Morgunblaðið - 23.10.1992, Side 32

,IflOR9yNPLiAPIÐ. FPSTUDAQUH 3?., OKTÓB^,1,992
$2
Það er hægt að breyta
kynhegðun fólks
eftir Jónu Ingi-
björgu Jónsdóttur
Síðastliðið sumar fór fram alþjóð-
leg ráðstefna um alnæmi í Amster-
dam. Þar bar fjöldinn allur af fólki
saman bækur sínar, ekki síst með
tilliti til forvamarstarfs alnæmis
en það er okkar eina von enn sem
komið er í að hindra útbreiðslu
sjúkdómsins. Síðastliðin tvö ár
hefur starfshópur á vegum Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunarinnar
(WHO) unnið ötullega að því að
kanna hvers konar fræðsla og for-
vamarstarf gefur mestan árangur
í að stuðla að hættulausara kyn-
lífí og hefta með því útbreiðslu
alnæmis. Niðurstöður starfshóps-
ins, sem kynnti sér forvamarstarf
meðal margra ólíkra þjóða, era
uppörvandi og gefa ástæðu til
bjartsýni og langar mig að greina
frá þeim í stuttu máli. Hér á landi,
líkt og víða erlendis, hafa nefni-
lega margir verið svartsýnir á að
fræðsla geti haft varanleg áhrif á
kynhegðun fólks þótt vel gangi
að upplýsa fólk um alnæmi.
Góðu fréttimar era þær að for-
vamarstarf á sviði alnæmis getur
breytt veralega kynhegðun fólk,
þar á meðal aukið notkun smokks-
ins og fyrirbyggt ný tilfelli kyn-
sjúkdóma, þar með talið alnæmis.
Nú er einnig vitað með meiri vissu
en áður nákvæmlega hvaða að-
ferðir henta best til þess að ná
þessum árangri. Sumum þessum
aðferðum hefur þegar verið beitt
í forvamarstörfum hér á landi
undanfarin ár en öðram í minna
mæli. Starfshópur WHO bendir á
að hægt sé að fyrirbyggja milljón-
ir sýkinga, ótímabær dauðsföll og
þjáningar ef þeir sem sinna for-
vamarstarfí ná að tileinka sér og
aðlaga að sínu samfélagi þessar
aðferðir sem sannað er að era
árangursríkar. Til mikils er að
vinna.
Jafningjafræðsla þvi hópurinn
þekkir sitt fólk
En hvaða aðferðir era þetta sem
sannað er að skili góðum árangri
í baráttunni gegn alnæmi? Fyrst
má nefna fræðslu í litlum hópum
og „Maður-á-mann-aðferðina“
(„person-to-person communicati-
on“) þar sem einstaklingur, að
undangenginni þjálfun, fræðir
annan einstakling. Oft er um að
ræða jafnaldra til dæmis að ungl-
ingur fræði aðra unglinga eða fólk
úr ákveðnum starfsstéttum sem
tekur að sér að upplýsa starfs-
bræður sína. í Afríkuríkinu
Zimbabwe vora áttatíu manns úr
öllum áttum, þar á meðal tónlistar-
fólk, einstaklingar sem stunda
vændi og listamenn, þjálfað til að
veita jafnöldrum sínum fræðslu
um alnæmi og fyrirbyggjandi að-
gerðir. Árangurinn var meðal ann-
ars sá að hlutfall vændiskvenna
sem segjast nota smokkinn að
staðaldri með viðskiptavinunum
jókst úr 5% árið 1989 í nærri 50%
í byijun ársins 1992.
Hér á landi er vel hugsandi að
beita jafningjafræðslu í ríkari
mæli og þróa með tilliti til okkar
samfélagsaðstæðna. Til dæmis
dettur mér í hug að þessi aðferð
gæti átt heima meðal unglinga í
félagsmiðstöðvum víða um land
eða í ungliðahreyfíngu Samtak-
anna ’78. Jafningjafræðsla er oft
lykillinn að vel heppnuðu fræðslu-
starfí því hópurinn þekkir sitt fólk
og má þar nefna félagasamtök
homma víða um heim sem hafa
farið inn á þessa braut í fræðslu.
