Morgunblaðið - 26.01.1992, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1992
19
STEFNA SVÍA í MÁLEFNUM EYSTRASALTSRÍKJANNA ÞYKIR UM LAN6T SKEID HAFA VERID
VJEGAST SAGT FURDULEG DG MIKID FEIMNISMÁL HEIMA FYRIR
EF ÞEIR fara núna „að hvítþvo fyrrverandi nasista-
glæpamenn og gyðingahatara“, þá verður að taka
allar áætlanir um aðstoð við Eystrasalts-lýðveldin til
gagngerrar endurskoðunar, sagði Alf Svensson ráð-
herra, sem fer með yfirstjórn þróunaraðstoðar í hinni
nýju ríkisstjórn sænsku borgarafiokkanna undir for-
sæti Carls Bildts.
að sem einkum fór fyrir
brjóstið á klerkinum Alf
Svensson, sem einnig hefur
mannréttindamál á sinni
ráðherrakönnu, var áð Balt-
ar skyldu veita þeim löndum
sínum fulla sakaruppgjöf
sem hér áður fyrr - þ.e. í seinni
heimsstyijöldinni - höfðu unnið
með þýskum nasistum m.a. við að
útrýma gyðingum. Þá hefur það og
komið illa við Svensson ráðherra,
að fyrrum sjálfboðaliðum í SS-sveit-
um Þjóðveija skuli líðast að haída
samkomur og fundi í Eystrasalt-
slöndunum í því skyni að styrkja
tengslin milli gömlu vopnabræðr-
anna.
„Við erum ekki reiðubúnir að
styðja ríkisstjórnir, sem ekki eru
einu sinni færar um að halda sínu
.eigin umhverfi hreinu,“ hreytti
• Svensson út úr sér.
En áður en baltnesku ríkisstjórn-
unum vannst tími til að bera fram
formleg mótmæli við ríkisstjórnina
í Stokkhólmi út af þessum ummæl-
um, hafði sænski forsætisráðherr-
ann og formaður Hægri flokksins,
Carl Bildt, hastað á samráðherra
sinn, Alf Svensson og bent honum
á að hafa sig hægan. Bildt forsætis-
ráðherra fullvissaði stjórnvöld í
Eystrasaltslöndunum strax um, að
Svíar myndu að sjálfsögðu standa
í einu og öllu við þau loforð um
efnahagsaðstoð við baltnesku ríkin,
sem þeir hefðu þegar gefið, og
ætti sú aðstoð meira að segja að
verða þrisvar sinnum meiri heldur
en verið hefði hingað til.
Svíar á nálum
Sannleikurinn er sá, að Svíar vilja
umfram allt reyna að forðast að
lenda í svæsnum deilum um póli-
tískt siðgæði einmitt við þessar
nágrannaþjóðir sínar handan Eyst-
rasalts - ef til opinberra orðahnipp-
inga kæmi, gæti reynst ansi mikið
óuppgert í þeim sökum. Þá gætu
málin farið að snúast um gull, um
framsal Svía á baltneskum flótta-
mönnum beint í hendur böðlunum,
um smásálarlega sænska aurafíkn
og undirlægjuhátt gagnvart vold-
ugu nágrannaríki. Þá gætu komist
í hámæli svik við einmitt þær há-
leitu hugsjónir, sem Svíar lýstu sig
hvað einlægustu og áköfustu for-
vígismenn fyrir - þá kynni að verða
dreginn fram í dagsljósið sá skugg-
alegi kapítuli óuppgerðrar pólití-
skrar fortíðar sem flestir Svíar vilja
helst af öllu að sé gleymdur og
grafinn um alla eilífð.
Þó er ekki þar með sagt, að allir
Svíar kunni nákvæm skil á þeim
nöturlega kafla í sænskri stjórnmál-
asögu, því að enn þann dag í dag
hvílir algjör leynd yfir því í sænskri
sagnritun síðari ára, hvernig hið
hlutlausa fyrirmyndarríki, Svíþjóð,
kom í reynd fram við Eystrasalts-
ríkin þrjú, Eistland, Lettland og
Litháen, þegar Sovétríkin gleyptu
þau í kjölfar samkomulagsins sem
Hitler og Stalín gerðu með sér árið
1939.
