Morgunblaðið - 17.12.1991, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1991
37
FINNLAND;
EFTA-ríki
ræði málið sín
á milli í fyrstu
Hclsinki. Frá Lars Lundsten, fréttaritara
Morgunblaðsins.
PERTTI Salolainen, utanríkisvið-
skiptaráðherra Finna, sem fer
með formennsku EFTA segir að
sér finnist eðlilegt að EFTA-ríkin
taki afgtöðu til gagnrýiii dómstóls
Evrópubandalagsins á samning-
inn um EES áður en haldið verði
áfram samningum við EB. Að
sögn Salolainens verða EFTA-rík-
in að bera saman bækur sínar að
þeim embættismannafundi lokn-
um sem fulltrúar EB og EFTA
sitja á fimmtudaginn.
Grunnafstaða Salolainens til allra
breytingartillagna er samt ótvíræð:
Menn eigi að líta á EES-samninginn
sem eina heild. Þannig verði ekki
unnt að breyta einstökum atriðum
eins og til dæmis skipan dómstóls
án þess að endurskoða allan samn-
inginn. Hins vegar sagði Salolainen''
í samtali við Helsingin Sanomat,
stærsta dagblað Finna, um helgina
að sér fyndist ekki útilokað að setj-
ast að samningaborði með EB aftur.
Hann vildi ekki skýra frá því hvaða
kröfur EFTA-ríkin myndu gera á
móti kröfu EB-dómstólsins um
óbreytta lögsögu. Hann sagðist vilja
biða með að sýna spilin þangað til
hugsanlegar nýjar viðræður væru
komnar af stað. I meginatriðum virð-
ist Salolainen ennþá bjartsýnn á að
EES-samningurinn geti gengið í
gildi frá ársbyrjun 1993.
-----» ■♦ ~4---
SVISS:
Vandinn var
fyrirsjáanlegnr
ZUrich. Frá Önnu Bjarnadóttur, fréttarit-
ara Morgunblaðsins.
SVISSNESKUM stjórnmálamönn-
um, embættismönnum og fjölmiðl-
um kom saman um í gær að það
yrði að semja upp á nýtt um hluta
af EES-samningnum í framhaldi
af niðurstöðu EB-dómstólsins. Það
mun seinka þingumræðum og
þjóðaratkvæðagreiðslu um hann,
en umræðurnar áttu að fara fram
í vor og atkvæðagreiðslan í byrjun
desember á næsta ári. Jakob Kel-
lenberger, sendiherra og aðal-
samningamaður Sviss í Brussel,
vildi ekki spá hversu mikil sein-
kunin yrði en sagðist jafnvel bú-
ast við að EB myndi leggja fram
breytingartillögur á þremur
greinum samuingsins í janúar sem
yrði þá hægt að taka afstöðu til.
Dagblaðið, Neue Ziircher Zeitung,
sagði í gær að Svisslendingar hefðu
snemma í samningagerðinni bent á
að sá vandi sem nú er kominn upp
gæti gert vart við sig. Þeim var þá
svarað að það væri „innanríkismál"
EB. Því var fagnað sem stóru skrefi
fram á við í samningagerðinni þegar
samningar náðust um sameiginlegan
dómstól en nú veldur þetta ákvæði
vandanum sem var fyrirsjáanlegur.
Svisslendingar hafa frá upphafi lagt
áherslu á að geta haft áhrif á ákvarð-
anir og dómsúrskurði sem varða EES
og því skiptir skipun dómstóla yfir
svæðinu þá miklu máli. Ríkisstjórnin
mun þurfa að taka afstöðu til samn-
ingsins á nýja leik eftir að honum
verður breytt frá því sem nú er.
Vandræðin nú koma svissneskum
andstæðingum samningsins ekki á
óvart. Þeir benda á að þeir hafi allt-
af sagt að hann væri slæmur og
þetta sýni að þeir hafi haft rétt fyrir
sér. Stuðningsmenn aðildar Sviss að
EES segja hins vegar að nú þurfi
að bíða átekta og sjá hvernig hægt
sé að umskrifa samninginn.
Stuðningsmenn aðildar að EB líta
niðurstöðu dómstólsins ekki mjög
alvarlegum augum. Þeir telja að það
verði hægj. að breyta samningnum á
auðveldan hátt þannig að hann geti
þjónað skammtímahlutverki sínu
sem brú inn í EB.
