Morgunblaðið - 26.11.1991, Qupperneq 46

46
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 1991
Amæliskveðja:
Konráð Auðunsson
bóndi, Búðarhóli
í dag er 75 ára Konráð Óskar
Auðunsson bóndi að Búðarhóli,
Austur-Landeyjum. Hann er f. 26.
nóv. 1916 að Dalsseli undir V-Eyja-
Ijöllum, sonur hinnar víðkunnu
hjóna er þar bjuggu, Guðlaugar
Hafliðadóttur húsfreyju og Auðuns
Ingvarssonar kaupmanns og bónda
þar.
Fyrir rúmum 40 árum var ég
góðu heilli þess aðnjótandi að vera
á hásumardegi kominn að Dalsseli
sem gestur Leifs albróður Konráðs.
Honum hafði ég kynnst þá fyrir
nokkru er við hlutum listræna upp-
byggingu í borginni við Eyrarsund
þar sem íslendingar stunduðu helst
nám fyrrum.
Þetta var á laugardegi í júli 1950.
Þá kynnti Leifur mig fyrir föður
sínum Auðunni Ingvarssyni bónda
og kaupmanni þar. Hann var þá nær
81 árs að aldri, silfurhærður og hár
vexti, fyrirmannlegur í hátterni og
svipmóti. Þá kynnti Leifur mig fyrir
systkinum sínum, er enn héldu uppi
reisn Dalsselsheimilisins með ekkju-
manninum föður sínum. Þau voru:
’Konráð verkstjóri búsins og systurn-
ar Margrét og Guðrún yngri
(Donna), sem báru uppi heimilishald
innanhúss. Þar var þá margt skyld-
fólk til að taka þátt í heyskaparönn-
um.
Eftir að Dalsselsfólk og gestir þar
höfðu notið sólríks sunnudags hélt
Konráð verkstjóri á vörubíl sínum
með heyskaparlið austur yfir Mark-
arfljót því nú hafði heyönn í Dals-
seli náð þeim tímamörkum að hey-
skapur færi fram á hluta þess lands
•-er Auðunn átti í Neðradal. Auk
vörubíls Konráðs, sem hann nýtti
jöfnum höndum í eigin þágu og
búsins, var í Dalsseli einnig jeppi
sem systkinin áttu og þjónaði jafnt
einkaþörfum þeirra sem búinu. Þeg-
ar Dalsseisfólk hafði gengið út á
heyskaparvöll var sýnt að yngri
dóttirin hafði veg og vanda af mat-
reiðsluþætti stórheimilisins. Þegar
leið að hádegi og við Leifur höfðum
matast í fyrra lagi héldum við af
stað í Dalsselsjeppanum austur yfir
Markarfljót. Á leiðinni sagði Leifur
mér margt um staðhætti og búsetu
á bæjum þeim er við blöstu. Þegar
við runnum yfír samgöngubótina
miklu, Markarfljótsbrú, er vígð var
með viðhöfn 1934, minnist ég þess
að hafa hlotnast sú upplyfting að
vera þar viðstaddur eftir akstur úr
Selvogsbyggð með Andrési bróður
mínum fyrstum bíleigenda þar í
sveit.
Þar var brakandi þurrkur og við
nálguðumst heyskaparfólk Dalssels.
Konráð verkstjóri hafði lagt vörubíl
sínum á enginu. Þar hafði þurrheyi
FRABÆR HÖNNUN
X /
LlFi *
...
Blöndunartækin frá damixa
tryggja rétt vatnsmagn og
hitastig með einu handtaki.