Hugsanlega væri líka hægt að
þjálfa fólk til dæmis á vegum
Utideildar Reylqavíkur eða Rauða
kross hússins til að ná til þeirra
sem sprauta sig í æð með fíkniefn-
um en erfítt er að ná til þess hóps
með fræðslu. í jafningjafræðslu
er nauðsynlegt að taka tillit til
þess að alnæmi er ekki endilega
það sem er unglingum efst í huga.
Þess vegna verður fræðslan að
snúast um fleiri þætti sem koma
unglingum við eins og einkenni á
góðum, nánum samböndum, kyn-
sjúkdómum, getnaðarvömum og
eflingu sjálfstrausts svo eitthvað
sé nefnt.
Vel skipulagðar
fræðsluherferðir f fjölmiðlum
Markviss fræðsla í Qölmiðlum
og markaðssetning sem tekur tillit
til margþættra samfélagsáhrifa er
aðferð sem fullsannað þykir að
skili árangri. í Sviss hefur staðið
2LADA <&>§min»
VETRARSKOÐUN
1. Athuga ástand ökutækis.
2. Athuga olíu á vél, stýrisvél og vökva á rafgeymi,
kælikerfi, rúðusprautum, bremsum og kúplingu.
3. Mæla frostlög og bæta á efþarf.
4. Mæla rafgeymi og hleðslu og hreinsa
geymasambönd.
5. Hreinsa síurí bensíndælu og blöndungi.
6. Athuga og skipta um, efþarf, þétti, platínur,
kveikjuhamar, kveikjulok, kertaþræði,
kerti, loftsíu og viftureim.
7. Athuga ventlalokspakkningu.
8. Strekkja tímakeðju og tímareim efþarf.
9. Stilla kveikju og blöndung.
10. Athuga sviss, startara, mæla, kveikjara,
þurrkur og miðstöð.
11. Athuga öll Ijós.
12. Stilla Ijós.
13. Athuga hurðir og smyrja læsingar.
14. Stilla kúplingu og herða á handbremsu.
15. Stilla slag í stýrisgangi og hjólalegu efþarf.
16. Hemlaprófa.
Varahlutirsem notaðireru við almenna vetrarskoðun eru
seldirmeð 15% afslætti.
Verð á vetrarskoðun
Hyundai 7.898 kr.
Lada Samara 7.898 kr.
Aðrír Lada bílar 8.655 kr.
Ofangreint verö miOast viO vetrarskoOun án etniskostnaOar.
Einnig tökum við Lada og Hyundai bíla í
reglulegar 10.000 km. skoðanir
BiFREIÐAR & LANDBUNAÐARVELAR HF.
Suðurlandsbraut 14108 Reykjavlk Símar 6812 00 & 312 36
Belnn símlð verkstæði 39760
Jóna Ingibjörg Jónsdóttir.
„Góðu fréttimar eru
þær að forvamarstarf
á sviði alnæmis getur
breytt verulega kyn-
hegðun fólk, þar á með-
al aukið notkun
smokksins og fyrir-
byggt ný tilfelli kyn-
sjúkdóma, þar með talið
alnæmis.“
yfír „Stop Aids“-fræðsluherferð
síðan 1985. Hlutfall fólks á aldrin-
um 17—30 ára sem notar alltaf
smokkinn við skyndikynni jókst
úr 8% árið 1987 í 52% árið 1991.
