Morgunblaðið - 01.03.1992, Qupperneq 4

4 FRETTIR/YFIRUT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. MARZ 1992
ERLEINIT
INNLENT
Krossnes SH
fórst með
þremur
mönnum
Þrír menn fórust og níu mönn-
um var bjargað um borð í nær-
stödd skip er skuttogarinn Kross-
nes SH-308 frá Grundarfirði fórst
á Halamiðum að morgni sunnu-
dags um 44 sjómílur norður af
Galtarvita. Skipið var að veiðam
er slysið varð og sökk á ör-
skammri stundu. Ekki er fullvíst
um orsakir, en talið líklegt að sjór
hafi komist í lest.
ASÍ athugar möguleika á
aðgerðum
Landssambönd Alþýðusam-
bands íslands athuga möguleika
á aðgerðum til þess að þrýsta á
um að niðurstaða fáist í þeim við-
ræðum um kjarasamninga sem
staðið hafa yfir að undanförnu.
Forysta Verkamannasambands
íslands kom þeim skilaboðum á
framfæri að áhugi væri fyrir að-
gerðum eftir að hafa átt fundi
með stjórnum og trúnaðarmann-
aráðum verkalýðsfélaga víða um
land.
V erðbólgu væntingar
verulega minni
Væntingar almennings um
verðbólgu næstu tólf mánuði hafa
farið mjög minnkandi ef marka
má skoðanakönnun sem Gallup
gerir með reglulegu millibili fyrir
Vinnuveitendasamband íslands.
Tæp 80% aðspurðra telja að verð-
bólga verði undir 10% næstu 12
mánuði samanborið við innan við
þriðjung í fyrrahaust og 35% telja
að verðbólga verði innan við 5%
samanborið við 1% í fyrrahaust.
Ný Fokker-vél Flugleiða
nauðlenti
Ásdís, ný Fokker-flugvél Flug-
leiða, nauðlenti á Keflavíkurflug-
velli á miðvikudag eftir að ekki
tókst að setja nefhjól vélarinnar
niður þegar hún átti að lenda á
Akureyri. Nauðlendingin tókst vel
og sakaði engan þeirra 43 farþega
sem um borð voru og litlar
skemmdur urðu á vélinni. Talið
er að gijóthlíf hafi orsakað það
að nefhjólið fór ekki niður. Gijót-
hlífin tilheyrir ekki öryggisútbún-
aði vélarinnar og hafa Flugleiðir
ákveðið að þær verði ekki á vélum
félagsins.
Vaxtalækkun um mánaðamót
Landsbanki íslands lækkar
raunvexti um 0,4 prósentustig um
mánaðamótin til samræmis við
lækkun vaxta á spariskírteinum
ríkissjóðs í frumsölu úr 7,9% í
7,5%. Kjörvextir verða 8,1% eftir
lækkun. Sparisjóðirnir lækka um
0,25 prósentustig og er með 85
kjörvexti eins og Búnaðarbankinn
hefur verið með um skeið. Verð-
tryggðir kjörvextir íslandsbanka
eru 8,25%. Landsbanki lækkaði
einnig nafnvexti útlána um 1%
og er áfram með hæstu útláns-
vexti banka og sparisjóða.
ERLENT
Baker setur
Israelum
tvo kosti
JAMIES Baker, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, tilkynnti síðastlið-
inn mánudag, að Bandaríkjastjórn
ábyrgðist ekki 10 milljarða dollara
lán til ísraels nema hætt yrði taf-
arlaust við nýbyggðir gyðinga á
hemumdu svæðunum. Kvað hann
Bandaríkjamenn ekki mundu am-
ast við, að lokið yrði við bygging-
ar, sem byijað væri á, en kostnað-
urinn við þær drægist þá frá láns-
fénu. Yitzhak Shamir, forsætis-
ráðherra ísraels og leiðtogi Likud-
flokksins, hefur fátt sagt um þetta
mál en aðrir ráðherrar segjast
ekki munu gefast upp fyrir skil-
málum Bandaríkjamanna. Talið
er, að þetta geti haft mikil áhrif
í þingkosningunum í ísrael í júní
því að Yitzhak Rabin, nýkjörinn
formaður Verkamannaflokksins,
er harðlínumaður og höfðar því
til margra kjósenda Likud-flokks-
ins en vill fara þá leið að halda
nokkru landi en láta annað af
hendi við Palestínumenn. George
Bush Bandaríkjaforseti segir
stjórnina munu halda sínu striki
í þessu máli en á þingi er mjög
þrýst á uiu íuálamiðlun.
