Morgunblaðið - 17.12.1991, Blaðsíða 60

60
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1991
Evrópudómstóllinn og Bandaríki Evrópu
Markmið aðildarríkja og-
stofnana ekki þau sömu
eftirAndrés
Pétursson
Evrópubandalagið og valdsvið
þess hefur talsvert komið við
sögu hér á Islandi á undanförn-
um mánuðum. Þrátt fyrir að ekk-
ert bendi til þess að ísland ætli
sér að sækja um inngöngu i EB
hafa margir tekið til máls í fjölm-
iðlum og varað við afieiðingum
slíkrar ákvörðunar. Hefur um-
ræðan á margan hátt einkennst
af tilfinningum en ekki rökum
og er það miður því málefnið er
of mikilvægt til þess að láta til-
finningahita rða ferðinni.
Oft virðist vanþekking á starf-
semi Evrópubandalagsins hafa
áhrif á skrif manna og má e.t.v.
kenna of litlum upplýsingum í
fjölmiðlum um raunverulega stefnu
•og vald stofnana EB þar um. Ekki
er mögulegt' í stuttri blaðagrein að
ljalla um alla þætti E vrópubanda-
lagsins. Þess í stað er ætlunin að
fjalla um stofnun sem lítið hefur
verið fjallað um í íslenskum ijölm-
iðlum en er að engu síður ein af
merkilegri stofnunum bandalags-
ins. Þetta er Evrópudómstóllinn
sem aðsetur hefur í Luxefnborg, og
er nú mjög í fréttum eftir að hann
úrskurðaði að samningurinn um
evrópska efnahagssvæðið um sam-
j-ýmist ekki Rómarsáttmálanum
sem Evrópubandalagið hvílir á. Hér
verður fjallað verður um uppbygg-
ingu dómstólsins og hvemig hann
hefur farið inn á nýjar brautir í
túlkunum á lögum og reglugerðum
EB. Einn verður rætt við Pál Ás-
grímsson lögfræðing sem í fram-
haldsnámi sínu hefur kynnt sér
dómsstólinn sérstaklega en hafa
Aðalstöðvar Evrópudómsstólsins
verður í huga að viðtalið við hann
er tekið áður en dómstóllinn kvað
upp úrskurð sinn.
Evrópudómstóllinn mjög
framsækinn
Bómstólar hafa löngum haft það
orð á sér að vera frekar íhaldssam-
ar stofnanir og lítið hrifnar af breyt-
ingum. En það verður ekki sagt um
Evrópudómstolinn. Hann hefur frá
upphafi reynt að víkka út valdsvið
sitt og hvað eftir annað túlkað
Rómarsáttmálann og aðra Evrópu-
samninga mjög fijálslega til að
styðja við sameiningaranda viðkom-
andi lagagreina. Á þennan fram-
sækna hátt hefur dómstóllinn þann-
ig í raun búið til ný lög í stað þess
að túlka þau eins og hefðbundnir
dómstólar gera.
En áður en lengra er farið út í
í Luxembórg.
þá sálma er rétt að líta aðeins á
uppbyggingu Evrópudómstólsins.
Hann var settur á stofn með Rómar-
sáttmálanum árið 1958 og tók þá
við hlutverki eldri dómstóls sem
settur hafði verið á laggimar er
Kola og stálbandalag Evrópu tók
til starfa árið 1950. Dómaramir em
13 að tölu og koma frá öllum aðild-
arríkjum Bandalagsins. Þeir þurfa
að vera hæstaréttarlögmenn eða
lagaprófessorar til at vera hlut-
gengir í þetta embætti. Þrátt fyrir
að þeir séu skipaðir af viðkomandi
ríkisstjórnum starfa dómararnir
sjálfstætt og alger leynd hvílir yfir
ákvörðunartöku dómstólsins. Állir
dómar em kveðnir upp samhljóða
og ekki em leyfð nein sératkvæði.