Nýjasta dæmið um óbreytta
afstöðu sænskra stjórnvalda í
þessum efnum eru harkaleg við-
brögð sænska utanríkisráðherr-
ans Stens. Anderssons úr flokki
sósíaldemókrata, þegar hann í
upphafi árs 1991 lagði blátt bann
við hvers konar sagnfræðilegri
endurskoðun og nýrri framsetn-
ingu á því óhreina pólitíska mjöli
sem Svíar geyma enn í pokahorn-
inu frá árunum skömmu fyrir
seinni heimsstyijöld og frá
stríðsárunum: „Nú á dögum kem-
ur það ekki nokkrum lengur að
neinu gagni - hvorki þjónar. það
hagsmunum baltnesku þjóðanna,
né heldur hafa Svíar af því hið
minnsta gagn - að verið sé' að
róta upp í fortíðinni.“
Fortíðin undir lás og slá
Svo illa vill hins vegar til, að ein-
mitt þetta- vilja sagnfræðingar og
rannsakendur samtímasögu endi-
lega gera, þ.e. að róta í sífellu í
fortíðinni, grafa þar upp ýmislegt
misjafnt og draga fram í dagsljósið.
En eins og Karlis Kangeris, sagn-
fræðingur við Baltnesku fræða-
stofnun Stokkhólmsháskóla, hefur
mátt reyna, getur það kostað marg-
víslegar útistöður við skjalaverði
sænska utanríkisráðuneytisins, því
að þeir halda ótrauðir skjölum und-
ir öruggum lás og slá einnig eftir
að tilskilinn frestur varðandi varð-
veislu leynilegra trúnaðarskjala er
löngu útrunninn. Nú er svo komið,
að sagnfræðingum reynist oft á tíð-
um jafnvel auðveldara að afla sér
nauðsynlegra upplýsinga um at-
burði og samhengi mála, baktjalda-
makk og orðsendingar frá því fyrir
fimmtíu árum frá sovéskum heim-
ildum heldur en sænskum, enda
þarna mál til athugunar sem ekki
beinlínis geta talist Svíum til sæmd-
ar og vegsauka.
Næst á eftir Hitler-Þýskalandi,
varð hin hlutlausa Svíþjóð fyrst
allra ríkja til að viðurkenna inn-
limun Eystrasaltsríkjanna þriggja í
Sovétbáknið. Þetta gerðu sænsk
stjórnvöld mest að eigin frum-
kvæði, án þess að Svíar hefðu verið
beittir nokkrum sérstökum þrýst-
ingi þar að lútandi. Einn meginþátt-
ut- í stefnu' Svía í utanríkismálum
á þessum tíma var við það miðaður
að efla og styrkja í hvívetna tengsl
Finnlands við hin skandinavísku
ríkin og gera þessi fjögur norrænu
ríki eina samstæða pólitíska heild.
Til þess að ná því markmiði þótti
nauðsynlegt að ijúfa algjörlega
tengslin milli Finna og Eystrasalts-
ríkjanna, þótt hluti íbúanna í þess-
um „baltnesku jaðarríkjum" sé
reyndar náskyldur Finnum. í póli-
tískri norðurlandahugsjón stjórn-
valda í Stokkhólmi var hins vegar
ekkert rúm fyrir útkjálka á borð
við Eystrasaltsríkin þijú.
Þegar Hitler og Stalín gerðu með
sér víðtækt samkomulag í ág-
úst/september 1939, þar sem m.a.
var kveðið á um að baltnesku ríkin
skyldu verða innan áhrifasvæðis
Sovétríkjanna, og Sovétmenn
hernámu þar af leiðandi öll Eystra-
saltsríkin þijú í júní 1940, þá brugð-
ust Svíar þegar í stað við og tóku
eindregna afstöðu með sterkari aði-
lanum.
Til þjónustu reiðubúnir
Hinn 13. júlí 1940 bárust
sænska ríkisbankanum um það
eindregin tilmæli frá eistneska
og litháíska þjóðarbankanum að
afhenda sovéska ríkisbankanum
gullforða Eystrasaltsríkjanna,
sem þá var varðveittur í Stokk-
hólmi. Eistlendingar áttu 2.908
kílógrömm af gulli geymd í Sví-
þjóð og Litháar 1.250 kg.
í stað þess að frysta gullforða
og aðrar innistæður baltnesku ríkj-
ánha eftir að þau höfðu verið her-
nuniin af Sovétríkjunum eins og
nær öll þau ríki gerðu sem fengu
svipuð tilmæli um þetta leyti, gaf
Per Albin Hansson, þáverandi for-
sætisráðherra Svíþjóðar, Ríkis-
banka Svíþjóðar fyrirmæli strax
tveimur dögum síðar um að yfir-
(SJÁ SÍÐU 22)