Morgunblaðið - 01.05.1992, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. MAÍ 1992 43
NÖRRÆNT GIGTARAR
Erfðir og gigtsjúkdómar
eftir Alfreð Árnason
Það er vel við hæfi á norrænu
gigtarári að ræða örlítið í almenn-
um orðum um gigt og erfðir. Gigt
hefur mörg birtingarform og er
raunar safn sjúkdóma eins og fram
hefur komið í blaðagreinum að und-
anförnu.
Menn hafa löngu veitt því at-
hygli að gigt getur lagst í ættir.
Þetta þýðir raunar að eitthvað erf-
ist sem eykur möguleikann á að fá
gigt. Reyndar aðhyllast flestir þá
skoðun, að utan að komandi þætt-
ir, eins og sýkingar (veirur, sýklar)
spili með ákveðnum erfðaþáttum
og afleiðingin verður gigt.
Fylgni gigtsjúkdóma og
vefjaflokka uppgötvast
Árið 1973 birtust greinar frá
tveim óháðum rannsóknarhópum,
öðrum í Bretlandi en hinum í
Bandaríkjunum, sem sýndu mjög
mikla fylgni með hrygg-ikt og vefj-
aflokknum B27. Þessi uppgötvun
braut blað í hugsanagang manna
hvað snerti gigt og erfðir. Vefja-
flokkarnir (HLA) erfast og eru af-
gerandi hluti ónæmiserfðafræðinn-
ar. Næsta skref var svo þegar sam-
band fannst milli liðagigtar og veíj-
aflokksins DR4 á árunum 1976-
1978. Litlu síðar var sýnt fram á
að skortur ákveðinna prótína í svo-
kölluðu „kompiimentkerfi“ var oft
fylgifiskur rauðra úlfa, sem er
sjálfsofnæmissjúkdómur líkt og
gigt.
Þau gen (erfðavísar) sem
ákvarða ofangreinda þætti (HLA-
B27, DR4, komplimentin: Bf, C2
og C4 ) eiga öll heima á þröngu
svæði á sama litningi (nr. 6). 011
þessi erfðamörk eða flokkar eru til-
tölulega algeng og aðeins lítill hluti
þeirra sem bera þessi erfðamörk
þjáist af gigt í einhverri mynd. Það
þarf því eitthvað fleira til. Hitt er
augljóst að vefja- og kompliment-
Ljóðatón-
leikar í
Hafnarborg
FINNSKI söngvarinn Markku
Heikkinen heldur tónleika í
Hafnarborg, menningar- og
listastofnun Hafnarborgar,
laugardaginn 2. maí kl. 20.30.
Undirleikari á tónleikunum er
finnski píanóleikarinn Jari Hi-
ekkapelto.
Markku Heikkinen er fæddur í
Oulu í Finnlandi árið 1955. Hann
stundaði nám við tónlistarháskól-
ann í Kuopio í Finnlandi og lauk
þaðan söngkennaraprófi. Markku
Heikkinen starfar sem tónlistar-
kennari við tónlistarskólann í
Kuopio og starfar einnig við
Óperuhátíðina í Savonlinna. Hann
hefur haldið tónleika víða í Finn-
landi og í Sovétríkjunum.
Á efnisskrá tónleikanna í Hafn-
arborg eru verk eftir Schumann,
Tsjajkovskíj, Kuula og Kilpinen.
----------» ♦ ♦-----
Helgi Valdimars-
son sýnir í Gall-
eríi Emils
SUNNUDAGINN, 26. apríl hófst
sýning í nýjum sýningarsal, „Gall-
erí Emil“ í kjallara Austurstrætis
6 á verkum Helga Valgeirssonar,
myndlistarmanns sem sýnir þar
verk sín fram til 10. maí. Verkin
eru unnin í olíu. Þetta er fimmta
einkasýning Helga, en hann hefur
einnig tekið þátt í nokkrum sam-
sýningum.
flokkun er mjög
gagnlegt hjálpar-
tæki við greiningu
og ákvörðun á
meðferð gigtsjúk-
dóma.
Vefjaflokkur-
inn B27
Tæplega 18%
íslendinga hafa
vefjaflokkinn B27
sem er tvöfalt al-
gengara en gerist meðal nágranna-
þjóða. Það mætti því búast við
hærri tíðni þeirra sjúkdóma sem
tengjast þessum vefjaflokki á ís-
landi en í nágrannalöndum. Um
þetta vantar heimildir og er nauð-
synlegt að afla þeirra. Til þess að
það megi verða þarf sameiginlegt
átak allra sem greiningar stunda á
slíkum sjúkdómum svo hin raun-
verulega tíðni verði ljós.
„Slíkar rannsóknir er
auðveldara að stunda
hér en víða annars stað-
ar. Þjóðin er tiltölulega
fámenn og stærðin því
viðráðanleg, ættartölur
þokkalega skráðar og
ættfræðiáhugi almenn-
ur og síðast en ekki síst
er fólk mjög skilnings-
ríkt hvað rannsóknir
varðar og samstarfs-
viyi góður.“
Sérstaða íslands
Eins og áður segir þá getur gigt
hijáð marga í sömu ætt meðan
aðrar ættir eru lausar við hana.
Nánari athuganir á þessum „gigtar-
ætturn" hefur tvöfalda þýðingu,
þ.e. hún gagnast þeim sem gigtin
hrjáir en ekki síður, er til lengri
tíma er litið, eykur hún skilning
okkar á eðli þessara sjúkdóma.
Ráða mætti í hvaða áhrif mismun-
andi niðurröðun erfðaþátta hefur á
mynd sjúkdómsins og hversu þung-
bær hann er.
Slíkar rannsóknir er auðveldara
að stunda hér en víða annars stað-
ar. Þjóðin er tiltölulega fámenn og
stærðin því viðráðanleg, ættartölur
þokkalega skráðar og ættfræði-
áhugi almennur og síðast en ekki
síst er fólk mjög skilningsríkt hvað
rannsóknir varðar og samstarfsvilji
góður. Hér er líka að finna góða
læknisfræðileg sérþekkingu á þessu
sviði sem með vaxandi þekkingu í
ónæmiserfðafræði gætu skýrt þetta
flókna fyrirbæri sem gigtin er. Eitt
Alfreð Árnason
er víst að það er aðeins með rann-
sóknum, miklum rannsóknum, að
„gigtargáturnar" verða leystar að
nokkru marki.
Höfundur er doktor í
erfðamarkafræði og
forstöðumaður
Vísindarannsóknastofu
Landspítalans.