Þetta er gert til að koma í veg fyr-
ir að einstakir dómarar verði fyrir
þrýstingi frá einu eða öðm aðildar-
landi til að túlka viðkomandi mál
þeim í vil. Ekki er möguleiki að
fara út í uppbyggingu dómstólsins
í smáatriðum en þeim sem áhuga
hafa á að fræðast meira um star-
semi hans er bent á bækur Stefáns
M. Stefánssonar um Evrópurétt,
Gunnars G. Schram um Evrópu-
bandalagið og Þorsteins Magnús-
sonar um Stofnanir og ákvörðunar-
töku Evrópubandalagsins.
Snúum okkur þá aftur að fijáls-
legum túlkunum dómstólsins. Það
liggur auðvitað fyrir að stofnun eins
og Evrópubanðalagið þarf á hlut-
lausum aðila til að skera úr um
ýmis ágreinismál sem upp koma á
milli aðildarríkja. Ástæðan er sú
að viðkomandi ríki hafa sjálfviljug
framsalað nokkru af sínum völdum
á afmörkuðum sviðum efnahags-
mála til þessarar yfirþjóðlegu stofn-
unar. Án sjalfstæðs dómstóls myndi
virk ákvörðunartaka bandalagsins
ekki vera fyrir hendi. Vald sitt
sækir Evrópudómstóllinn einkum til
Ró marsáttmálans, en einnig ann-
arra réttarreglna sem leiddar eru
af fyrmefndum sáttmála. Þar má
t.d. nefna Einingarlögin frá 1986.
Mikilvægustu hlutverkum Evr-
ópudómstólsins má skipta í þrennt.
í fyrsta lagi að tryggja að lögunum
sé framfylgt, án tillits til pólitískra
sjónarmiða (sér í lagi gegn aðil-
arríkjunum). í öðru lagi að skera
úr ágreiningsefnum milli aðilarríkja
og stofnana bandalagsins svo og
ágreiningi milli stofnana innbyrðis.
í þriðja lagi er það hlutverk Dóm-
stólsins að vernda rétt einstaklings-
ins gagnvart hugsanlegu skrifræði
í Brussel. Dómaramir leggja lítið
upp úr því að grafast fyrir um vilja
löggjafans við túlkun sína á EB-
löggjöfinni. Helsta ástæða þessa er
að dómstóllinn kýs að túíka textann
í samræmi við það markmið sem
hann telur að stefna eigi að, þ.e.
móta lögin í samræmi við þai-fir
bandalagsins. En mismunandi skoð-
un á því hveijar séu þarfír banda-
lagsins hafa oft valdið deilum á
milli nokkura valdamestu aðild-
arríkja annars vegar og svo stofn-
ana EB, aðallega þá Framkvæmda-
stjórnarinnar og dómstólsins, hins
vegar.
Fer Dómstóllinn offari?
Nánar verður fjallað um þessa
spennu síðar í greininni en lítum
fyrst á markmið og stefnumið Dóm-
stólsins. Þau eru í aðalatriðum
þrennskonar: í fyrsta lagi að styrkja
bandalagið; sér í lagi hina yfirþjóð-
legu þætti þess. í öðru lagi að víkka
svið og auka skilvirkni EB löggjaf-
arinnar og i þriðja lagi að auka
völd stofnana bandalagsins. Þessi
markmið hafa valdið þó nokkrum
deilum á meðal lögspekinga og
draga margir í efa að rétt sé að
láta stefnumið gegna svo veigam-
iklu hlutverki. Danskur lögfræðing-
ur hefur meira segja gengið svo
langt að segja að Evrópudómstóll-
inn hafi farið offari í úrskurðum
sínum.
í Rómarsáttmálanum og mörg-
um öðrum yfirlýsingum frá Evrópu-
bandalaginu er talað um að stefna
beri að sífellt nánari samstarfi aðil-
Framsal fullveldis óverulegt
Rætt við Pál Ásgrímsson lögfræðing
PÁLL Ásgrímsson lögfræðingur hefur lokið framhaldsnámi í
Evrópurétti við London School of Economics í Englandi. Hann
hefur því kynnt sér vel starfsemi Evrópudómstólsins og hvernig
sá dómstóll hefur þróast undanfarna þrjá áratugi. Einnig hefur
Páll gjörla fylgst með samningaviðræðum um Evrópskt efnahags-
svæði (EES).
