Morgunblaðið - 01.03.1992, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. MARZ 1992
ÞAÐ ERU
ERFIÐIR
TÍMAR...
efnahagsaðgerðir ríkisstjórnarinnar
lögðu grundvöll að þessum jákvæðu
breytingum og ytri skilyrði áttu
einnig sinn þátt í þeim, svo sem
batnandi þorsk- og loðnuafli og
hækkandi verðlag á útflutningsaf-
urðum landsmanna. Aukning þjóð-
artekna á árinu 1969 námu 3%.
Og árið 1970 jukust þjóðartekjur
okkar um 10,5%. Kreppan leið und-
ir lok. Nýtt framfaraskeið var hafið.
4.000 á skrá
Rúmlega fjögur þúsund einstakl-
ingar voru að meðaltali án atvinnu
í janúarmánuði sl. á landinu öllu,
rúmlega eitt þúsund fleiri en í des-
ember. Það jafngildir því að atvinn-
uleysið hafi verið 3,2% af mannafla
á vinnumarkaði, samkvæmt upplýs-
ingum frá vinnumálaskrifstofu
félagsmálaráðuneytisins. Atvinnu-
leysisdagamir voru 87 þúsund í
janúar og hafa ekki áður mælst
jafnmargir. Næstflestir urðu þeir í
janúar 1990, 85 þúsund. Þeim fjölg-
aði um 17 þúsund frá því í janúar
í fyrra, en meðaltal atvinnuleys-
isdaga í janúar sl. fimm ár er 59
þúsund dagar. Meira en tveir þriðju
hlutar af skráðum atvinnuleysis-
dögum féllu til á landsbyggðinni
eða 60 þúsund á móti 27 þúsund
dögum á höfuðborgarsvæðinu, þar
sem rúmur helmingur mannaflans
er búsettur. Atvinnulausum á höf-
uðborgarsvæðinu fjölgaði um 313
frá desember til janúar, úr 906 í
1.219. Atvinnuleysi á höfuðborgar-
svæðinu sem hlutfall af mannafla
á vinnumarkaði var 1,6% í janúar,
en á landsbyggðinni 5,5%, sem jafn-
gildir því að tuttugasti hver vinnu-
fær maður úti á landi hafí ekki
haft atvinnu. 7,3% kvenna á lands-
byggðinni voru atvinnulaus og 4,3%
karla. Mest atvinnuleysi var meðal
kvenna á Suðumesjum, 11,8%, en
minnst meðal karla á Vestfjörðum,
0,6%. Vinnumálaskrifstofan gerir
ráð fyrir að atvinnuleysi í febrúar
hafi að meðaltali verið svipað og í
janúar. Þó mætti ætla að dregið
hafi úr atvinnuleysi á landsbyggð-
inni, en það aukist á hinn bóginn
á höfuðborgarsvæðinu. „Astæðan
fyrir minnkandi atvinnuleysi á
landsbyggðinni er fyrst og fremst
sú að fiskvinnsla er víðast hvar
*komin í gang í febrúar sem hún er
tæpast í janúar. Á höfuðborgar-
svæðinu og á Akureyri tengist at-
vinnuleysið ekki fiskvinnslunni,
heldur öðrum greinum, svo sem
verslun og almennum iðnaði, og
virðist sá samdráttur ætla að vera
viðvarandi og fara vaxandi," segir
Óskar Hallgrímsson hjá vinnumála-
skrifstofu félagsmálaráðuneytisins.
Vikulegar skráningar
Ljóst er að atvinnuleysi á hveij-
um tíma er mun meira en opinberar
tölur gefa til kynna því ekki láta
allir atvinnuleysingjar skrá sig hjá
vinnumiðlunum. Hinsvegar ber
þeim atvinnuleysingjum, sem þiggja
vilja atvinnuleysisbætur, að mæta
í eigin persónu, til að sanna viðveru
sfna, til skráningar vikulega hjá
vinnumiðlunum, sem starfandi eru
í öllum sveitarfélögum, sem hafa
300 íbúa eða fleiri. Þeir þurfa jafn-
framt að vera fullgildir aðilar að
Morgunblaðið/Úlfar Ágústsson
Sverrir Einarsson, Ingunn Sigmarsdóttir ásamt dóttur sinni,
Selmu Margréti, sem varð ársgömul í september sl.
FLUÐU TILISAFJARÐAR VEGNA
ATVINNULEYSIS Á HUSAVÍK
ÞAU VILJA hvergi annars
staðar búa en á Húsavík og þar
hafa þau búið saman í fjögur
undanfarin ár. En þolinmæðina
þraut um síðustu mánaðamót.
