Morgunblaðið - 26.01.1992, Blaðsíða 4

4 FRÉTTIR/YFIRLIT
ERLENT
INNLENT
900 millj-
ónir til
hluthafa
Sameinaðir verktakar hafa
greitt 900 milljónir króna til hlut-
hafa með því að hækka hlutafé
félagsins umj)á upphæð og lækka
síðan aftur. A undanfömum fimm
árum hafa hluthafar félagsins
fengið 1.540 milljónir greiddar
með þessum hætti án þess að
þurfa að greiða af þeim skatt.
Friðrik Sophusson fjármálaráð-
herra hefur beðið fjármálaráðu-
neytið og önnur skattyfirvöld að
kanna hvort þessi eignatilfærsla
sé eðlileg og undirbúa ráðstafanir
ef þörf sé á því.
Ottast öngþveiti á
sjúkrahúsunum
Fyrstu niðurskurðaraðgerðir
sem gripið verður til vegna 550
milljóna króna heildarfjárþarfar
ríkisspítalanna fela meðal annars
í sér að skurðstofuvöktum verður
fækkað, endur- og nýráðningum
verður hætt og læknum í hluta-
starfi verður fækkað. Formenn
læknaráða sjúkrahúsanna í
Reykjavík óttast að öngþveiti
muni hljótast af hinum mikla sam-
drætti í þjónustu sjúkrahúsanna
sem verða mun vegna niðurskurð-
ar á rekstrarfé þeirra.
Rekstrarhallinn
12,6 milljarðar
Rekstrarhalli ríkissjóðs nam
12,6 milljörðum króna á síðasta
ári, og er það mesti halli á ríkis-
sjóði síðastliðin 40 ár, samkvæmt
upplýsingum fjármálaráðuneytis.
Lánsfjárþörf ríkissjóðs nam 14,8
milljörðum, og alls nam lánsfjár-
þörf hins opinbera 37-38 milljörð-
um.
ERLENT
Loftbrú til
að hjálpa
samveldinu
Ráðstefna 47 ríkja og sjö alþjóða-
stofnana um aðstoð við sovétlýð-
veldin fyrrverandi var haldin í
Washington í lið-
inni viku. í setn-
ingarræðu Ge-
orge Bush
Bandaríkjafor-
seta sagði hann,
að Bandaríkja-
stjóm ætlaði að
auka aðstoðina
um 645 milljónir Bush
dollara og hefur hún þá heitið um
fimm milljörðum dollara alls. Evr-
ópubandalagsríkin hafa lofað fjór-
um milljörðum og Japan hálfum
þriðja. A fímmtudag skýrði James
Baker, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, frá áætlun um loftbrú
til Rússlands og annarra samveld-
isríkja og á hún að rísa 10. febrú-
ar nk. Eftir henni verða fiutt
matvæli' og lyf en einnig eru
vinnuhópar að fjalla um íbúðar-
húsabyggingar, orkumál, læknis-
hjálp og tækniaðstoð.
Hafna hugmyndum um nýtt
sambandsríki
Stjómvöld í júgóslavnesku lýð-
veldunum Bosníu-Herzegovínu og
Makedóníu hafa hafnað hug-
myndum Serba um nýtt sam-
bandsríki og stefna þess í stað
að fullu sjálfstæði. í Bosníu verð-
ur vilji landsmanna kannaður á
næstunni í almennri þjóðarat-
kvæðagreiðslu og Makedóníu-
stjórn hefur kallað heim fulltrúa
sína á sambandsþinginu í Belgrad
og hvatt makedónska hermenn
og starfsmenn alríkisins til að
hætta þeirri þjónustu. Vopnahléið
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1992
Fríða fær bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs
Fríða Á. Sigurðardóttir rithöf-
undur hlýtur bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs 1992 fyrir
skáldsögu sína „Meðan nóttin líð-
ur“. Hún er fjórði íslendingurinn
sem fær verðlaunin, sem nema
um 1,4 milljónum króna, en áður
hafa Ólafur Jóhann Sigurðsson,
Snorri Hjartarson og Thor Vil-
hjálmsson hlotið þau.