Veljið aðeins það besta
- veljið damixa blöndunartæki
fyrir eldhúsið og baðherbergið.
damixa
III
Fæstíhelstu
byggingarvöruverslunum
umlandallt.
verið rakað saman í þétta múga,
heybinding fór fram með miklum
vinnuhraða og böggum raðað jafn-
óðum þétt á vörubíl Konráðs, sem
var án tafar ekið til hlöðu í Dals-
seli þegar hann var fullfermdur. Við
Leifur tókum okkur hrífu í hönd og
rökuðum dreif. Mér fannst afar
gaman að taka þátt í kappsfullri
heyvinnu og upplifði notalegar
minningar frá mínum eigin uppvaxt-
arárum við sömu iðju. Þessu lauk
þó von bráðar með því að Leifur
sagði að ekki mætti dragast lengur
fyrirhuguð för austur með Eyjafjöll-
um meðan sól var enn á lofti svo
töfra fjallanna yrði notið til hins ítr-
asta. Um þessar mundir var þegar
sýnt að hin giftusömu búskaparár
Auðuns í Dalsseli yrðu brátt talin.
Bar margt til en það sem réð einkum
úrslitum var að búendur hvor á
annars jörð fundu ekki lausnarorðið
þegar óumflýjanlegt var að leggja
út í fjárfestingu.
Þegar ég kvaddi hið víðþekkta
Dalsselsheimili með þökk fyrir gest-
risni og góðar móttökur hafði ég
ekki hugmynd um að ég ætti eftir
að koma þangað aftur. Engu að síð-
ur var ég kominn þangað aftur
nokkru seinna og nú á starfsgrunni
er tengdist námsferli á „Hafnar-
slóð”. Þá kynntist ég nánar systkin-
unum í Dalsseli er lengi höfðu borið
uppi reisn heimilisins, einkum þeim
yngstu, Guðrúnu Ingibjörgu og
Konráð, sem voru mjög samrýnd
og studdu hvort annað í þögulli sam-
virkni. Þegar svo nokkru síðar að
við Guðrún Ingibjörg höfðum fellt
hugi saman færðumst við Konráð
mun nær hvor öðrum og lánaði hann
mér með ljúfu geði skautana sína
góðu svo ég og hans kæra systir
gætum rennt okkur á „veitusvell-
inu” undir stirndum kvöldhimni.
Með því fóru saman hugðarefni frá
uppvaxtarárum okkar beggja sem
og við tónferli hljóma frá stofuorgel-
inu.
Dró nú brátt að þeim tíðindum
að Konráð ráðsmaður í Dalsseli og
Sigríður Haraldsdóttir sjálfseignar-
bóndi að Miðey felldu hugi saman
og kom Sigríður heitbundin að
Dalsseli síðla árs 1951.
Sigríður og Konráð voru gefín
saman í hjónaband í Dalsseli á hvíta-
sunnudag 1952 sem þá bar upp á
1. júní. Þetta var bræðrabrúðkaup
því samtímis voru gefin saman Leif-
ur bróðir hans og Guðrún Geirsdótt-
ir frá Gerðum í V-Landeyjum.
Sigríður er að mun yngri Konráð
manni sínum og er eins og áður
sagði dóttir Haraldar stórbónda í
Miðey af ætt séra Jóns Steingríms-
sonar og Þórunnar Hannesdóttur
Schevings og seinni konu hans Járn-
gerðar Jónsdóttur pósts að Tjörnum,
Sigurðssonar, en langamma Jóns
var Guðrún húsfreyja í Dalsseli, al-
systir Bjarna riddara („föður Hafn-
arfjarðar”) Sigurðssonar. Móðir
Bjarna var Járngerður Hjartardóttir
frá Velli í Flóa.
Þau Sigríður og Konráð hefja
frumbúskap sinn í Dalsseli, enda
átti Konráð þar fyrir margt bú-
gripa, einkum hross. Þar lögðu þau
grunn að hinu farsæla kúabúi sínu
og þar fæddist frumburður þeirra,
Jóna Gerður.