Þau neyddust til að bregða búi
vegna atvinnuleysis og stefnan
var tekin á ísafjörð þar sem
þau voru bæði búin að fá vinnu
áður en Iagt var í’ann. Hann
starfar nú við saltfiskvinnslu
og löndun hjá Norðurtanganum
og hún í 100% vaktavinnu sem
gangastúlka á sjúkrahúsinu.
♦
Ifjögur ár hefur Sverrir Einars-
son gengið á milli atvinnurek-
enda á Húsavík í von um að úr
rættist. Á sumrin hefur hann
fengið afleysingavinnu hjá bæn-
um og mest megnis verið á atvinn-
uleysisbótum þess á milli. Sambýl-
iskona hans, Ingunn Sigmarsdótt-
ir, hefur verið í stopulli vinnu á
sjúkrahúsinu á Húsavík og þegið
atvinnuleysisbætur þess á milli.
Þau hugsuðu með sér að þetta
gengi ekki lengur, enda gátu þau
engar áætlanir gert — ekki einu
sinni fram í næsta mánuð því þau
vissu aldrei hveijar tekjumar yrðu
í það og það skiptið. Þau leigðu
verkamannaíbúðina sína á Húsa-
vík á 25 þús. kr. á mánuði og
fengu leigða þriggja herbergja
íbúð á ísafirði á 35 þúsund krón-
ur. „Mér fannst það fulldýrt, en
lét slag standa. Tekið var mjög
vel á móti okkur og okkur gefnar
allar þær upplýsingar sem hægt
var að vélta. Við fengum meira
að segja sérstaklega góða fyrir-
greiðslu hjá Eimskipi vegna flutn-
ingsins," segir Sverrir.
- En af hveiju Ísafjörður?
„Við ákváðum að fara á stað
þar sem væri framhaldsskóli því
okkur dreymir bæði um að fara
í nám. Á Húsavík er framhalds-
skóli og var Ingunn reyndar byij-
uð þar, en annað okkar getur
ekki stundað nám ef hitt er at-
vinnulaust. Það gengur ekki upp.
Eg hef mikinn áhuga á rafvirkja-
námi, talaði við meistara á Húsa-
vík sem taldi ólíklegt að hann
tæki inn nema næstu sex til sjö
árin.“
- Þið eruð þá væntanléga
hæstánægð með „nýtt líf“ á
ísafirði?
„Já, það er óhætt að segja það.
Nú er maður orðin eðlilegur mað-
ur, farin að vinna eins og annað
eðlilegt fólk. Það versta sem at-
vinnuleysingjar gera er að ala
með sér einhveijar gyllivonir, sem
ekki svo rætast. Vonbrigðin verða
enn meiri ef dottið er í þá gryfju.
Það er miklu betra að fá hreint
„nei“ strax frá atvinnurekendum
heldur en eitthvert hálfgildings-
svar um að hann skuli hugsa
málið. Atvinnuleysi er mjög pirr-
andi og getur auðveldlega lagst á
sálina á manni ef maður passar
sig ekki. Og oftast byijar sá sem
verður atvinnulaus á því að snúa
sólarhringnum við. Eg gat sætt
mig við mitt atvinnuleysi að því
leyti að ég vissi innst inni að ég
var að gera mitt besta til þess
að fá vinnu. Ég vissi að ég var
heiðarlegur í því. Ég held að ég
hafi verið búinn að gera alla at-
vinnurekendur á Húsavík grá-
hærða. Og auðvitað ætluðu þeir
allir að hugsa vel til mín, en því
miður lifír maður ekki á góðri til-
hugsun," segir Sverrir.
-Voruð þið kannski litinn
hornauga í bænum fyrir að ganga
um atvinnulaus?
„Nei, það held ég ekki, en mér
hefur fundist að það fólk sem
ekki þekkir til manns haldi að
maður sé rótlaus og tolli ekki í
neinni vinnu. Það er hins vegar
mjög áberandi að fólk sem hefur
allt sitt á tæru veit ekki hvemig
ástandið er í raun og veru. Kerl-
ingamar sem em óánægðar með
allt og eiga eiginmenn í nokkuð
ömggum stöðum tala um að mað-
ur sé bara að mála skrattann á
vegginn. Fólk á svona stað skipt-
ist í tvennt, það er ófaglærða fólk-
ið sem oftast er í einhverri lausa-
mennsku og svo þeir sem hafa
einhveija menntun og fasta vinnu.