Davíð Oddsson, for-
sætisráðherra:
Nauðsyiilegt
að íhuga
vandlega
hvaða áhrif
þetta hefur
„ÞETTA gjörbreytir stöðunni
og það er nauðsynlegt að menn
íhugi vandlega hvaða áhrif þetta
hefur á afstöðu okkar til samn-
ingagerðar um evrópskt efna-
hagssvæði," sagði Davíð Oddsson,
forsætisráðherra, aðspurður um
hver áhrif niðurstaða dómstóls
Evrópubandalagsins hefði á
samningana um Evrópskt efna-
hagssvæði.
Hann sagði að utanríkisráðherra
hefði gert grein fyrir stöðu málsins
á ríkisstjórnarfundi á sunnudag.
„Við lítum náttúrulega fyrst og
fremst þannig á að þetta opinberi
erfiðleika Evrópubandalagsins á því
að standa við þá samninga sem
samningamenn og ráðherranefnd
gerir fyrir hönd Bandalagsins. Þetta
sýnir mikinn innri veikleika að okkar
mati og við teljum að frumkvæði að
næsta skrefi hljóti að vera hjá Evr-
ópubandalaginu því það stendur ekki
á öðrum aðilum að uppfylla samn-
inginn að sínu leyti til. Það hlýtur
því að hafa ríkar skyldur til þess
að reyna að ná málinu í það horf
að það geti hugnast EFTA-ríkjum.
Jafnframt hljótum við að gera okkur
grein fyrir því og horfa á það opnum
augum að þróun málsins í þessa átt
gæti orðið til þess að ekkert yrði
af samningnum um hið Evrópska
efnahagssvæði,“ sagði Davíð.
Hann sagði að þetta væru mjög
alvarleg tíðindi. Hins vegar að jafn-
vel þó svo færi að ekkert yrði af
samningum um Evrópskt efnahags-
svæði mætti segja að samningarnir
hefðu orðið okkur til góðs. Evrópu-
bandalagið hefði ríka skyldu til þess,
ef farið yrði síðar meir í tvíhliða
samninga, að tryggja okkur þá stöðu
sem samningurinn um EES hefði
ella tryggt okkur.
Davíð sagði aðspurður að menn
yrðu að fara afar varlega í að breyta
núverandi ákvæðum samningsins
varðandi dómsvald, því ekkert mætti
gera í þeim efnum sem gæti orkað
tvímælis gagnvart stjórnarskránni.
----------»■♦ ■»----
Jón Baldvin
Hannibalsson
utanríkisráðherra:
Slæm lausn að
minnka vægi
EES-dómstóls
JÓN Baldvin Hannibalsson utan-
ríkisráðherra segir að það væri
slæm lausn fyrir ísland, ef það
yrði úr að minnka vægi EES-dóm-
stólsins vegna synjunar Evrópu-
dómstólsins á samningi um Evr-
ópskt efnahagssvæði. Jón Baldvin
segir að Islendingar, sem hugsi
samninginn til frambúðar, eigi
ineira undir réttaröryggi innan
EES en aðrar þjóðir Fríverzlunar-
bandalagsins (EFTA), sem séu á
leið inn í Evrópubandalagið. Ut-
anríkisráðherra vill ekki útiloka
að EB leysi málið innan sinna
vébanda á næstunni, en telur lík-
legra að málið tefjist verulega.
„Þetta er innra mál bandalags-
ins,“ sagði Jón Baldvin, aðspurður
hvort menn hefðu ekki getað séð
fyrir hvernig Evrópudómstóllinn
myndi bregðast við samningsniður-
stöðunni. „Fulltrúar bandalagsins
sögðu okkur að þeir hefðu haft
óformlegt samráð við dómstólinn.
Þeir sögðu okkur að þeir myndu leita
formlegrar upnsagnar dómstólsins
og gerðu það í ágústmánuði. .Sú
álitsgerð átti að liggja fyrir innan
viku, en það stóðst náttúrlega ekki.