Samningaviðræður að hefjast
Gert er ráð fyrir að viðræður
um aðalkjarasamning milli Verka-
mannasambands íslands annars
vegar og Vinnuveitendasambands
íslands og Vinnumálassambands
samvinnufélaganna hins vegar
hefjist formlega eftir helgina, og
hefur fundur verið boðaður hjá
ríkissáttasemjara á mánudag.
Verslunarmannafélag Reykjavík-
ur hefur lagt fram sérkröfur-
vegna sex starfsgreina, og er
meginkrafa félagsins að gerðir
verði við það starfsgreinasamn-
ingar.
Tók út af skipi við
Þorlákshöfn
Brasilískan sjómann tók út þeg-
ar brot reið yfír þýskt leiguskip
Eimskipafélagsins úti fyrir Þor-
lákshöfti. Skipið slitnaði frá
bryggju í Þorlákshöfn í óveðri, og
1,5 sjómflur austur af Hafnarnesi
reið brot yfir það með þeim afleið-
ingum að maðurinn fór útbyrðis
og annar slasaðist.
Kært vegna framkomu
við blökkumenn
Vamarmáladeild utanríkis-
ráðuneytisins hefur sent ríkissak-
sóknara kæru gegn aðstandend-
um veitingahússins Duus-hús fyr-
ir að hafa meinað tveimur vamarl-
iðsmönnum aðgang að húsinu þar
sem þeir væru þeldökkir.
milli Serba og Króata hefur verið
vel virt og em fulltrúar Samein-
uðu þjóðanna nú að kanna hvort
tímabært sé að senda friðargæsl-
ulið til Króatíu. Em það helst
harðlínumenn meðal Serba í Króa-
tíu, sem standa í vegi fyrir því.
Stjórnarkreppa í Eistlandi
Edgar Savisaar, forsætisráðherra
Eistlands, sagði af sér embætti í
vikunni en þá hafði honum mis-
tekist í tvígang að fá stuðning
þingsins við neyðarráðstafanir í
efnahagsmálunum. Lagði hann
til, að Amold Ruiitel, forseti
þingsins, yrði skipaður eftirmaður
sinn. Sagði hann, að Riiutel nyti
almennrar virðingar meðal Eista
og því manna líklegastur til að
geta lægt öldur óeiningar og sun-
dmngar á þingi og meðal þjóðar-
innar. í Eistlandi er efnahags-
kreppa eins og í öðrum fyrrum
lýðveldum Sovétríkjanna og
skortur á flestum nauðsynjum.
Líbýskir leyniþjónustumenn
verði framseldir
Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna
samþykkti einróma á þriðjudag
að skora á Líbýustjórn að fram-
selja tvo leyni-
þjónustumenn,
sem grunaðir era
um að hafa
grandað tveimur
farþegaþotum
og valdið dauða
441 manns. Er
um að ræða Pan
Am-þotu, sem
sprakk í lofti yfír Lockerbie í
Skotlandi í desember 1988, og
franska þotu, sem fórst yfír Níger
í Afríku, einnig af völdum spreng-
ingar. Það vom Bandaríkjamenn,
Bretar og Frakkar, sem fluttu
ályktunina, en talið er, að þeir
muni krefjast refsiaðgerða gegn
Líbýu verði mennirnir ekki fram-
seldir.
RUiltel
F.W. de Klerk forseti Suður-Afríku í ræðustól er þingið var sett í Höfðaborg á föstudag. Líklega
er þetta í síðasta skipti sem þing Suður-Afríku kemur saman án þess að þar siiji einnig þingmenn
er koma úr röðum svertingja en ekki einungis hvítra eins og nú er raunin.