Páll segir að skipta megi þróun
Evrópudómstólsins í þrjú tímabil;
áratuginn milli 1960-1970, síðan
milli 1970-1984 og síðan fra
1985. „Fyrsti áratugurinn Var
mjög mikilvægur og einkenndist
af tilraunum dómstólsins að hasla
sér völl á vettvangi Evrópumál-
efna. Þar má t.d. nefna dóma sem
staðfesm lögsögu EB, dóma sem
kváðu upp úr um forgang Evrópu-
réttar yfir landsrétti og rétt ein-
staklinga til að beita fyrir sig
ákvæðum Evrópuréttar í sam-
skiptum við innlenda dómstóla.
Þróunin gekk nokkuð snurðulaust
fyrir sig fyrstu árin og var ekki
mikil spenna í samskiptum Evr-
ópudómstólsins og aðildamkj-
anna. Sjöundi áratugurinn var
tími aukinnar verndarstefnu í
Evrópu í kjölfar olíukreppunnar
árið 1973. Dómstóllinn var hins
vegar samur við sig og hélt uppi
flaggi sameiningarstefnunnar.
Stjómvöld í aðildarríkjunum voru
ekki of ánægð með þessa stefnu
og gætti aukinnar óánægju og
tortryggni gagnvart Evrópudóm-
stólnum. Með útgáfu Hvítbókar-
innar árið 1985 og samþykkt Ein-
ingarlaganha árið 1986 voni tekin
skref til að styrkja innviði Evrópu-
bandalagsins. Þar með tóku
stjómmálamennirnir af skarið á
nýjan leik og þrýstjngur á Evrópu-
dómstólinn minnkaði. Þar með er
ekki sagt að dómstóllinn hafi
breytt um stefnu heldur miklu
frekar að stjómvöld í aðildarríkj-
unum hafi færst nær markmiðum
Rómarsáttmálans um sífellt nán-
ari samvinnu."
Dómstóllinn getur einungis
vísað í EES-samninginn
Það sem helst snýr að okkur
Islendingum eni samningamir um
Evrópskt efnahagssvæði. Sam-
kvæmt samningunum er stefnan
að koma upp sérstökum EES-
dómstóli sem dæma á í deilumál-
um sem koma upp á svæðinu. Er
möguleiki að þróUn Evrópudóm-
stólsins hafi áhrif á þennan nýja
dómstól?
„Þar sem ekki er búið að sam-
þykkja þennan samning enn er
erfitt að fullyrða neitt með vissu
um endanlegt foim samningsins.
Það er þó hægt að miða við þau
samningsrög sem nú liggja fyrir
enda ekki ólíklegt að það verði
rammi hins nýja samnings. Það
er ekki ólíklegt að Evrópudóm-
stóllínn hafi einhver áhrif á þenn-
an nýja EES-dómstól. Samkvæmt
drögunum koma 5 dómarar frá
EB-löndunum en 3 frá EFTA-
löndunum. Ef EB-dómaramir eru
sannfærðir sameiningarsinnar
gætu þeir auðvitað ráðið gangi
mála því ekki eru leyfð sérat-
kvæði í dómnum. Hins vegar verð-
ur að taka tiliit til þess að markm-
ið EES eru ekki þau sömu og EB.
Markmið EES nær til „Ijórfrelsis-
ins“ margumtalaða; fijáls flutn-
ings fjármagns,, vinnuafls, þjón-
ustu, og vöruflutninga. Auk þess
munu samræmdar samkeppnis-
reglur gilda á svæðinu. Markmið
EB er mun víðtækara og nær til
fleiri sviða en EES. Dómstóliinn
getur því einungis vísað til EES-
samningsins, reglna EB um „fjór-
frelsið" og svo framtíðarlöggjafar
sem þjóðþing viðkomandi landa
verða að samþykkja."