Hvaða skoðun, sem menn höfðu á
því, þá var það þeirra mál og á þeirra
ábyrgð. Við vorum að semja við
framkvæmdastjórnina en ekki dóm-
stólinn. Þegar hún fullvissar menn
um að eitthvað sé í lagi, þá er það
ekki á okkar valdi að segja nei.“
Jón Baldvin sagði að ef taka .ætti
samninginn upp aftur þyrfti sam-
stöðu EFTA-ríkjanna, og ekki væri
víst að hún næðist. Svisslendingar
vildu afdráttarlaust sjálfstæðan
EES-dómstól, og frá Noregi bærust
þær fregnir að aukinn meirihluti,
sem nauðsynlegur er til að fá EES-
samninginn samþykktan í Stórþing-
inu, væri brostinn.
Utanríkisráðherra • sagði að til
væri önnur leið en að taka samning-
inn upp á ný, sú að draga úr vægi
EES-dómstólsins, rýra EFTA-stoð-
ina í EES, sem sneri að eftirlitsstofn-
uninni og dómstólnum. Þá kæmi til
greina að til þess að leysa ágrein-
ingsmál og tryggja samræmda túlk-
un reglna, sem snertu svæðið allt,
að ágreiningsmál færu fyrir pólitísku
EES-nefndina, sem gæti síðan hugs-
anlega gripið til þess að koma á
gerðardómum eftir hendinni. „Þessi
lausn myndi þýða að ekkert væri
abbazt upp á stofnanir EB og að
hið heilaga sjálfræði EB samkvæmt
Rómarsáttmála væri virt,“ sagði Jón
Baldvin. „Kostnaðurinn væri sá að
viðskiptaaðilar í EFTA-ríkjunum
nytu minna réttaröryggis. Þetta er
pólitískt auðvelt fúsk, því að vand-
inn, sem upp er kominn, staðfestir
að EFTA-ríkin náðu of góðum samn-
ingi. “
Jón Baldvin sagði að þetta yrði
sennilega auðveld lausn fyrir flest
hin EFTA-ríkin, þar sem þau væru
á leið inn í EB innan nokkurra ára.
„Ég dreg hins vegar enga dul á að
þetta yrði ekki góð lausn fyrir ís-
land, af því að við hugsum þennan
samning til frambúðar. I átökunum
um dómstólsmálið lögðum við alltaf
áherzlu á að sem fámenn þjóð ættum
við meira undir því en aðrir að úr-
skurðarkerfið væri öruggt."
------»-♦-»------.
Steingrímur Her-
mannsson formaður
Framsóknarflokks:
Hefja á
undirbúning
undir tvíhliða
viðræður
Steingrímur Hermannsson for-
maður Framsóknarflokksins seg-
ir að Islendingar eigi að búa sig
undir að taka upp tvíhliða samn-
ingaviðræður við Evrópubanda-
lagið innan skamms, þar sem nýr
úrskurður Evrópudómstólsins
geri samning um evrópskt efna-
hagssvæði líklega að engu.
„Vitanlega mun reyna á þetta
næstu vikurnar, en ég held að menn
ættu að skoða mjög alvarlega hvort
unnt sé að ná tvíhliða samningum
við Evrópubandalagið. Ég held að
það þýði ekki strax, því þeir muni
vilja ganga úr skugga um þetta mál
fyrst. En ég held að íslendignar
ættu að byrja að undirbúa sig undir
þetta,“ sagði Steingrímur Her-
mannsson við Morgunblaðið.
Hann sagðist telja að íslendingar
gætu í slíkum viðræðum boðið ýmsa
hluti, sem eru inni í EES-samníngn-
um, en þyrftu um leið að ganga
betur frá yfirráðarétti yfir landar-
eignum og fl. Um leið gætu íslend-
ingar aukið frelsi í fjármagnsflutn-
ingum, þjónustuviðskiptum og fjár-
festingum.
Steingrímur sagði, að úrskurður
Evrópudómstólsins væri mun alvar-
legri en fyi'stu fréttir hefðu gefið til
kynna. „Dómstóllinn segir til dæmis,
að EES-samningurinn samrýmist
ekki 164 grein Rómarsáttmálans en
sú grein er einhver stysta grein sátt-
málans og segir einfaldlega að dóm-
stólnum beri að tryggja að farið sé
að lögum. Með öðrum orðum er
Rómarsáttmálinn lögin, og dómstóll-
inn kemst að þeirri niðurstöðu að
EES-dómstóllinn geti komið í veg
fyrir að Evrópudómstóllinn geti
tryggt þetta," sagði Steingrímur.