Fóstureyðingarúrskurði
hnekkt
HÆSTIRÉTTUR írlands hnekkti
í vikunni þeim úrskurði undirrétt-
ar í Dyflinni, að 14 ára gamalli
stúlku, sem er barnshafandi eftir
nauðgun, væri óheimilt að láta
eyða fóstrinu í Bretlandi. Sam-
kvæmt írskum lögum eru fóstur-
eyðingar bannaðar en þetta mál
hefur valdið miklum deilum á ír-
landi. Er raunar talið, að lögin
stangist á við Rómarsáttmála
Evrópubandalagsins og jafnvel
mannréttindaákvæði og vilja
mörg samtök í landinu beita sér
fyrir þjóðaratkvæðagreiðslu um
þau.
Barist í Nagorno-Karabak
STRÍÐ geisar í Nagomo-Karabak
milli armenskra íbúa þess og Az-
era en héraðið er í Azerbajdzhan
og hefur verið frá 1923. Vilja
Armenar losna undan þeim yfír-
ráðum og hafa nokkrar þúsundir
manna fallið í átökum milli þjóð-
anna á síðustu tveimur árum. Á
miðvikudag náðu Armenar á sitt
vald bæ í héraðinu, sem byggður
var Azerum, og beittu stórskotal-
iði og flugskeytum í árásinni.
Svöruðu Azerar í sömu mynt og
lá höfuðstaður Nagorno-Kara-
baks, Stepanakert, undir stöðug-
um eldflaugaárásum. Ali Akbar
Velayati, utanríkisráðherra ír-
ans, reyndi að miðla málum en
án árangurs.
Finnska stjórnin vill í EB
FINNSKA stjómin ákvað á
fimmtudag að sækja um aðild að
Evrópubandalaginu en úr því
verður endanlega skorið á þingi
18. mars. Er stjórnin raunar klof-
in í málinu en þó talið víst, að
meirihluti þingmanna sé því
hlynntur. Setur stjórnin fram
ýmsar sérkröfur varðandi varnar-
og landbúnaðarmál og hafa jafn-
aðarmenn, sem eru í stjórnarand-
stöðu og fylgjandi EB-aðild, mót-
mælt landbúnaðarkaflanum. Vilja
þeir ekki taka meira tillit til land-
búnaðar en annarra atvinnugreina
og Hægriflokkurinn, stærsti
stjórnarflokkurinn, er því sam-
Gengið til stuðnings auknu landnámi gyðinga á hernumdu svæðunum. Rabin vill stöðva það tafar-
laust en halda eftir nokkru landi í öryggisskyni.
Yitzhak Rabin, formaður Verkamannaflokksins í ísrael:
Harðlínumaður sem vill
semja við nágrannana
YITZHAK Rabin, sem velti Shimon Peres úr sessi sem formanni
Verkamannaflokksins í ísrael, þykir eiga nokkra möguleika á að
leiða flokkinn til sigurs í þingkosningunum í júní og leysa þar með
af hólmi harðlínumanninn Yitzhak Shamir, forsætisráðherra og
leiðtoga Likud-flokksins. Raunar er Rabin harðlínumaður sjálfur,
fyrrum yfirmaður ísraelska hersins og talsmaður þess, að uppreisn
Palestínumanna á hernumdu svæðunum verði barin niður með öllum
tiltækum ráðum, en staðan í ísraelskum stjórnmáluin um þessar
mundir er þannig, að aðrir eiga ekki upp á pallborðið hjá stórum
hluta kjósenda. Rabin getur því höfðað til margra stuðningsmanna
Likud-flokksins og meðal annars vegna þess, að hann er ekki jafn
ósveigjanlegur og Shamir og hlynntur nokkurri málamiðlun varð-
andi hernumdu svæðin.