Eftir að Sigríður og Konráð voru
gengin í hjónaband fóru þau að
hafa vakandi auga með tækifæri í
boði til framtíðarbúsetu. Það var
þó ekki fyrr en í ársbyrjun 1954
að möguleiki var í augsýn. Sigurður
eldri, bróðir Sigríðar (síðar lands-
kunnur ræktarbóndi góðhesta að
Kirkjubæ á Rangárvöllum) mundi
gefa upp ársbúsetu sína sína á stór-
jörðinni Búðarhóli í A-Landeyjum
vegna þess að hann hugðist flytja
búferlum til Hellu við Ytri-Rangá.
Þau gripu því tækifærið góðu heilli
og gengu von bráðar hratt fram í
að fullgera vikursteinshlaðið og
múrhúðað hús þeirra sem Sigurður
hóf að byggja á árinu 1953. Þau
fluttu sem ábúendur að Búðahóli á
vordögum 1954 og samtímis var
búsmali Konráðs rekinn á víðáttu-
mikið beitiland hinnar fornu stór-
jarðar.
Guðmundur Brynjólfsson að
Keldum á Rangárvöllum eignaðist
fjölda stóijarða, þar á meðal Búðar-
hól í Landeyjum. Hann er því í eigu
barnabarns Guðmundar, Þuríðar
Kristínar Vigfúsdóttur fræðimanns,
sem gift er Guðmundi Filippussyni
málarameistara frá Gufunesi, einnig
barnabarn Guðmundar á Keldum
(þau systkinabörn). Þau búa á Öldu-
götu 44 í Reykjavík þegar Konráð
fær ábúð á jörðinni. Guðmundur
málarameistari lést 28. júlí 1955.
Um ári síðar, 1956, selur Þuríður
Kristín ekkja Guðmundar þeim
Konráð og Sigríði jörðina Búðarhól,
að landstærð á sjötta hundrað hekt-
ara af algrónu en þýfðu sléttlendi.
Tún voru þá aðeins 5 hektarar að
stærð.
Þegar Konráð er kominn til bú-
skapar síns að Búðarhóli verða hon-
um ljósir kostir og gæði jarðarinnar
sem og lítt takmarkaður nýtingar-
möguleiki hennar en um leið verður
hann vitni að dapurlegri vannýtingu
hennar fram til þpss dags.
Þegar í upphafi lögðu þau Konráð
og Sigríður í samvirku átaki traust-
an grunn að uppbyggingunni. Hann
með langa búverkstjóm að baki og
hún með eðlislægri raunhyggju og
þekkingu sinni á arðsemi nytjagripa
í fjósi, einkum ef nærfærni og um-
hyggja yrði ráðandi í umgengni við
hina lifandi efnaverksmiðju, mjólk-
urkúna. Um að svo hafi verið er
ljóst, þegar Sigríður húsfreyja minn-
ist þeirrar búskaparfarsældar nær
fjórum áratugum síðar að þau
misstu aldrei mjólkurkú fyrstu 20
búskaparár sín.
Það var Búðarhólshjónunum mik-
ið lán er þau á þriðja búskaparári
sínu áttu þess kost að eignast góð-
jörðina, reyndar forsenda þess at-
hafnafrelsis sem á eftir var vel fram
fyigt-
Ibúðarhús fullgert, nýr bæjar-
brunnur tekinn og ferskt vatn leitt
í hús og notalegt heimili er til stað-
ar á þokkafullu bæjarstæði. Skurðir
eru grafnir og landið uppþurrkað
til ræktunar. Girt er umhverfis tún,
ræktunarhólf og vítt beitiland. Einn-
ig er óhjákvæmilegt að fjárfesta í
vélum og tækjabúnaði.
Konráð réðst í það framtak ári
fyrr en jörðin var keypt, 1955, að
byggja vandað steinsteypt fjárhús
með fjárgrindum og áfastri hlöðu
fyrir allt að 200 íjár. Hann byggði
mikla fjóshlöðu 1959, hann byggði
40 kúa fjós með flórristum yfír
steyptri safnþró 1960 og votheys-
turn 1961, hrossahlöðu 1965, véla-
geymslu 1967, skúr við heimahlöðu
fyrir reiðhesta og tamningarfola
1969, hrossahús á beitilandi 1970,
kálfa- og geldneytafjós, ásamt
hænsnahúsi 1972 og nokkru síðar
geymsluhús fyrir stærri búvélar.
