Morgunblaðið - 24.11.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 1991
GÍSLADEILAN
ÚR SÖGUNNI?
Terry Waiteþögull um fundi sína meö North
eftir Guðm. Halldórsson
FYRIRSJÁANLEG lausn gísla-
deilunnar eftir frelsun Bretans
Terrys Waites og Bandaríkja-
mannsins Thomas Sutherlands er
skýrð á þá lund að öfgamenn í
Miðausturlöndum hafi neyðzt til
að laga sig að breyttum aðstæðum
vegna ósigurs Iraka í Persafló-
astríðinu, aukinna áhrifa Banda-
ríkjamanna og ráðstefnunnar í
Madrid um frið í Miðausturlönd-
um. Nýjar baráttuaðferðir hafi
verið teknar upp, en of snemmt
sé að fullyrða að heildarstefnunni
hafi verið breytt.
Ljóst þykir að greitt hafi fyrir
samkomulagi um Waite og
Sutherland að skömmu áður
hafði verið gefin út skipun
um handtöku tveggja Líbýu-
manna vegna tilræðisins í Pan Am-
þotunni yfir Skotlandi í desember
1988 og því lýst yfír, gagnstætt því
sem áður hafði verið haldið fram, að
ósannað væri að íranir og Sýrlending-
ar hefðu verið viðriðnir málið.
Þrýstingur frá írönum virðist hafa
neytt ræningja Waites og Suther-
lands úr samtökunum Heilagt stríð
til að láta þá lausa, en Sýrlendingar
gegndu einnig mikilvægu hlutverki.
Hingað til hefur gíslum aðeins verið
sleppt í skiptum fyrir araba, sem eru
í haldi í ísrael. Nú virðist hafa orðið
kúvending, þar sem íranir hafi kom-
izt að þeirri niðurstöðu að gott sam-
komulag við vestræn ríki skipti meira
máli.
Afsökunarbeiðni
íranskur talsmaður kvað alla aðila
vilja lausn á deilunni og Sutherland
sagði þegar hann losnaði úr prísund-
inni: „Gíslar eru orðnir mannræningj-
unum til trafala.” Einn þeirra viður-
kenndi að það „þjónaði engum til-
gangi að halda gíslum” og bað Waite
afsökunar. „Þetta virðist jafngilda
því að mannræningjarnir hafí í raun
og veru gefízt upp,” sagði vestrænn
stjórnarerindreki.
Bandarísku gíslunum Joseph
Cicippio, Alan Steen og Terry Ander-
son kann að verða sleppt bráðlega
að sögn ræningjanna, en ósamið er
um Þjóðverjana Heinrich Strubig og
Thomas Kemptner, sem ekkert er
vitað um. Samningar um þá kunna
að verða lokahindrunin, sem þarf að
yfírstíga áður en deilan leysist endan-
lega, þó að einhverjir óttist að brögð
séu í tafli .
Fréttaritari Deutschlandfunk í
Amman sakar Bonn-stjórnina um að
hafa ekkert aðhafzt í máli þýzku gísl-
anna til að stofna ekki viðskipta-
samningum við Irani í hættu. Ætt-
ingjar Hammadi-bræðranna í Þýzka-
landi munu hafa rænt þeim. Annar
þeirra, Mohammed Ali, var dæmdur
í ævilangt fangelsi 1989 fyrir morð
og þátttöku í ráni bandarískrar flug-
vélar í Beirút 1985. Hinn, Abbas, var
dæmdur í 23 ára fangelsi 1988 fyrir
hlutdeild í ráni tveggja kaupsýslu-
manna, sem reyndu að tryggja að
bróðir hans yrði látinn laus. Bonn-
stjómin lofaði Bandaríkjastjórn því
að Mohammed yrði leiddur fyrir rétt
og dæmdur.
Einangrun rofin?
Stefnubreytingin í gíslamálinu
sýnir að Hashemi Rafsanjani forseti
og aðrir hófsamir leiðtogar írani vilja
losa landið úr einangrun sem það
komst í þegar Khomeini trúarleiðtogi
gerði byltingu 1979. Rafsanjani vill
líka lán og tækniaðstoð frá Vestur-
löndum til að rétta við efnahaginn
eftir stríðið við íraka. Staða stjórnar
hans hefur styrkzt vegna þess að hún
með þátttöku í refsiaðgerðum Sam-
einuðu þjóðanna gegn Irak .
Hins vegar verður Rafsanjani að
taka tillit til arftaka Khomeinis, sem
vilja útbreiða írönsku byltinguna, og
valdabarátta innanlands hefur áhrif
á utanríkisstefnu hans. Þess vegna
stóðu íranir fyrir ráðstefnu alþjóða-
samtaka, sem börðust gegn friðarráð-
stefnunni í Madrid. Ráðstefnan ein-
angraði írani í Miðausturlöndum, þar
sem þeir eru andvígir viðræðum við
ísrael.
