Morgunblaðið - 03.08.1991, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. ÁGÚST 1991

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
*
Astæða til að
vona það bezta
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
BCCI-málið
Bankí glæpamanna
ognjósnara
„Mesta bankasvindl sögpunnar,“ segir saksóknari New York
ALÞJÓÐLEGI bankinn BCCI var ákærður í New York í vikunni fyr-
ir „mesta bankasvindl í fjármálasögu heimsins" og dæmdur til að greiða
200 milljóna dollara metsekt fyrir brot á bandarískum bankalögum.
Þetta eru hörðustu aðgerðirnar gegn BCCI síðan bankanum og útibúum
hans í 69 löndum var lokað 5. júlí.
Leiðtogafundurinn í Moskvu
markar upphaf nýs skeiðs í
samskiptum risaveldanna. Leiðtog-
arnir George Bush og Mikhaíl Gorb-
atsjov hafa báðir lýst því yfir að
kalda stríðinu sé nú lokið og ný öld
samstarfs og friðarviðleitni sé hafin.
START-afvopnunarsamningur-
inn, sem undirritaður var á fundin-
um, er sögulegt skref í afvopununar-
málum, þar sem langdrægum kjarn-
orkuvopnum er í fyrsta sinn fækkað
í raun. Ef marka má yfírlýsingar
leiðtoganna tveggja er sáttmálinn
aðeins upphafið að enn frekari fækk-
un gereyðingarvopna og auknum
hernaðarlegum stöðugleika.
Fundurinn í Moskvu er vísbending
um að í framtíðinni verða fundir leið-
toga risaveldanna ekki lengur nær
eingöngu spennuþrungnar viðræður
um afvopnunarmál og lausn alvar-
legra deilumála. Forsetar Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna gáfu til
kynna að héðan í frá yrði aukið á
friðsamlegt samstarf á öllum sviðum
og ógrynni verkefna væru framund-
an. Á fundinum voru undirritaðir
samningar um samstarf í efnahags-
málum, varnir gegn hryðjuverkum,
samræmd viðbrögð við stórslysum
og náttúruhamförum, lyfjaaðstoð
Bandaríkjamanna við Sovétríkin og
hjálp þeirra við einkavæðingu bygg-
ingariðnaðar og húsnæðismarkaðar
í Sovétríkjunum. Auk þess gerðu
leiðtogarnir með sér samkomulag
um samstarf í geimvísindum og eft-
irlit með umhverfisvernd. Þama er
byrjað smátt, en byijunin lofar góðu.
Það er tímanna tákn að leiðtog-
amir eyddu heilum degi í að funda
um efnahagsmál. Líklegt er að á
næstunni muni Bandaríkjamenn
fjárfesta í auknum mæli í Sovétríkj-
unum og veita aðstoð við uppbygg-
ingu markaðskerfis þar í landi. Báð-
ir aðilar munu hagnast á því.
Bandarísk fyrirtæki sjá mikla fjár-
festingarmöguleika í Sovétríkjunum
og Sovétmönnum er lífsnauðsyn að
fá erlent fjármagn inn í efnahagslíf-
ið og taka markaðsöflin í sína þjón-
ustu til þess að geta brauðfætt þjóð-
ina.
Framganga Mikhaíls Gorbatsjov,
forseta Sovétríkjanna, á fundinum
ber því vitni að Sovétmenn em að
segja skilið við kreddur kommúnism-
ans, vilja ijúfa efnahagslega ein-
angrun sína og ganga inn á heims-
markaðinn. Aukin viðskipti Sovét-
manna við umheiminn eru skrpf í
átt til þess að tryggja heimsfriðinn.
Hið nána samstarf Evrópubanda-
lagsríkjanna, sem hófst með sam-
starfi á sviði efnahagsmála, er bezta
sönnun þess að verzlun og viðskipti
eru friðarstarfsemi. Það er fjarlægur
möguleiki nú að fomir fjendur á
borð við Frakkland og Þýzkaland
fari í stríð. Menn skjóta ekki við-
skiptavini sína.
Ákvörðun Bush forseta um að
veita Sovétmönnum beztu viðskipta-
kjör í Bandaríkjunum ber vott um
stuðning hans við efnahagsumbætur
Gorbatsjovs. Mikið er komið undir
því að þær umbætur takist og efna-
hagsástand í Sovétríkjunum batni.