Samkvæmt skráðum heimildum
er áhöfn Búðarhóls 1976: 53 naut-
gripir, 175 fjár og 93 hross. Þá
hafði Búðarhólsijöiskylda í 8 ár
notið sjálfrennandi úrvalsvatns frá
hinni miklu vatnsvirkjun Vest-
mannaeyja.
í fyrstu heimsókn okkar hjóna
að Búðarhóli sáum við hvað bæjar-
hús á hólnum bar hátt yfir sléttlend-
ið. Þar nutum við töfra fjarlægari
fjalla og nálægari Eyja er risu upp
úr bláum sæ. Þá var fullljóst að
þarna sátu að búi samvirk og ein-
huga hjón er höfðu í fyrirrúmi vel-
ferð barna og búaliðs, sem og við-
gang bújarðar sinnar. Þar ríkti hlý-
huga heimilisandi. Þar var gott að
vera gestkomandi og er enn. Þangað
vildum við aftur koma. Það varð þó
ekki fyrr en allmörgum árum síðar
að ferðum okkar þangað fjölgaði
að mun. Algengt var að okkur bær-
ust fréttir þaðan um að heyskapur
byijaði þar fyrr en annars staðar
og gengi hratt fyrir sig.
A fyrstu búskaparárum sínum
þurfti Konráð á aðkeyptum vinnu-
krafti að halda, einkum vegna bygg-
inga. En í heyskaparönn á vélaöld
naut hann röskra uppvaxandi sveina
og meyja úr þéttbýli er dugðu hon-
um vel, ekki síst fyrir eðlislæga
gætni sem húsbóndinn sýndi við
verkstjórn auk hins ljúfa viðmóts
húsfreyju. Þeir sem starfað höfðu á
Búðarhóli vildu koma aftur og aftur.
Vöxtur og velgengni búskapar
að Búðarhóli tengdist barnaláni
þeirra Sigríðar og Konráðs og hve
ung börnin urðu þátttakendur í bú-
rekstrinum. Þá sem fyrr og síðar í
sveitum mæddi mest á elstu börnun-
um. Jóna Gerður var ung, með ein-
dæmum trú og mikilvirk innanhúss
sem utan. Héðinn var um árabil
burðarás í búskap foreldra sinna,
sem virtu framlag hans með því að
fá honum í hendur fjárstofn búsins.
Hann hneigðist síðar til sjómennsku.
Börn þeirra Búðarhólshjóna urðu
alls 9 og lögðu öll á uppvaxtar-
skeiði fram starfskrafta sína í þágu
búsins. Uppgangur búsins varð þá
mikill og búsmali vel nýttur. Sem
dæmi má nefna að umfram slögtun-
ararðs frá fijósömu hryssustóði
nýtti Konráð um skeið á sumardög-
um nýstárlegan tekjuauka af fol-
aldahryssum sínum. Þær voru rekn-
ar í aðhald og þeim tekið blóð sem
nota skyldi til hormónavinnslu. Gaf
þá hver hryssa 5 lítra af blóði einn
dag í viku, samfleytt í 5-6 vikur.
Þá réð Konráð til sín um skeið kunn-
áttumann til að temja unghesta
sína.
Uppkomin dreifðust Búðarhóls-
börnin víða, í námi og til búsetu.
Varð nú Konráð bóndi að endur-
meta stöðu sína, ekki síst með tilliti
til aldurs síns. Hann hafði í áratugi
látið bú og jörð ganga fyrir í ijár-
festingum, en frestað byggingu veg-
legs húss sem honum hafði lengi
verið ofarlega í huga. Aldur og verð-
bólga voru ljón á veginum. En þá
opnaðist honum leið er farin yrði.