Hann sagðist einnig telja það stórt
atriði, að dómstóllinn tæki fram að
hann hefði eingöngu fjallað um þær
fjórar spurningar sem framkvæmdá-
stjórn ÉB lagði fyrir hann, en ekki
um önnur atriði EES-samningsins.
„Mér sýnist þessvegna, að þetta sé
mjög alvarlegt áfall fyrir fram-
kvæmdastjórnina í Brussel, og þótt
ég hafí aðeins séð úrdrátt þessa
úrskurðar þá held ég að þáð þurfi
meira en eitt pennastrik, eins og
Uffe [Elleman-Jensen utanríkisráð-
herra Dana] segir, til að laga þetta,“
sagði Steingrímur Hermannsson.
-----» ♦♦------
Eyjólfur Konráð
Jónsson:
Auknar líkur á
tvíhliða samn-
ingaviðræðum
EYJÓLFUR Konráð Jónsson, for-
maður utanrikismálanefndar AI-
þingis, segir að eftir að álitsgerð
Evrópudómstólsins um samning-
inn um evrópskt efnahagssvæði
liggi fyrir aukist líkur á tvíhliða
samningaviðræðum Islands og
Evrópubandalagsins og að allir
flokkarnir hefðu lýst meiri eða
minni stuðningi við þá leið. Lang-
ur fundur var haldinn í utanríkis-
málanefnd Alþingis í gær þar sem
utanríkisráðherra flutti yfirlit
yfir stöðu samninganna og álits-
gerð Evrópudómsstólsins.
Eyjólfur sagði að sú staða sem
upp væri komin í málinu væri til
komin fyrir handvömm innan Evr-
ópubandalagsins vegna innri ágrein-
ings. „Þetta mál er í upplausn innan
Evrópubandalagsins. Það hlýtur að
verða verulegur dráttur á að eitthvað
gerist. Ég harma það ekki því ég
tel að það sé af hinu góða að ekki
verði teknar neinar skyndiákvarðan-
ir um málið. Ég hef margoft bent á
að það væri enginn samningur til
heldur aðeins drög og slitrur," sagði
hann.
Eyjólfur sagði að íslendingar
hefðu sterka stöðu í tvíhliða samn-
ingaviðræðum. Við fengjum nú
rýmri tíma til að skýra sjónarmið
okkar og ættum að láta reyna á
tvíhliða samninga.
-----»■■ »■♦---
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir:
Engatrúáþví
að Rómarsátt-
málanum verði
breytt
„VIÐ höfum ekki fengið niður-
stöðu dómstólsins í hendur, en það
er engu að síður ljóst að hann
telur að samningurinn eins og
hann liggur fyrir stangist á við
Rómarsáttmálann. Þá þarf annað
tveggja að gerast að breyta Róm-
arsáttmálanum eða að breyta
stofnanaþætti samningsins, þann-
ig að EB-dómstóllinn geti lifað
við hann,“ sagði Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, þingmaður Kvenna-
listans um niðurstöðu EB-dóm-
stólsins.
Hún sagðist ekki hafa neina trú
á því að EB breytti Rómarsáttmál-
anum vegna þess að EB liti á samn-
inginn um evrópskt efnahagssvæði
sem tímabundið ástand, eins og
komið hefði skýrt fram á fundi sem
hún hefði setið síðastliðinn mánudag
með þingmönnum EB-þingsins og
EFTA-ríkjanna. Því yrði að breyta
stofnanaþætti samningsins og ef
þær breytingar yrðu eins og EB vildi
þá sæi hún ekki betur en þær væru
algjörlega óásættanlegar fyrir
EFTA-þjóðirnar.
„Á þessari stundu verðum við ís-
lendingar að leggja þessi mál niður
fyrir okkur og átta okkur á því hvora
leiðina við viljum fara, leið tvíhliða
samninga og nota þá þetta klúður
EB til að ná góðum samningum eða
stefna inn í Evrópubandalagið,“
sagði Ingibjörg Sólrún.
Hún sagðist telja að íslendingar
ættu möguleika á að ná tvíhliða
samningi við EB. Við hefðum haft
slíkan samning og Færeyingar væru
einnig búnir að gera tvíhliða samn-
ing. Auk þess væri búið að semja
um ákveðna hluti í samningnum um
evrópskt efnahagssvæði.