Rabin leiddiísraelska herinn til
frækilegs sigurs í Sex-daga-stríð-
inu 1967 og varð síðan forsætisráð-
herra 1974. Tók hann við af Goldu
Meir, sem neyddist til að fara frá
vegna óánægju með frammistöðu
ísraelska hersins á fyrstu dögum
Yom Kippur-stríðsins 1973. Rabin
mátti hins vegar sjálfur segja af
sér embættr þremur árum síðar eða
1977 þegar upp komst, að kona
hans átti fé á bankareikningum í
Bandaríkjunum en það var óheim-
ilt samkvæmt ísraelskum lögum.
Síðan eru liðin 15 ár en Rabin, sem
varð sjötugur fyrir nokkrum dög-
um, hefur aldrei farið dult með,
að hann vildi komast til æðstu
metorða á nýjan Ieik.
Öryggi ísraels ofar öllu
Rabin var leiðtogi Palmach-
hópsins, einnar skæruliðahreyfíng-
ar gyðinga, sem börðust fyrir stofn-
un ísraelsríkis á fímmta áratug
aldarinnar, og
fékk þá strax orð
fyrir kuldalegt
viðmót en jafn-
framt einbeitni og
ákveðinn vilja.
Hann er harðlínumaður í þeim
skilningi, að hann setur öryggi
Israelsríkis ofar öllu, en á hinn
bóginn er hann andvígur ódulbú-
inni útþenslustefnu Shamirs og trú-
arlegu smáflokkanna, sem veitt
hafa Likud-flokknum brautar-
gengi. Hann vill hætta við ný-
byggðir gyðinga á hernumdu svæð-
unum og láta þau af hendi við
Palestínumenn en með nokkrum
mikilvægum undantekningum þó.
Segir hann, að ísraelar verði að
halda eftir landskikum hér og þar,
til dæmis í Golan-hæðum, sem
teknar voru af Sýrlendingum, og í
Jórdandal og víðar, sem nauðsyn-
legir séu hernaðarlegu öryggi
landsins.
Ekki er víst, að Palestínumenn
eða Sýrlendingar muni nokkru
sinni fallast á þessa stefnu Rabins
en hún á hljómgrunn meðal margra
ísraela, ekki vegna þess, að þeir
séu svo sáttfúsm gagnvart ná-
grönnum sínum, heldur vegna þess
hrikalega ástands, sem er í efna-
hagsmálum þjóðarinnar. ísraelskt
efnahagslíf er reyrt í viðjar sósíal-
skrar miðstýringar og hafta og
þegar tekið er tillit til gífurlegra
hernaðarútgjalda er augljóst, að
án mikillar fjárhagsaðstoðar
Bandaríkjastjórnar, þriggja millj-
arða dollara á ári, kæmust ísraelar
ekki af. Það, sem gerír svo útslag-
ið, er aðstreymi gyðinga frá Sovét-
ríkjunum fyrrverandi en þeir eru
orðnir um ein milljón talsins.
Innflytjendavandinn og ný
staða í alþjóðamálum
Ísraelar eru fimm milljónir og
að byggja yfír eina milljón nýrra
íbúa, veita þeim atvinnu eða sjá
þeim farborða með öðrum hætti
er meira en þeir fá undir risið hjálp-
ariaust, jafnvel þótt allt léki í lyndi
í efnahagslífínu. Það var þess
vegna, sem þeir fóru fram á við
Bandaríkjastjórn,
að hún ábyrgðist
fyrir þá 10 millj-
arða dollara lán.