Samvinnu fylgja bæði
réttindi og skyldur
Nú em ekki allir á íslandi sált-
ir við þessa samninga. Bent hefur
verið á að nú eigi 350 milljónir
Evrópubúa rétt á því að starfa á
fslandi, samningarnir þýði fram-
sal fullveldis og að þeir séu fyrsta
skrefið inn í Evrópubandalagið.
Hvað viltu segja um þessar rök-
semdir?
„Ég tel nú litlar líkur á því að
evróskt vinnuafl muni flykkjast
til íslands. Reynsla okkar af
samnoorænum vinnumarkaði hef-
ur sýnt að þrátt fyrir atvinnuleysi
t.d. í Danmörku þá hefur íslenskur
atvinnumarkaður ekki fyllst af
dönsku starfsfólki. Samt sem áður
eru þessar frændþjóðir næstar
okkur í menningar- og landfræði-
legum skilningi. Reynslan hefur
Páll Ásgrímsson
hins vegar verið sú að við höfum
flutt út vinnuafl, m.a. til Svíþjóð-
ar. Síðan er rétt að benda að það
að samkvæmt samningnum hefur
enginn Evrópubúi sjálfkrafa rétt
á því að starfa á íslandi. Atvinnut-
ilboð þarf að liggja fyrir og ef
viðkomandi aðili fær ekki vinnu
innan 3 mánaða má vísa honum
úr landi. Síðan eru varnaglar í
samningnum sem giípa má til ef
í óefni stefnir í sambandi við mikla
landflutninga fólks.
Hvað varðar óttann við framsal
fullveldis þá er það mjög óveru-
legt. Ef við lítum fyrst á á hvort
eitthvert framsal löggjafarvalds
eigi sér stað þá liggur fyrir að
samþykki þjóðþinga þarf að liggja
fyrir til að EES-samningurinn
gangi í gildi. Síðan verður öll
framtíðarlöggjöf sem snertir EES
að fá samþykki þjóðþinga allra
aðildarríkjanna. Lokaákvörðunin
er því hjá Alþingi íslendinga, í
okkar tilfelli, en ekki í Genf eða
Brussel.
I sambandi við framsal á fram-
kvæmdavaldi, þá liggur fyrir að
EES-stofnun mun hafa eftirlit
með samkeppnisreglum á evr-
ópska efnahagssvæðinu. Án slíkr-
ar stofnunar myndi hinn innri
markaður ekki virka fullkomlega.
Þetta þýðir að á takmörkuðu sviði
samkeppnisreglna munum við af-
sala okkur nokkrum rétti. Það er
hins vegar rétt að benda á að ís-
lendingar munu að sjálfsögðu eiga
sæti í þessari eftirlitsstofnun og
þannig hafa áhrif á starfsemi
hennar. Það væri því e.t.v. betra
að kalla þetta samþjóðlegt vald í
stað yfirþjóðlegs valds.
Það er helst á sviði dómsvalds-
ins sem við þurfum að afsala okk-
ur nokkmm rétti. Hins vegar er
rétt að benda á að ísland er aðili
að ýmsum samningum sem tak-
marka rétt dómskerfis okkar. Þar
má t.d. nefna að mál fyrir Mann-
réttindanefndinni í Strasbourg
nýlega varð þess valdandi að vem-
legar lagabreytingar varð að gera
á Islandi í sambandi við aðskilnað
framkvæmda- og dómsvalds í hér-
aði. Ég hef hvergi séð mótmæli
gegn þessum afskiptum Mann-
réttindanefndarinnaraf íslenskum
innanríkismálum. Ástæðan er
auðvitað sú að alþjóðleg samvinna
kallar á samræmda löggjöf og
þessari samvinnu fylgja bæði rétt-
indi og skyldur", segir Páll Ás-
grímsson.