Helzta ógnunin við stöðugleika á
alþjóðavettvangi og þann mikla
árangur, sem náðst hefur í samskipt-
um risaveldanna, er innanlands-
ástandið í Sovétríkjunum. Þar er nú
gífurleg efnahagskreppa, sem leiðir
af sér félagslegan óróa. Eins og
Edúard Shevardnadze, fyrrum ut-
anríkisráðherra Sovétríkjanna, var-
aði við í viðtali í Morgunblaðinu í
gær, er hætta á að slíkt leiði til
valdaráns harðlínumanna og ógnar-
stjórnar. Hætt er við því að draugur
kalda stríðsins verði magnaður upp
ef harðlínukommúnistar komast til
valda á ný í landinu, sem ræður
yfir stærsta her í heimi og flestum
kj amorkuvopnum.
I fyrsta sinn í fimmtíu ár stóðu
Bandaríkjamenn og Sovétmenn hlið
við hlið þegar Saddam Hussein réðst
inn í Kúveit og ógnaði friði og stöð-
ugleika við Persaflóa. Slík samstaða
hefði verið óhugsandi fyrir aðeins
fáeinum ámm, þegar Mið-Austur-
lönd voru eins konar pólitískur og
hemaðarlegur æfingavöllur risa-
veldanna. Á leiðtogafundinum í
Moskvu var byggt á þeim granni,
sem lagður var í Persaflóastríðinu,
og boðað til ráðstefnu um frið fyrir
botni Miðjarðarhafs. Það hefur þeg-
ar borið árangur, þar sem ísraelar
samþykkja nú að ráðstefnan verði
haldin. Sömuleiðis vilja Bandaríkin
og Sovétríkin leggja sitt af mörkum
til að friðsamleg lausn finnist í Júgó-
slavíu.
Enn eru ýmis ágreiningsmál
óleyst á milli Bandaríkjanna og Sov-
étríkjanna, sem geta orðið Þrándur
í Götu þess nána samstarfs, sem
virðist i burðarliðnum. Sovétmenn
veita einræðisherranum Kastró á
Kúbu ennþá fjárhags- og hemaðar-
aðstoð og lengja með því lífdaga
einnar síðustu marxistastjómarinn-
ar, á sama tíma og sovézki kommún-
istaflokkurinn hefur sagt skilið við
marxismann. Það þýðir ekki fyrir
Sovétmenn að skjóta sér á bak við
það að þeir verði að uppfylla samn-
inga sína við Kúbumenn. Ef vilji er
fyrir hendi til að leysa þessa deilu,
verður hún leyst. Sama má segja
um málefni Eystrasaltsríkjanna.
Sovétstjórnin verður að taka upp
viðræður við ríkin um sjálfstæði
þeirra á raunsæjum grandvelli, án
þess að hengja sig í lagaflækjur
varðandi úrsögn úr Sovétsamband-
inu.
Þótt þessi mál séu óleyst, vora
þau rædd á leiðtogafundinum. Það
er skref í áttina. Fyrir nokkrum
áram, jafnvel mánuðum, hefðu Sov-
étmenn kallað það óþolandi íhlutun
í innanríkismál Sovétríkjanna af
hálfu Bush forseta að vilja tala um
framtíð Eystrasaltsríkjanna. Nú er
Gorbatsjov tilbúinn að ræða málin í
hreinskilni og taka þau upp aftur
síðar. Eins og Marlin Fitzwater,
blaðafulltrúi Hvíta hússins, sagði:
„Við getum nú vakið máls á þessum
atriðum, sem valda erfiðleikum okk-
ar á miíli, rætt þau af einlægni og
hreinskilni." Svo virðist, sem leiðtog-
ar risaveldanna séu tilbúnir að tala
saman um öll mál og leita lausna á
þeim. Leiðtogafundurinn í Moskvu
gefur tilefni til bjartsýni — ástæðu
til að vona það bezta.
Bankinn er sakaður um að hafa
staðið í tengslum við eiturlyfja-
kónga, vopnasala og leyniþjónustu-
stofnanir víða um heim og haft 4-15
milljarða dollara af sparifjáreigend-
um. Fram hafa komið ásakanir um
að stjómmálamenn og seðlabankar
hafi vitað um starfsemi bankans og
jafnvel þegið mútur, en ekki látið
nógu fljótt til skarar skríða.