Sambúð írana og Breta hefur batn-
að, en erfiðara getur reynzt að færa
samskiptin við Bandaríkjamenn í eðli-
legt horf vegna deilu, sem reis af því
að íranskir byltingarverðir lögðu und-
ir sig bandaríska sendiráðið í Teheran
1979 og höfðu 52 Bandaríkjamenn í
gíslingu í 444 daga. Frysting
íranskra innistæðna í
bandarískum bönkum
veldur enn deilum og
Iranir eiga erfítt
með að sætta sig
við að vera á
bandarískri skrá
um þjóðir, sem
styðja hryðju-
verk.
Nú stuðlar frelsun Waites og Suth-
erlands að eðlilegri samskiptum. Raf-
sanjani fær hrós fyrir að sýna að
hann láti ekki andstöðu gegn viðræð-
um um frið í Miðausturlöndum fyrir
tilstilli Bandaríkjamanna hafa áhrif
á lausn gíslamálsins, þar sem írönum
sé akkur í góðum samskiptum við
Vesturlönd.
Goðið sem brást
í Líbanon er tilfínnanleg þörf á
erlendri aðstoð eftir borgarastyijöld-
ina og áhugi á lausn gíslamálsins
hefur aukizt þar sem annars staðar.
Sýrlendingar virðast hafa stuðiað að
frelsun Waites og Sutherlands með
því að hóta þvingunaraðgerðum gegn
Hizbollah — „Flokki guðs,” sem Kho-
meini stofnaði og hefur tögl og hagld-
ir í neðanjarðarhreyfingu múhameð-
skra sjít'a í Líbanon.
Kjaminn í þeirri hreyfíngu er Heil-
agt stríð), sem hefur barizt gegn
vestrænum hagsmunum í Miðaustur-
löndum síðan 1983. Sýrlendingar
drottna yfír mestöllu Líbanon _ og
flutningaleiðir Hizbollah frá íran
liggja um Sýrland.
Sýrlendingar hafa ekki síður áhuga
á bættri sambúð við Vesturlönd en
íranir, helztu bandamenn þeirra, og
lausn gíslamálsins treystir stöðu
stjórnarinnar í Damaskus. írakar
hafa stundum verið Sýrlendingum
hættulegir, en Sýrlendingar hafa allt-
af óttazt mest að ÍSraelsmenn geti
ógnað þeim, ef ekkert taumhald verði
haft á þeim. Þar sem Sovétríkin eru
í upplausn geta Sýrlendingar ekki
lengur fengið þaðan öflugan stuðning
og því hefur Hafez al-Assad forseti
talið sífellt meiri þörf á stuðningi frá
Bandaríkjamönnum.
Sýrlendingar gerðu Bandaríkja-
mönnum kleift að halda ráðstefnuna
í Madrid með því að þiggja boð þeirra
um þátttöku. Fyrir þetta voru Banda-
ríkjamenn Assad þakklátir, þótt þeir
hafí sakað hann um að skjóta skjóls-
húsi yfir hryðjuverkamenn og_ ýta
undir starfsemi þeirra. Eins og írön-
um er Sýrlendingum mikið í mun að
verða þurrkaðir út af bandarískri
skrá um þjóðir, sem styðja hryðju-
verk.
Þrýstingur á ísrael?
Samband sýrlenzku stjórnarinnar
við hópa hryðjuverkamanna hefur
kólnað, en fáir virðast trúa því að
hún slíti öll tengsl við þá. Sagt er
að Assad vilji halda þeim möguleika
opnum að styðja hryðjuverkamenn,
ef friðartilraunir í Miðausturlöndum
fari út um þúfur.
Þótt þess væri ekki krafízt þegar
Waite og Sutherland var sleppt að
arabískir fangar í ísrael yrðu látnir
lausir vona mannræningjarnir að
aukinn þrýstingur á ísraelsmenn hafi
þau ahrif. Þegar Bretmn John
McCarthy og Bandaríkjamennirnir
Jesse Turner og Edward Tracy voru
látnir lausir slepptu ísraelsmenn 66
arabískum föngum og skiluðu líkum
níu hryðjuverkamanna. Þeir hafa enn
um 300 Araba í haldi, þar á meðal
trúarleiðtogann Abdel Karim Obeid
úr Hizbollah.
Landvarnaráðherra ísraels, Moshe
Arens, hefur útilokað að fleiri fangar
verði látnir lausir á næstunni til að
greiða fyrir lausn gíslamálsins. Hann
krefst upplýsinga um ísraelska flug-
manninn Ron Arad, sem var skotinn
niður yfír Líbanon fyrir fimm árum.
Þriggja annarra ísraelsmanna héfur
verið saknað í Líbanon, en þeir munu
látnir.
Njósnari eða peð?
Síðan Waite var sleppt hefur va
ið heilabrotum hvaða hlutverki ha
kunni að hafa gegnt í leynilegum I
raunum starfsmanna Hvíta hússi
til að fá gísla lausa með því að se
Waite við
komuna:
þögull um
vopnasölu.