Haraldur sonur þeirra, sem þá var
kvæntur rafvirki, og bjó þá í sjálfs-
eignaríbúð í Kópavogi. Hann hafði
jafnan sýnt mikinn áhuga fyrir bú-
skap og kom í hveiju sumarleyfí
sínu til samstarfs við foreldra sína.
Eftir að hann kvæntist kom hann
svo með eiginkonu sína, sem var
samhuga manni sínum um að bú-
skapur í sveit væri verðugt og heill-
andi viðfangsefni. Þau seldu húseign
sína og komu til búskapar að Búðar-
hóli og þar með var endurreistur
tvíbýlisbúskapur á jörðinni. Nýtísku
íbúðarhús, 180 fermetra, að grunn-
fleti, reis af grunni. Fjármagn og
atorka sonar og tengdadóttur stuðl-
aði samtímis að stækkun búsins og
fjárfestingu í nútímalegri mjalta-
stöðli, sem og að framþróaðri hey-
skaparbúnaði á félagsbúi þeirra
feðga, en túnrækt er nú 100 hektar-
ar. Fjölskyldurnar búa nú hvor á
sinni hæð í hinu nýja húsi og njóta
sameiginlegra krafta. Kona Harald-
ar, yngri bóndans að Búðarhóli, er
Helga Bergsdóttir og eiga þau fjög-
ur börn.
Börn Konráðs og Sigríðar eru
eftirtalin: Jóna Gerður, f. 31. jan.
1952, húsfreyja að Miðmörk, maki
Siguijón Sveinbjörnsson; Héðinn, f.
20. feb. 1954, sjómaður í Vest-
mannaeyjum, maki Harpa Sigur-
jónsdóttir; Haraldur, f. 18. sept.
1955, bóndi á Búðarhóli, maki
Helga Bergsdóttir húsfreyja sama
stað; Guðlaug Helga, f. 17. des.
1957, maki Guðlaugur Ólafsson
skrifstofumaður, búa í Reykjavík;
Ingigerður Anna, f. 2. okt. 1959,
maki Sigmar Gíslason, bifvélavirki,
búa í Reykjavík; Gunnar Markús,
f. 7. nóv. 1965, húsasmiður í Hafn-
arfirði, maki Stefanía Þorsteinsdótt-
ir, húsfreyja sama stað; Auður Ingi-
björg, f. 5. okt. 1967, nemi í Reykja-
vík, ógift; Unnur Brá, f. 6 apríl
1974, nemi að Laugarvatni, ógift.
Barnabörnin eru nú orðin 15.
Konráð hefur á búskaparbraut
sinni verið hljóðlátur stuðningsmað-
ur í menningar- og framfaramálum
sveitar sinnar. Sama er að segja um
konu hans sem tekur þátt í kirkju-
kórs- og kvenfélagsstarfi. Þau hjón
eru samhuga um menningargildi
þess að hafa gott hljóðfæri í velbú-
inni stofu sinni og studdu dætur
sínar til náms svo að þess yrði notið.
Konráð er maður vel skapi far-
inn, ljúfur í umgengni, lítt frama-
gjarn en fastur fyrir og einbeittur
sóknarmaður að settu marki.
Fyrir skömmu síðan naut ég þess
að vera gestkomandi að Búðarhóli.
Þá kom í ljós að Konráð bóndi hafði
nýverið fest kaup á vönduðum og
sterkbyggðum bíl til heimilisnota.