Suður-Afríka:
Illræmd löggjafarsam-
kunda líður undir lok
EIN illræmdasta löggjafarsamkunda 20. aldarinnar, þingið í
Suður-Afríku, stendur nú á nýbyrjuðu ári frammi fyrir því að
verða leyst upp. Þetta er sú staðreynd sem stendur upp úr
þegar horft er um öxl í Suður-Afríku á atburði nýliðins árs.
ing sem gerði upp á milli íbú-
anna, hrakti fyrirvaralaust
milljónir frá heimilum sínum, tak-
markaði stöðuveitingar við for-
réttindaminnihluta hvítra, sam-
þykkti svívirði-
leg lög um ör-
yggismál - allt
undir yfirskini
kyþáttaað-
skilnaðarstefn-
unnar ( apart-
þeid) - er nú að verða varaskeifa
nýrrar löggjafarsamkomu áður en
það verður lagt niður fyrir fullt
og allt.
Nýja löggjafarsamkoman nefn-
ist Codesa, sem er stytting á
„Convention for a Democratic
South Africa", og er fyrsti vísirinn
að nýju stjómskipulagi í Suður-
Afríku sem miklar vonir em
bundnar við. Það er samkoma
fulltrúa allra stærstu stjómmála-
flokkanna - þótt öfgasinnar til
vinstri og hægri sniðgangi hana
- og á að semja um framtíð lands-
ins, sem átti_ enga framtíð undir
apartheid. Nyja þingið er smám
saman að öðlast sess sem rödd
þjóðarinnar - meðan hið gamla
þing hvítra manna er orðið áhrifa-
laust.
Kjörnir fulltrúar fá völdin
Fyrst um sinn munu bæði þing-
in starfa saman. Codesa mun taka
tímamótaákvarðanir - til dæmis
um skipan bráðabirgðastjórnar
fulltráa allra kynþátta, sem fara
á með stjóm landsins þar til ný
stjómarskrá tekur gildi og kosn-
ingar hafa farið fram - og gamla
þingið setur tilheyrandi lög. Þetta
hlutverk gamla þingsins er nauð-
synlegt þar sem Suður-Afríka er
sjálfstætt og fullvalda ríki, og þar
er engin nýlendustjóm til að að-
stoða og setja lög meðan völdin
færast úr höndum hvítra manna
til stjómar kjörinna fulltrúa allra
kynþátta landsins. Þannig fær það
þing, sem hafði nærri lamað þjóð-
ina, tækifæri til að hjálpa til við
björgun hennar.
Það er kaldhæðnislegt þegar
haft er í huga að þetta löggjafar-
hlutverk hinna gömlu höfuðstöðva
valds hvítra manna er nánast að-
eins formsatriði til að löggilda
ákvarðanir Codesa. Ríkisstjómin
hefur þegar skuldbundið sig til að
gera allt sem í hennar valdi stend-
ur til að koma ákvörðunum Co-
desa í framkvæmd, en þær
ákvarðanir
verða teknar í
samræmi við
svonefnt
„nægilegt sam-
komulag" -
það er ríkjandi
vilja hlutaðeigandi aðila, þar sem
andstaða minnihluta nægir ekki
til að stöðva þróun mála.
Þannig mun gamla þingið, sem
nú hefur verið sett hafa það hlut-
verk að undirbúa eigin jarðarför.
Þar er saman kominn sundurleitur
hópur mjög ólýðræðissinnaðra
hvítra manna auk fulltrúa„bland-
aðra“ (kynblendinga) og Indverja
(íbúa af asískum ættum) - sem
notið hafa margskonar forréttinda
og hárra launa. Þetta þing, sem
starfar í þremur deildum, var það
lengsta sem P.W. Botha þáverandi
forseti taldi sér fært að ganga í
umbótaátt á fyrri hluta níunda
áratugarins til að draga úr kyn-
þáttamisrétti. Tók þetta þing við
af þingi skipuðu einungis hvítum
mönnum, sem starfað hafði frá
því Bretar settu það á stofn árið
1910, að loknu Búastríðinu.