Það er tvennt ólíkt að labba
um bæinn atvinnulaus á miðjum
degi og að labba um bæinn í fríi
frá vinnu. Ég vona svo sannarlega
að Húsavík deyi ekki drottni sín-
um svo að einhvem tímann komi
sá dagur að við getum snúið aftur
til baka með dóttur okkar sem
fæddist á Húsavík og er Húsvík-
ingur,“ segir Sverrir.
OTTAST LANDFLOTTA MIENNT A
STÉTTANNA LAUNANNA VE6NA
- segir Birgir Björn Sigurjónsson,
framkvæmdasf jóri BHMR
„Ég á ekki von á því að at-
vinnuleysi snerti okkar félags-
menn í neinum mæli sem orð
er á gerandi, en mér sýnist
allar aðstæður stefna í að
verða svipaðar og þegar fólks-
flóttinn mikli kom upp í kring-
um 1970. Þrátt fyrir að þá
hafi verið búið að keyra kjörin
niður í botn, kom upp atvinnu-
leysi, og kann svo að fara að
bölmóðurinn einn og sér, sem
var til staðar þá og er til stað-
ar nú, stuðli að því að fólk
hreinlega flytjist á brott, í
betri lgör erlendis," segir
Birgir Björn Siguijónsson,
framkvæmdastjóri BHMR.
Lengst af höfum við ekki þekkt
annað en mikla umframeft-
irspum eftir fólki innan okkar
vébanda og má í því sambandi
nefna bæði kennara og bjúkrun-
arfólk. Og ég tei að atvinnuleys-
isvandinn komi til með að verða
hvað minnstur hjá okkar fólki,
ef á heildina er litið. Aftur á
móti eru að opnast ýmsir atvinn-
umöguleikar fyrir okkur, ekki
bara á Norðuriöndunum heldur
út um alla Evrópu, og það er
auðvitað mjög gefandi að leita á
mið, þar sem fagþekking manna
er einhvers metin. ísland er veiði-
mannaþjóðfélag, sem hagnýtir
sér menntun manna iry'ög ilia.
Og þaðan af síður er vilji til þess
að borga því fólki, sem lagt hef-
ur á sig langa skólagöngu, mann-
sæmandi laun. Ég hef orðið þó
nokkuð var við það upp á síðkast-
ið að það fólk, sem er við nám
erlendis, hættir við að flytja
heim, ekki vegna þess að það er
hrætt við atvinnuleysi heldur
vegna launakjaranna sem hér
bjóðast. Sem dæmi má nefna að
byijunarlaun lektora á íslandi
eru 73.665 krónur á mánuði.
Laun lektora í Noregi eru
165.630 kr. og I Danmörku
215.475 kr. Munurinn er enn
meiri þegar kemur að prófessors-
embættum, en byijunarlaun pró-
fessora hér á landi eru 114.565
kr. I Finnlandi er prófessor ráð-
inn upp á 228.963 kr. og í Dan-
mörku á 312.255 kr. á mánuði.
Ef fyrirtækin í landinu væru
virkilega að vinna að því að gera
sína samkeppnisaðstöðu sterka,
þyrftu þau á þekkingunni að
halda og í mörgum okkar ná-
grannalöndum eru fyrirtækin
hreinlega með peninga inni í skól-
unum. Hér skiptir það aftur á
móti engu máli hvemig fyrirtæk-
in okkar eru rekin. Þau eru alin
upp í pilsfaldakapítalisma. Þau
hafa getað gengið að því visu
að ríkið komi til bjargar, sama
hvort hér er vinstri eða hægri
stjórn. Okkur vantar allan metn-
að og dugnað. Ég hef vissulega
áhyggjur af því fyrir þjóðarbúið
ef dugiegir og kraftmiklir
menntamenn fælast úr landi,
fara að vinna fyrir önnur þjóðfé-
lög svo þau verði ríkari. En því
miður, þá held ég að klókir há-
skólamenn muni heinlega leita á
vit betur launaðra starfa en hér
bjóðast," segir Birgir Björn.
stéttarfélagi. Fullar atvinnuleysis-
bætur greiðast þeim, sem unnið
hafa 1.700 stundir eða fleiri á und-
angengnum 12 mánuðum og nema
fullar bætur 2.104,88 kr. á dag.
