemur líka til að það þjónar litlum
tilgangi að reyna að skilgreina hvað
er þjóðlegt og hvað ekki; góð list
verður ætíð bæði þjóðleg og alþjóð-
leg, en léleg list batnar ekkert við
að flagga þjóðrembingi. Það sem
þarf að huga að er grunnurinn - sá
jarðvegur sem listsköpunin sprettur'
upp úr.
Þetta hefur þegar verið talsvert
rætt með tilliti til tungumálsins. All-
ir landsmenn eru sammála um að
varðveita íslenskuna og gæta þess
að hún sé fullkomlega nothæf til allra
hluta hér á landi; nýyrðasmíð á svið-
um tækni og vísinda er umtalsverð
og illa séð að menn sletti erlendum
orðum, sem ekki hafa verið aðlöguð
málinu og unnið sér þar sess. Þetta
er hins vegar varnarbarátta, þar sem
þarf sífellt að vera á varðbergi; mestu
hætturnar sem sjást nú um stundir
felast í brenglaðri málkennd og er-
lendri orðaröð, sem talsvert er farin
að sjást í dagblöðum og þýðingum í
sjónvarpi.
Hins vegar hefur ekkert verið
rætt um myndlistina eða aðra þætti
menningarinnar. Hvernig hefur þró-
unin verið innan Evrópubandalagsins
tii þessa? Við fyrstu sýn virðist ekki
margt að óttast í þessum málum.
Evrópubandalagið er að stofni til
meira en þijátíu ára gamalt, og ekki
verður séð að einkennin í listum
þeirra landa, sem lengst hafa verið
þar með, hafi runnið saman í eitt,
þó vissulega séu alþjóðlegar hreyf-
ingar meira áberandi nú en nokkru
sinni fyrr. Hins vegar eru nú uppi
áætlanir um meiri miðstýringu band-
alagsins, og ekki fullséð, hvaða áhrif
það hefur á menningarmálin. Eins
og rakið var í pistli fyrir mánuði er
ljóst, að flutningur listaverka og
annarra menningarverðmæta innan
bandalagsins verður háður takmörk-
unum sem hver þjóð setur. En það
segir ekki allt, því hið sama gildir
um listirnar og aðra þætti mannlífs-
ins - menntunin verður lykillinn að
þróuninn í framtíðinni.
Listmenntun, eins og önnur
menntun, hefur það hlutverk að
fræða og byggja fólk upp til átaka
í framtíðinni. Og þar sem framtíðin
eftir Eirík
Þorlóksson
Evrópubandalagið — stefnir það að sköp-
un eins uni-kúltúrs fyrir allar þjóðir álfunnar?
kemur á morgun, er ljóst að rétt
uppbygging mennta er mikilvæg öll-
um þjóðum, en lífsspursmál fyrir
smáþjóðir, sem geta ekki reiknað
með að aðrir taki mikið tillit til þeirra.
Framundan er mikil breyting á
menntakerfum Evrópuþjóða í átt til
samræmingar. Yfirlýstur tilgangur
þess starfs er að menntun í einu landi
njóti fullrar viðurkenningar í öllum
öðrum, en hér skiptir útfærslan meg-
inmáli; því ef samræmingin á að ná
til allra innri þátta námsefnis, getur
það orðið dauðadómur yfir þjóðlegri
menningu og forboði þess uni-kúlt-
úrs, sem nefndur var áðan. Og þá
er ýmislegt að óttast.
Það er grundvallaratriði, að list-
menntun sem önnur menntun hér. á
landi byggi á íslenskri menningu,
bæði á sviðum lista, bókmennta og
sögu. Að kynnast alþjóðlegum stefn-
um að fornu og nýju getur aldrei
komið í stað þess að fræðast um
þessi atriði. Listamenn framtíðar
jafnt sem samtíðar verða að finna
sínar rætur í íslenskri menningu, til
að geta nýtt sér skynsamlega það
sem þeim berst erlendis frá; án fót-
festu verða þeir eins og lauf í vindi,
landlaus reköld sem berast stefnu-
laust með straumum uni-kúltúrsins,
sem þegar er tekið að boða.
En hver er menntastefna íslenskra
yfirvalda í náinni framtíð? Það er
vert að athuga betur á næstunni,
áður en undirbúningur næsta skóla-
árs hefst.
SÍGILD TÓNLISTÆct/ ad búa í
Hafnarjtrbi?
Klassík í FirÖinum
LISTAHÁTÍÐ Hafnarfjarðar heldur áfram og í kvöld verða tónleik-
ar í Hafnarborg kl. 20.30. Flytjendur eru Ármann Helgason klari-
nettuleikari, Gunnar Gunnarsson flautuleikari, Martin Frewer fiðlu-
leikari og píanóleikararnir Guðrún Guðmundsdóttir og David
Knowles.
eftir Jóhönnu
Þórhallsdóttur
Eg skrapp til Hafnarfjarðar og
hitti fyrir Gunnar og Guð-
rúnu, en þau voru að fara að æfa
sig fyrir tónleikana. Ég spurði
Gunnar hvaða verk væru á dag-
hbhm skránni hjá þeim?