„BCCI var rekinn sem óheiðarlegt
glæpafyrirtæki í allri 19 ára sögu
sinni,“ sagði saksóknarinn í New
York, Robert Morgenthau. „Bankinn
falsaði skjöl, faldi ólöglegan hagnað
eiturlyfjasala og annarra glæpa-
manna og mútaði embættismönn-
um.“ Stofnandi bankans, Agha Has-
an Abedi, og aðalrekstrarstjóri hans
þar til í fyrra, Swaleh Naqvi Dhabi,
vora ákærðir fyrir að hafa skipulagt
svindlið og krafizt er að þeir verði
framseldir frá Pakistan og Abu
Dhabi.
BCCI komst inn í bandaríska bank-
akerfi með því að kaupa á laun eign-
arhaldsfyrirtækið First American
Bankshares í Washíngton og banka
í Georgíu og Kaliforníu í trássi við
bandarísk bankalög. Stjóm First
Ameriean hefur ekki verið ákærð, en
rannsókn stendur yfír. Stjómarform-
aðurinn er Clark Clifford fyrram
landvamaráðherra, sem neitar því að
hafa brotið lög.
Vikuritið Time segir í ítarlegri
umfjöllun, sem hér er stuðzt við, að
ekkert fjármálahneyksli á síðari tím-
um jafnist á við BCCI-hneykslið. í
engu öðru hneykslismáli hafi „eins
miklir fjármunir, eins margar þjóðir
og eins margir kunnir menn“ komið
við sögu. BCCI sé stærsta glæpafyr-
irtæki, sem sögur fari af. Ekkert
fyrirtæki hafi staðið fyrir eins víð-
tækum aðgerðum til að fela illa feng-
ið fé og aldrei hafí verið komið á fót
eins stórri „fjármagnsviðskiptamið-
stöð“ fyrir menn á borð við Manuel
Noriega, Ferdinand Marcos, Saddam
Hussein og eiturlyfjabaróna í
Kólombíu.
Innan BCCI starfaði leyniþjón-
ustu- og öryggisdeild, „Svarta netið,“
sem beitti öllum tiltækum ráðum til
að treysta stöðu bankans um allan
heim að sögn Time. Deildin sé búin
fullkomnum njósnatækjum og að-
ferðir hennar hafi verið mútur og
fjárkúgun, mannrán og jafnvel morð.
Henni var aðallega stjórnað frá
Karachi og starfsmenn hennar vora
1.500.
Aðrar deildir sáu um að fela hagn-
að af eiturlyfjaviðskiptum og gera
einræðisherrum kleift að stela úr rík-
isfjárhirzlum. Svarta netið starfar
enn, stundar ábatasöm vopnavið-
skipti og sér um flutninga á eiturlyfj-
um og gulli. Að sögn Time vinnur
deildin oft með leyniþjónustustofnun-
um á Vesturlöndum og í Miðausturl-
öndum. Blaðið hafði áður greint frá
því að bandaríska þjóðaröryggisráðið
notaði BCCI til að beina hagnaði af
vopnasölu til írans til uppreisnar-
manna í Nicaragua og geyma fé til
leyniaðgerða. Leyniþjónusta bandar-
íska landvamaráðuneytisins mun
hafa haft sérstakan mútusjóðsreikn-
ing í bankanum.
Leyniþjónustan CIA hefur fengið
aðstoð frá Svarta netinu í nokkrum
aðgerðum að sögn fyrrverandi starfs-
manns þess, sem nú er leynivitni
Bandaríkjastjómar. Aðrir hafa greint
frá nánu samstarfi BCCI við leyni-
þjónustustofnanir í ísrael og á Vest-
urlöndum og alþjóðlega hópa hryðju-
verkamanna, þar á meðal Byltingarr-
áð Fatah undir stjórn Abu Nidals.
Grunur leikur á að Líbýumenn, Sýr-
lendingar og PLO hafi geymt fé
handa hryðjuverkamönnum á reikn-
ingum í banka BCCI í London.
Að minnsta kosti sex brezk fyrir-
tæki seldu hryðjuverkamönnum í
Miðausturlöndum vopn óafvitað fyrir
milligöngu BCCI að sögn The Sunday
Times.
Ein helzta skýringin á því hvers
vegna bankinn komst svo lengi upp
með svikastarfsemi sína er talín sú
að hann stóð í sambandi við leyniþjón-
ustustofnanir og mútaði embættis-
mönnum víða um heim.