Aðspurð sagði hún það sína skoð-
un að af tvennu illu væri skárra að
vera í EB en í EES ef undan væri
skilin sjávarútvegsstefna bandalags-
ins. Það væri nánast vonlaust að
koma einhverjum lýðræðislegum
böndum á evrópska efnahagssvæðið.
Það tryggði mjög takmarkað áhrifa-
vald þjóðkjörinna fulltrúa og mögu-
leikarnir til að hafa áhrif á lagasetn-
ingu væru að auki mjög takmarkað-
ir. Hún vildi hins vegar taka skýrt
fram að hún teldi þriðju leiðina væn-
legasta fyrir íslendinga, það væri
leið tvíhliða samninga við EB.
------» ♦ ♦------
* '
Olafur Ragnar
Grímsson formaður
Alþýðubandalagsins:
Leiðir EFTA-
þjóða hljóta að
skilja
OLAFUR Ragnar Grímsson for-
maður Alþýðubandalagsins segir
að í kjölfar úrskurðar Evrópu-
dómstólsins hljóti leiðir EFTA-
ríkjanna gagnvart Evrópubanda-
laginu að skilja. Þær EFTA-þjóð-
ir, sem stefni að innöngu í Evr-
ópubandalagið haldi því striki, en
hinar þjóðirnar, þar á meðal ís-
Iand, muni stefna að tvíhliða við-
skiptasamningum við Evrópu-
bandalagið.
Ólafur Ragnar Grímsson sagði að
úrskurður Evrópudómstólsins snerti
slík grundvallaratriði, að útilokað
væri að þær EFTA-þjóðir, sem ekki
ætluðu sér að ganga í EB, gætu
fallist á að breyta EES-samningnum
í samræmi við þá niðurstöðu. í reynd
væri dómstóllinn að krefjast þess,
að allt réttarkerfi EB og lögsaga
Evrópudómstólsins, gilti alfarið á
íslandi og í öðrum aðildarríkjum
evrópska efnahagssvæðisins.
„Slíkt væri ógerlegt án afgerandi
breytinga á íslenskri stjórnarskrá,
m.a. vegna þess, eins og dómstóllinn
bendir sjálfur á í' úrskurði sínum,
að ákvæði EES verði að samrýmast
því markmiði EB að stefna að eigin-
legri einingu ríkjanna. Þess vegna
sýnist mér alveg ljóst, að nú sé höf-
uðatriði fyrir Island að átta sig á
því, hveijir hagsmunir íslendinga
séu í stöðunni. Það er mjög hættu-
legt fyrir okkur, að fara að þvælast
inn í langdregna málamiðlun, bæði
innan EFTA og við EB, til að koma
á móts við sjónarmið dómstólsins.
Þau EFTA-ríki, eins og Svíþjóð og
Austurríki, sem þegar hafa ákveðið
að ganga í EB, geta auðvitað fallist
á kröfur EB, en ríki eins og ísland,
sem ætlar ekki að ganga í EB, geta
hins vegar ekki hreyft sig vegna
þess að réttarfarskaflinn eins og
hann er í fyrirliggjandi samningi var
í reynd þegar kominn inn á grátt
svæði,“ sagði Ólafur Ragnar.
Hann sagði niðurstöðu Evrópu-
dómstólsins því fela það í sér að leið-
ir EFTA-ríkja hlytu að skilja milli
ríkja eins og íslands, sem fyrst og
fremst vildu ná fram viðskiptasamn-
inga, og hinna sem stefndu inn í
EB hið fyrsta.
„Mín skoðun er sú, að við eigum
að ákveða fljótt að óska eftir tvíhliða
samningum við Evrópubandalagið,
og höfða til þess að Evrópudómstóll-
inn hafi ónýtt samninginn um evr-
ópst efnahagssvæði. Þar með sköp-
um við kvöð á EB að sýna lipurð,
skilning og góðvild í slíkum samn-
ingum. Jafnframt eigum við að velja
þær lagasetningar úr fyrirhuguðum
EES-sanmingi, sem tvímælalaust
yrðu hér til bóta,“ sagði Ólafur
Ragnar Grímsson.