Kom þá að því að ég settist upp í
bílinn góða við hlið nafna míns sem
ekur honum greitt sem leið liggur
til Eyjafjalla. Þegar við erum komn-
ir að eyðibýlinu Miðeyjarhólma
gegnt æskustöðvum hans Dalsseli
er hægt á ferð. Þá minnist Konráð
þess að móðir hans sendi hann oft
ungan með góðbakstur til fátæku
konunnar er þar bjó. Þá komu mér
í hug hendingar úr þulukvæði systur
hans, Guðrúnar skáldkonu í Stóru-
Mörk, sem lýsa móður þeirra vel:
„Vék oft góður að vesölum, / vann
í hljóði’ að góðverkum ... öllum
góð, en börnum best, / brekin þeirra
skildi, / benti í blíðri mildi”.
Við rennum upp á aurana fyrir
ofan gamla sauðahúsið í Dalsseli
og þaðan þvert á Markarfljótsfar-
veg. Það er undarleg tilfínning að
vera á hraðakstri miðs vegar þar
sem fljótið flæddi yfir þegar það var
breiðast og víðáttumest 1950 og
braut niður land Dalssels og víðar.
Konráð fínnst gaman að láta
reyna á gæði bílsins og ekur greitt
óvissan og úfínn fyrrum farveg stór-
fljótsins á átt til hinnar nýbyggðu
brúar. Þá hafði fyrir tveimur dögum
vatnsflaumi fljótsins verið veitt und-
ir hana. Margar hindranir sýndust
mundu loka vegferð okkar. Sagði
ég þá við nafna minn að sýnt væri
að aftur yrðum við að snúa. Ekki
ansaði nafni úrtölum mínum en fann
jafnan nýja krókaleið uns við nálg-
umst nýju brúna, markmið okkar.
En þá komum við þar að sem risa-
vaxið véltæki er að hlaða upp með
tröllaukinni krumlu sinni sandbing
mikinn er ekki sniðkeyrður. Konráð
ók bíl sínum fast upp að hindrun
þessari og gaf þar með tækisstjóra
ótvírætt í skyn að sett mark væri
framundan. Þar kom að risakrumlan
tók að bæla nokkuð binginn. Gekk
þá nafni á lagið og flaug í annarri
atrennu yfír. Við komum nú brátt
að brúnni og njótum þess, sem enn
var ekki talið tímabært, að aka yfír
hina nýju Markarfljótsbrú vestanfrá
á staðsetningu þeirri er Auðunn í
Dalsseli hafði lagt til fyrir 1934.
Við virðum fyrir okkur útsýnið til
fjalla og fossins fríða frá hinu nýja
og heillandi sjónarhorni. Síðar ökum
við í hlað að Seljalandi og njótum
um stund rausnarlegrar gestrisni
hjónanna Sigríðar og Hálfdáns. Við
ökum vestur fyrir Kattarnef og
Neðridalur blasir við. Þar bjó lang-
amma Konráðs, Ingibjörg dóttir
Jóns hreppstjóra í Stóru-Mörk, en
hann var dóttursonur séra Olafs
Thorlacius prests í Miðmörk og var
í beinan karllegg kominn af Þorláki
biskupi Skúlasyni. Alsystir Ingi-
bjargar í Neðridal var Guðrún for-
móðir Þorsteins Pálssonar dóms- og
sjávarútvegsráðherra.
Við ökum framhjá Dalsás og við
blasa í brekkuhvammi rústir eyði-
býlisins Murnarvalla. Þar endaði
ævi sína séra Ólafur prestur
Thorlacius heilsulaus í fátækt.
Við rennum yfir Markarfljótsbrú
hina eldri, er þjónað hefur tilgangi
sínum í 57 ár. Og nú jók hinn 75
ára gamli Búðarhólshöldur hraðann
til hámarks og hélt honum til Hvols-
vallar en þar skildu leiðir og hvor
hélt til síns heima eftir þökk fyrir
Ijúfar samverustundir.
Ég árna mági mínum farsældar
á dögum hinna efri ára með þökk
fyrir hugþekka samfylgd á lífsins
vegferð.
Konráð bóndi verður að heiman
í dag.
Konráð Bjarnason
Öldutúni 18, Hafnarfirði.