„Við erum
núna að æfa
mjög skemmti-
legt verk eftir
Friedrick Kuhlau
en sá var þýskur
samtímamaður
Beethovens. Fað-
ir hans var flaut-
uleikari í herhljómsveit og kenndí
honum á flautu. Svo var það 1810
þegar Napoleon gerði eina af sín-
um bommertum að Kuhlau flúði
til Danmörku. Var honum vel tek-
ið af Dönum. í Danmörku voru
menn eins og Weyse undir sterkum
áhrifum frá Mozart og Haydn, en
Kuhlau dáði Beethoven mjög. Ku-
hlau stóð fyrir kynningum á tón-
list Beethovens bæði með tónleik-
um á verkum hans auk þess sem
hann flutti sjálfur verk hans. En
1825 rétt áður en Beethoven lést
hittust tónskáldin og voru það víst
miklir fagnaðarfundir. Það kvöld
voru a.m.k. drukknar tvær hvít-
vínsflöskur og sömdu þeir tón-
skáldin kanóna sér til skemmtun-
ar. Þegar Kuhlau kom svo aftur
heim samdi hann Grand Sonate
Concertande op. 85 og í a moll
eins og Beethoven hafði strengja-
kvartettinn sinn op. 132. Það er
talað um a moll-tímabilið og Schu-
bert samdi líka strengjakvartett í
a moll. En Kuhlau samdi mikið
fyrir flautu og píanó eitthvað í
kringum 30 verk. Þetta er líka
mjög píanistíst verk, píanópartur-
inn er mjög stór og rnikill, enda
var kallinn víst mikill píanisti sjálf-
ur,“ segir Gunnar Gunnarsson og
ég heyri í Guðrúnu spila úr verki
Kuhlaus þessum orðum til stuðn-
dngs. „... og það er flautukvartett
í Danmörku sem kallar sig Kuhlau-
kvartettinn svo hann er mjög virt
tónskáld í Danmörku a.m.k. þótt
ekki hafi hann verið mikið fluttur
hér. Frægastur er Kuhlau þó
eflaust fyrir „Elverhój" sam hann
samdi sérstaklega 1828 fyrir brúð-
kaup Friðriks prins sem seinna
varð Friðrik VII kóngur."
— En hvernig samræmist það
nú skólastjórastarfinu hér í Tón-
listarskóla Hafnarfjarðar að leggja
stund á flautuleikinn?
„Já, það er nú það. Ætli þetta
sé bara ekki eins og dagur og
nótt. Nóttin verður að víkja fyrir
deginum. Stundum verður skóla-
stjórinn að víkja fyrir flautuleikar-
anum. Þetta er búið að vera strem-
bið skólaár. Tónlistarskólinn var
40 ára og það var samkeppni um
byggingu nýs Tónlistarskóla svo
það er stundum erfitt að gefa sér
tíma í að æfa sig. Ég á erfitt með
að vera rólegur að æfa þegar það
eru margir hlutir sem bíða af-
greiðslu inni á skrifstofu. Svo
þagnar síminn ekki suma dagana,“
segir Gunnar en ég á erfitt með
að ímynda mér að hann sé mjög
stressaður þessi rólyndislegi mað-
ur. Við Gunnar skoðum efnisskrá
kvöldsins nánar og á eftir Kuhlau
verður flutt Vorsónata Beethovens
sem Martin Frewer flytur ásamt
David Knowles, en Martin spilar í
Sinfóníuhljómsveitinni og hefur
verið búsettur hér á landi undan-
farið og er reyndar að koma sér
fyrir í Hafnarfirðinum fræðir
Gunnar mig á. Það er víst staður-
Gunnar Gunnarsson, skóla-
stjóri Tónlistarskólans í
Hafnarfirði — Þetta er vinna
bæði dag og nótt og stundum
verður skólastjórinn að víkja fyrir
flautuleikaranum.
inn til búa á þessa dagana. Þá flyt-
ur Ármann Helgason klarinettu-
leikari fjögur þjóðlög útsett af
Þorkatli Sigurbjöm'ssyni og sónötu
eftir Francis Poulenc, þannig að
eftir hlé kveður við nýrri tón og
að lokum verður flutt Divertimento
fyrir flautu, fiðlu og klarinett eftir
Malcom Arnold. Að vísu samdi
Arnold þetta fyrir óbó en fiðlan
mun leika óbóhlutann. Og af Ár-
manni er það að segja að hann er
Hafnfirðingur sem hefur stundað
nám í Royal Northern College í
Manchester en er núna í London
og leikur með Salomon Ensamle
þar í borg auk þess sem hann er
í einleikstímum. David Knowles er
óþarft að kynna en hann hefur nú
búið hér í 9 ár og leikið og kennt
víða. Að vísu býr hann ekki í Hafn-
arfirðinum, en það gerir Guðrún
Guðmundsdóttir hins vegar, ný-
flutt reyndar og kennir við Tónlist-
arskólann. Hún var í framhalds-
námi í Köln en hefur leikið með
kórum og einsöngvurum og þau
Gunnar hafa spilað mikið saman.