ísraelar • eiga
marga velvildar-
menn í Bandaríkjunum en staða
þeirra er önnur en verið hefur. Með
hruni Sovétríkjanna og kommúnis-
mans eru þeir ekki lengur jafn
mikilvægir fyrir bandaríska utan-
ríkisstefnu og áður var; bandalag-
ið, sem tókst með arabaríkjunum
og Bandaríkjastjóm í stríðinu við
Iraka, hefur einnig orðið til að
breyta áherslunum og síðast en
ekki síst standa nú yfír viðræður
um frið í Miðausturlöndum fyrir
tilstilli Bandaríkjastjórnar og Ja-
mes Bakers utanríkisráðherra.
Palestínumenn og arabaríkin
segja, að ekki sé um neitt að semja
haldi fram sem horfír, að ísraelar
leggi undir sig hernumdu svæðin
og Bandaríkjastjórn er sama sinn-
is. Hefur hún margoft lagt að ísra-
elsstjórn að hætta landnámi gyð-
inga en án nokkurs árangurs til
þessa. Það var svo síðastliðinn
mánudag, að James Baker lýsti
yfir, að skilyrðin fyrir ábyrgð
Bandaríkjastjómar á 10 milljarða
dollara láninu væru, að landnáminu
yrði hætt.
Yitzhak Shamir, forsætisráð-
herra ísraels, hefur þagað þunnu
hljóði um þessa yfirlýsingu Bakers
en sumir samráðherrar hans hafa
haft uppi stór orð um að ekki verði
gefíst upp fyrir skilmálum Banda-
ríkjamanna. Jafnvel Rabin hefur
talað um „óþolandi, erlend af-
skipti“ í þessu máli en það gerði
hann af pólitískum klókindum, ekki
vegna þess, að hann væri andvígur
kröfu Bandaríkjastjómar. Nú er
að vísu uppi hreyfing á Bandaríkja-
þingi, einkum meðal demókrata, í
þá átt að finna einhveija málamiðl-
unarleið en eins og staðan er núna
á Shamir tvo kosti og báða illa.
Láti hann undan Bandaríkjastjórn
hrekur hann frá sér mesta harðl-
ínufylgið en láti hann engan bilbug
á sér finna fær stjómin ekki lánið.
Segja sumir, að þá blasi ekki að-
eins við auknir erfíðleikar, heldur
jafnvel efnahagshrun.
Samstjórn stóru flokkanna?
Það er í þessari stöðu, sem
möguleikar Rabins og Verkamann-
aflokksins eru fólgnir. Miðjufylgið
í Likud-flokknum og það, sem
næst því stendur, mun hugsa sig
vandlega um áður en það fórnar
efnahagslegri afkomu sinni hug-
myndinni um ísrael Biblíunnar.
Verkamannaflokkurinn gerir sér
einnig vonir um mikinn stuðning
meðal „sovésku“ gyðinganna og
Shimon Peres, sem missti for-
mennskuna í hendur Rabin, var svo
viss um hann, að hann hefur stund-
að rússneskunám af miklum krafti
i meira en ár. Stjómmálaskýrendur
segja þó allt á huldu um hvernig
fylgi þessara nýju kjósenda,
250.000 manns, muni skiptast og
það hefur flækt málin, að nú hafa
þeir stofnað sinn eiginn stjórnmála-
flokk. Heitir hann „Da“, sem þýðir
,já“ á rússnesku og á að vinna
sérstaklega að hagsmunamálum
þeirra.
í skoðanakönnunum að undan-
förnu hefur Likud-flokkurinn held-
ur haft vinninginn yfir Verkamann-
aflokkinn en með litlum mun. Hvor-
ugur flokkurinn er nærri því að fá
hreinan meirihluta og margir spá
því, að frammi fyrir gífurlegum
erfíðleikum þjóðarinnar neyðist
flokkarnir til að taka höndum sam-
an í stjórn. Það ætti að verða létt-
ir fyrir Shamir, sem hefur verið í
eins konar gfslingu litlu heittrúar-
flokkanna, og í slíkri stjórn felst
líklega eina vonin um árangur í
Jnðarviðræðunum.
BAKSVIÐ
eftir Svein Sigurdsson