Ef bótaþegi hefur unnið skemur en
1.700 stundir, minnka bætur til
hans í réttu hlutfalli við vinnustund-
afjöldann, allt niður í 425 vinnu-
stundir. Ef viðkomandi hefur unnið
425 vinnustundir á síðustu 12
mánuðum, á hann rétt á 526,22
kr. á dag í atvinnuleysisbætur. Með
bömum yngri en 18 ára, sem eru
á framfæri bótaþega, greiðast
84,20 kr. á dag, burtséð frá vinnu-
stundafjölda.
Bótaþegi getur neitað vinnu í
annarri starfsgrein heldur en þeirri,
sem hann kemur úr, fyrstu fjórar
vikumar á skrá hjá vinnumiðlun,
ef því starfí fylgir meiri vosbúð og
kuldi heldur en fyrra starfí. Eftir
að sá tími er úti, er sá atvinnu-
lausi, skyldugur til þess að taka
hvaða starfi, sem honum býðst,
nema að hann geti sannað með
læknisvottorði að hann sé ófær um
að sinna því af heilsufarsástæðum,
samkvæmt upplýsingum frá Mar-
gréti Tómasdóttur, deildarstjóra í
Atvinnuley sistryggingasj óði.
45 þús. kr.
mánaðarlaun
Hvert bótatímabil stendur í 52
vinnuvikur af hveijum 68, sem þýð-
ir 260 bótadaga. Eftír 52 vikur, líða
16 vikur sem bótaþegi fær engar
greiðslur, en að þeim tíma liðnum,
getur viðkomandi einstaklingur
komið inn aftur, hafi honum ekki
boðist nein vinna, gegn því að hafa
látið skrá sig vikulega hjá vinnum-
iðlun á þeim biðtíma sem líður á
milli bótatímabila. Mánaðarlaun
þess, sem á rétt á fullum atvinnu-
leysisbótum, nema 45.613 krónum.
Og sé bótatímabilið allt tekið inn í
reikninginn, það er eitt ár í senn,
nema árstekjur atvinnuleysingja
547.269 þúsund krónum. Sé hins-
vegar miðað við þann, sem á rétt
á lágmarksbótum, nema mánaðar-
laun hans 11.403 krónum og árs-
tekjur 136.817 kr. Þess ber þó að
gæta að atvinnuleysisbætur eru
skattskyldar og eru þær skattlagðar
eftir á, samkvæmt gamla skattkerf-
inu. Árstekjur atvinnulausra með
hveiju barni innan 18 ára aldurs
nema 21.892 kr. Ef báðir foreldrar
eru atvinnulausir, fá þeir tvöfalda
þessa upphæð, eða 43.784 kr., þar
sem að böm eru í flestum tilvikum
talin vera á framfæri beggja for-
eldra.
Vantar 450
millj. kr.
Á fjárlögum 1992 er Atvinnu-
leysistryggingasjóði ætlaðar 1.155
milljónir króna, sem miðast við
tæplega 2% atvinnuleysi á lands-
vísu. „Ef spá Þjóðhagsstofnunar um
2,6% atvinnuleysi á árinu reynist
rétt, er ljóst að fjárþörf sjóðsins
verður mun meiri en fram kemur í
fjárlögum. Atvinnuleysistrygginga-
sjóður þyrfti yfír 1.600 milljónir
króna, eða um 450 milljónir til við-
bótar þeim fjármunum sem honum
eru nú ætlaðir. Ríkissjóður er
ábyrgur fyrir greiðslum atvinnu-
leysisbóta, samkvæmt lögum. Eng-
in hætta er því á að hætt verði að
borga út bætur þó að þeir pening-
ar, sem okkur eru ætlaðir á fjárlög-
um fyrir þetta ár, verði uppurnir
áður en árið er úti,“ segir Margrét
Tómasdóttir.
Helsti tekjustofn Atvinnuleysis-
tryggingasjóðs er 0,15% af stofni
svokallaðs tryggingagjalds, sem all-
ir launap-eiðendur þurfa að standa
skil á til ríkissjóðs. Allar atvinnu-
greinar skila 6% af launum starfs-
manna í formi tryggingagjalds,
nema tvær, iðnaður og landbúnað-
ur, sem lögum samkvæmt ber að-
eins að greiða 2,5%.
Atvinnuleysistryggingasjóður
greiddi út í janúarmánuði sl. tæpar
170 milljónir króna í atvinnuleysis-
bætur á landinu öllu, á móti rúmum
135 milljónum króna á sama tima
í fyrra og tæpum 140 milljónum í
janúar 1990.1 fyrra voru heildarút-
gjöld sjóðsins 957 milljónir króna
og árið 1990 rúmur einn milljarður.