Og þá held að það sé ekkert eftir
nema að hvetja fólk til þess að
drífa sig á tónleikana og jafnvel
skoða sig um í bænum í leiðinni.
Þar eru bæði kaffihús og listaverk
og að ekki sé talað um góðan
móral í bænum.
BÆKUR///vers vegna kaupirfólk
bœkursem þab skilurekki?
KÍKTJNN UM
SKRAARGATIÐ
ÞAÐ ER stundum fróðlegt að skoða lista yfir metsölubækur. Yfirleitt
skipta bækur reglulega um sæti á listunum, hvort sem þær eru á lista
yfir skáldsögur eða allskyns fróðleiksbækur og fáheyrt að bók hreiðri
svo um sig að það taki mörg ár að losa hana úr þessum eftirsóttu
klifurstigum. Svo rótfastir eru ekki einu sinni svæsnustu rómanar og
æsispennandi leynilögreglusögur sem fylla tíðum skáldsagnalistann.
En nú hefur bók um eðlisfræði — eða öllu heldur um uppruna veraldar-
innar — slegið öll met.
Bókin heitir „A Brief History of
Time“ (útg: 1988) og lýsir leit
vísindamanna að lyklinum að upp-
runa heimsins og hugmyndum þeirra
um hvernig hann hafi orðið til í ár-
daga. Bókin spyr
þeirra spurninga
sem við höfum vís-
ast öll spurt upp-
hátt eða með sjálf-
um okkur þegar við
horfum upp í him-
inhvolfið. Tekur
heimurinn einhvers
staðar enda? Og er
eftir Guðrúnu
Nordal
til Guð sem stjórnar þessum aragrúa
stjarna eða býr eitt lögmal að baki
öllum hreyfingum í veröldinni? Við
erum stödd á þessum dulúðlegu
mörkum milli guðfræði og eðlis-
fræði, trúar og vísinda. Og við erum
sólgin í að vita meira.
Þó að þessi áhugi á vitneskju um
hinstu rök tilverunnar sé augljós-
lega fyrir hendi, er ótrúlegt
hve umrædd bók Stephen
Hawkings, sem er þrátt fyr-
ir allt eðlisfræðibók, hefur
farið víða. Stephan Hawk-
ing er einn fremstur núlif-
andi eðlisfræðinga og situr
í þeim sama prófessorsstóli
og Isaac Newton sat í Cam-
bridge. í bókinni greinir hann
án tilgerðar frá hinum erfiðustu
vandamálum sem vísindamenn eiga
við að glíma. Og talar beint til þín
og mín. Það er kannski þetta óvenju-
lega hispursleysi og tiltrú á hinum
almenna lesanda til að fylgja honum
eftir krókstigu vísindanna sem hefur
heillað lesendur.
En þó að við gerum okkur ferð í
bókabúð og kaupum bók er þá um
leið öruggt að við lesum hana? Og
Stephan
Hawking
þó við lesum bókina er þar með sagt
að við skiljum hana? Stephen Hawk-
ing hafði sjálfur svar við þessum
spurningum. Ef lesandi mundi skilja
öll þau erfiðustu vandámál sem við
er að glíma í eðlisfræði þá væri hann
sjálfur vísindamaður. Það er því ekki
líklegt að við getum skilið rökin í
röksemdafærslu hans. Sem er léttir.
En hver vill vera fyrstur til að viður-
kenna opinberlega að hann skilji
ekki bók sem allir þykjast hafa lesið
eða a.m.k. keypt? Fæstir, það var
því kærkomið þegar Bernard Levin,
dálkahöfundur The Times, sem þykir
vel gefinn maður viðurkenndi að
hann hefði lagt bókina frá sér á blað-
síðu 29. Hann hafði misst þráðinn.
En af hveiju kaupum við bók sem
við skiljum ekki? Ein skýringin gæti
legið í því að það er kraftaverki lík-
ast að bókin hafi verið skrifuð. Step-
hen Hawking, nú 49 ára, skrifaði
bókina þrátt fyrir alvarlegan
sjúkdóm (þær taugafrumur
eyðast sem flytja taugaboð-
in: motor neurone-veiki)
sem hann fékk þegar hann
var á þrítugsaldri. Þá voru
honum aðeins ætluð fá ár,
en Hawking hefur ögrað
læknavísindunum, brotið
blað í sínum eigin rannsókn-
um og skrifað bók (þrátt fyrir
að það taki hann a.m.k. mínútu
að „skrifa" eitt orð) aðeins til að
gefa almenningi hugmynd um rök
fyrir flóknustu kenningum um tilurð
veraldarinnar. Það nægir líklega
flestum að horfa örsnöggt inn í heim
vísindanna um þennan glugga sefn
Hawking leiðir okkur að. Því óvísind-
alega þenkjandi manneskjum finnst
rétt eins og þær hafi í leyfisteysi kíkt
í gegnum skráargatið.