Því er haldið fram að bandaríska
dómsmálaráðuneytið hafi takmarkað
rannsókn sína á málinu og tekið þátt
í skipulegum tilraunum til að koma
í veg fyrir rækilega rannsókn. Morg-
enthau saksóknari, sem fyrstur hóf
rannsókn á BCCI 1989, sagði Time:
„Við höfum enga samvinnu fengið
frá ráðuneytinu síðan við báðum um
skjöl í marz 1990. Það hindrar rann-
sókn okkar og fulltrúar þess biðja
vitni að hafa ekki samvinnu við okk-
ur.“
BCCI átti að verða fyrsti risabanki
múhameðstrúarmanna þegar starf-
semin hófst 1972. Fyrirtækið var
stofnað í Lúxemborg, London var
aðalbækistöðin og það átti 400 útibú
og dótturfyrirtæki um allan heim.
Það var í orði kveðnu í eigu hluthafa
frá Persaflóaríkjunum, en að sögn
Time var BCCI alltaf pakistanskur
banki og Karachi miðstöð hans. Flest-
ir fýrrverandi millistjórnendur bank-
ans eru Pakistanar og Svarta netið
varð til í Pakistan.
Áhrif BCCI og Svarta netsins juk-
ust vegna innrásar Rússa í Afgh-
anistan 1979 og aukinnar hemaðar-
þýðingar Pakistans. Bandaríkjamenn
þurftu að eiga nána samvinnu við
Pakistana, þar sem þeir vildu senda
uppreisnarmönnum í Afghanistan
hergögn. Islamabad varð miðstöð ein-
hverra víðtækustu aðgerða CIA í
heiminum.
BCCI reyndist auðvelt að koma á
fót leynideild vegna viðskipta við
menn á borð við Noriega, Saddam,
Marcos, Alan García Perúforseta,
sandinistann Daniel Ortega, kontra-
leiðtogann Adolfo Caleri og vopna-
kaupmenn eins og Adnan Khas-
hoggi. Upphaflega átti Svarta netið
að sjá um að múta áhrifamönnum,
hræða yfirvöld og koma í veg fyrir
rannsóknir, en upp úr 1980 fór það
sjálft að verzla með eiturlyf, vopn og
gjaldeyri að sögn Time.
Svarta netið veitti „alhliða þjón-
ustu“ að sögn vopnakaupmanns.
„Þeir fjármögnuðu vopnaviðskipti,
sem ríkisstjómir vildu halda leyndum,
sendu vörana, tryggðu hana, útve-
guðu mannafla og veittu vernd. Þeir
unnu með leyniþjónustustofnunum á
öllum Vesturlöndum og áttu mikil
viðskipti við austantjaldslöndin."
í Perú komst samningur, sem
BCCI tryggði um sölu á Mirage-þot-
um, ekki í framkvæmd. Yfirvöld
reyna að kanna hvað varð um pening-
ana, en BCCI mun að lokum hafa
selt flugvélarnar til Pakistans og Ind-
lands. I réttarhöldunum í New York
vora Abedi og Naqvi ákærðir fyrir
að hafa mútað tveimur fyrrverandi
starfsmönnum seðlabanka Perú.
Fyrrverandi bandarískur stjórn-
arerindreki sagði Time að BCCI hefði
gegnt „ómissandi hlutverki" í samn-
ingum milli ísraels og ríkja í Miðaust-
urköndum. Hann gefur í skyn að
kontra-skæraliðar í Nicaragua hafi
fengið stuðning frá Saudi-Aröbum
fyrir milligöngu ísraelsmanna og
Saudi-Arabar hafi fengið Silkworm-
eldflaugar frá Kína fyrir milligöngu
BCCI. Einnig munu Sýrlendingar
hafa fengið Scud-flaugar frá Norður-
Kóreu með hjálp bankans.
Þegar BCCI var lokað 5. júlí vegna
endurskoðunar fyrirtækisins Price
Waterhouse ríkti svo mikil óreiða í
bankanum að hann gat ekki samið
skiljanlegt yfirlit um fjárhagsstöð-
una. Saknað er að minnsta kosti 10
milljarða dollara, sem er um helming-
ur af fjármunum bankans, að sögn
Time.
Lítið sem ekkert eftirlit var hægt
að hafa með bankanum vegna flókins
skipulags hans að sögn blaðsins.
Jafnvel fjármálastjórar fyrirtækisins
Abu Dhabi: miðstöð Zayeds fursta, sem átti BCCI.