írönum vopn. Á árunum 1985-1987
stóð Waite í nánu sambandi við höf-
uðpaurinn, Oliver North ofursta, en
viðhlítandi skýringar hafa ekki feng-
izt á því hvernig sambandi þeirra var
háttað. Waite hefur ýmist verið sak-
aður um að hafa vísvitandi þjónað
bandarískum hagsmunum í Miðaust-
urlöndum eða verið peð bandarískra
embættismanna, sem hafí reynt að
fá gísla leysta úr haldi hvað sem það
kostaði.
Mannræningjarnir treystu Waite,
sem var sérlegur sendimaður erki-
biskupsins af Kantaraborg, og North
gat notað hann til að leyna viðskipt-
um með vopn og gísla. Síðan Waite
var sleppt hefur honum verið ráðlagt
að þegja um málið.
Waite og North hittust fyrst í New
York 25. júlí 1985. Síðan hittust þeir
á Kýpur, þar sem Waite virðist hafa
skýrt frá gangi gíslamálsins. í brezka
ríkissjónvarpinu, BBC, hefur því ver-
ið haldið fram að þeir hafi átt með
sér tæplega 20 fundi.
Waite gat ferðazt talsvert í Líban-
on og var oft fluttur með bandarísk-
um þyrlum. Sagt er að hann hafí
getað komið skilaboðum og peningum
til mannræningjanna. í BBC var því
haldið fram að hann hefði verið búinn
litlu senditæki, sem hefði átt að auð-
velda Bandaríkjamönnum að hafa
upp á honum, ef hann lenti í klandri,
og komast að því hvar gíslarnir væru
faldir. Þessar vangaveltur standa í
sambandi við hugmyndir um að North
hafi haft áform um að bjarga gíslun-
um með valdi.
Uppljóstrunin
í september 1985 sagði North í
skýrslu að Waite ætti heiðurinn af
því að að bandaríska gíslinum Benja-
min Weir var sleppt. North sagði að
Waite væri eini Vesturlandabúinn,
sem gæti talað við gíslana. í júlí
1986 var bandaríska prestinum
Lawrence Jenco sleppt og í nóvember
kom röðin að Bandaríkjamanninum
David Jacobsen.
Samkvæmt bandarískri þing-
skýrslu um íran/kontra-málið hafði
North eftirlit með afhendingu 500
gagnskriðdrekaflauga í Teheran 30.
til 31. október 1986. Síðan hafi hann
komið því svo fyrir að Waite „bjarg-
aði” Jacobsen, tveimur sólarhringum
síðar.
Þegar Waite kom til Beirút 31.
október sagði hann við starfsmenn
fréttastofunnar AP: „Eitthvað getur
hafa gerzt ... hreyfing er komin á
málin.” Þegar Jacobsen var sleppt
2. nóvember hrósaði hann Waite fyr-
ir tilraunir hans til að bjarga gíslum
úr haldi og kvað hann „óháðan öllum
ríkisstjómum”. Daginn eftir birtist
frétt um íran/kontra-málið í tímariti
í Beirút og stuðningsmenn írana í
Líbanon sannfærðust um að Waite
væri njósnari Bandaríkjamanna.
Sjálfur neitaði Waite því opinber-
lega að hann hefði vitað nokkuð um
íran/kontra-málið. North tók í sama
streng í þættinum í BBC á dögunum
og neitaði því að hann hefði verið
bandarískur njósnari. Á sínum tíma
vildi Waite hvorki neita því né stað-
festa að hann hefði hitt North, en
hann neitaði því alltaf að hann hefði
verið notaður. Vinir hans telja hann
gersamlega lausan við undirferli og
segja að sennilega hafi hann talið
North traustan starfsmann Hvíta
hússins og ekkert vitað um vopnasöl-
una.
Síðasta ferðin
Síðustu mánuðina áður en Waite
hvarf birtust ásakanir í bandarískum
fjölmiðlum um að hann hefði haft
náið samstarf við Bandaríkjamenn í
íran/kontra-málinu. Þessar ásakanir
eru taldar hafa átt þátt í því að Heil-
agt stríð rændi honum í Beirút 27.
janúar 1987. Erindi Waites til Beir-
úts var að bjarga Sutherland og
AP-manninum Terry Anderson. Allir
réðu honum eindregið frá því að fara
og sjálfur viðurkenndi hann að hann
hefði aldrei lagt upp í „eins mikla
hættuför”. Hann hafði reynt að
bjarga Anderson og Sutherland síðan
haustið 1985 og taldi sig verða að
gera lokatilraun. Flestir töldu hann
kominn í vonlausa aðstöðu, en hann
virðist hafa viljað ávinna sér aftur
traust og sýna að hann vildi bjarga
gíslum af mannúðarástæðum ein-
göngu. Nú hefur Waite og Sutherland
verið sleppt, en enn hefur ekki tekizt
að frelsa Anderson, sem hefur verið
lengur í haldi en allir aðrir gíslar.