Þegar þetta þing Botha forseta
leit dagsins ljós árið 1984 með
setu nokkurra „litaðra" þing-
manna í aðskildum og áhrifalaus-
um þingdeildum blandaðra og Ind-
veija - sem alla tíð lutu yfirráðum
stjómvalda og ákvarðanatöku í
þingdeild hvítra - hlaut það þann
viðeigandi dóm að það væri óbæt-
anlega gallað. En ráðandi öfl
hvítra kaupsýslumanna álitu rétt
að láta reyna á þetta þriggja deilda
þing, og nutu þar stuðnings
margra eigin dagblaða. Það var
mjög misráðið. Nú er almennt
viðurkennt að þingið hafi verið
ömurleg mistök.
Ef sagt er að 1990 hafi verið
árið sem ný ríkisstjóm W. de
Klerks forseta hafí sýnt það hug-
rekki að láta andstæðinga sína,
til dæmis Nelson Mandela, lausa
úr fangelsi, löggilda starfsemi
frelsissamtaka þeirra, og taka
fyrstu sporin í átt til afnáms apart-
BflKSVlÐ
eftir Anthony Hazlitt Heard.
heid-stefnunnar, var 1991 árið
þegar endalokin á apartheid
blöstu við. Lög sem vom nauðsyn-
leg viðhaldi þessarar illræmdu
stefnu, svo sem jarðalögin er fólu
í sér að eingöngu hvítir menn
máttu eiga megnið af jörðum
landsins, skráningarlögin sem
skylduðu menn til að bera skír-
teini þar sem skráð var hvaða
kynþætti þeir tilheyrðu, og lög
um á hvaða landsvæðum hver
kynþáttur mátti búa, vom numin
úr gildi. Þetta gerðist þrátt fyrir
gremjuþrungin mótmæli hvítra
hægrisinna, sem enn gætu reynt
að setja umbótasinnaða Búanum
de Klerk stólinn fyrir dymar.
Kúgunartæki beitt í þágu
jafnréttis
Og þinginu sem ég fylgdist með
þegar kúgun á þess vegum var í
hámarki frá sjötta áratugnum til
þess áttunda verður nú beitt til
að tryggja jafnrétti kynþáttanna
í framtíðinni. Ég fylgdist með því
þegar það svipti litaða kjósendur
atkvæðisrétti í Höfðaborg, stofn-
áði gervi „ríki“ blökkumanna á
afskekktum og hijóstrugum
landskikum, fyrirskipaði kyn-
þáttaaðskilnað á öllum sviðum frá
vöggu til grafar (í sjúkrahúsum,
skólum, kirkjugörðum, vinnustöð-
um, húsnæði, sjúkrabflum, bekkj-
um skrúðgarða, baðströndum,
járnbrautarlestum, áætlunarbfl-
um, kynmökum - alls staðar).
Þetta var samkundan sem setti
lög varðandi öryggismál, þar á
meðal útlegðarlögin illræmdu,
sem fólu nánast í sér borgaraleg-
an dauða, meðan óánægja blökku-
manna ólgaði utandyra. Nú stend-
ur þingið eftir sem minnisvarði
kynþáttastefnunnar með aðskild-
ar deildir sínar og útilokun
blökkumanna. Það er mál að linni.
Vissulega er margt markvert
að gerast annars staðar í heimin-
um - og þar em Sovétríkin efst
á blaði. En breytingin úr ógæfu
í von í Suður-Afríku eréin mesta
kúvending aldarinnar. Og hún
hefst fyrir alvöm í upphafi ársins
1992.
Höfundur er fyrrum ritstjóri
dagblaðsins Cape Times í
Höfðaborg. Bók hans „The
Cape ofStorms" kom nýverið
út á vegum bókaútgáfu Ark-
nnsns-húskóla í Bandnríkjun-
um.