Meðal fólks í yngsta aldurshópn-
um var árangurinn enn betri. Hjá
ungu fólki á aldrinum 17—20 ára
óx þetta hlutfall úr 19% árið 1987
í 73% árið 1991. í byijun herferð-
arinnar kom í ljós að bæði stjóm-
völd og almenningur óttuðust að
opinská umræða um kynlíf og
smokka myndi auka fjöllyndi í
kynferðismálum. Sá ótti reyndist
ástæðulaus. Fjöldi skyndikynna
jókst ekki heldur vora það einung-
is fleiri en áður sem stunda nú
hættuminna kynlíf.
Auknar kynsjúkdómavarnir og
skjót meðferð
Vitað er að smit af völdum
ákveðinna kynsjúkdóma eins og
til dæmis kynfæravarta eykur lík-
ur á smiti HTV-veirannar. Auknar
kynsjúkdómavamir almennt og
skjót meðferð getur því dregið úr
útbreiðslu alnæmis. Hér á landi
er meðferð kynsjúkdóma ókeypis,
kynfræðsluefni til handa grann-
skólum hefur verið bætt og starfs-
fólk göngudeildar kynsjúkdóma
vinnur ötullega að að því að fyrir-
byggja kynsjúkdóma og meðferð
við þeim.
Samfélagsleg ábyrgð
í forvömum er einnig farið að
hverfa frá því að einblína á ein-
staklinga heldur skoða jafnframt
allar aðstæður í samfélaginu
hveiju sinni. Hvemig býr samfé-
lagið í haginn fyrir okkar kyn-
hegðun? Hvemig er hægt að styðja
fólk á mismunandi aldri og með
ólíka kynhneigð til að lifa hættu-
minna kynlífí? Gott dæmi um þetta
er veggspjald sem hékk uppi á
vegg í verslun úti á landi síðastlið-
ið sumar. Á veggspjaldinu er skír-
skotað til kynhegðunar ferðalanga
með textanum: „Njóttu lífsins,
notaðu smokkinn. Það eru gild rök
fyrir því að taka smokkinn með í
ferðalagið. Landlæknisembættið!"
En í sömu verslun var smokkurinn
ekki til sölu! Það er ekki nóg að
mæla með smokknum þegar hann
er hvergi sjáanlegur til kaupa.
Hvað þarf að gera til að eins ein-
falt atriði og það að hafa smokk:
inn til sölu verði að veraleika? í
forvamarstarfí í framtíðinni verð-
ur æ mikilvægara að líta á samfé-
lagið í heild sinni en ekki krefjast
eingöngu ábyrgðar af einstakling-
um. Þetta er meðal annars gert
með því að skoða lög og reglugerð-
ir og kanna hvemig þær styðja
æskilega hegðun. Eitt þekktasta
dæmið um hvemig slík heildarsýn
hefur áhrif á forvamarstarf kemur
frá Thailandi. í sumum héraðum
í því fallega landi eiga viðskipta-
vinir vændiskvenna engra annarra
kosta völ en að nota smokkinn.
Ástæðan er svokölluð „all-condom
policy“ — öll vændishús á svæðinu
byija að krefjast þess af viðskipta-
vininum á sama tíma að hann
noti smokkinn við kynmök. Ef
hann neitar, á hann ekki í önnur
hús að venda því það sama er upp
á teningnum þar. Eigendur vænd-
ishúsanna og vændiskonurnar era
fullvissaðar um kosti þessara að-
gerða og að þetta muni ekki bitna
á tekjum. Yfírvöld á staðnum
styðja þessa stefnu meðal annars
með því að sekta þá vændishúsa-
eigendur sem styðja ekki smokka-
stefnu vændiskvennanna. í einu
héraðanna jókst smokkanotkun
hjá vændiskonum og viðskiptavin-
um þeirra frá 30% í 90%. Samtím-
is lækkaði tíðni kynsjúkdóma
veralega meðal vændiskvennanna.
Einnig hefur komið í ljós veraleg
þörf á að fræða viðskiptavini
vændiskvenna um sína ábyrgð í
kynlífsviðskiptum. Fræðsla á að
höfða meira til karla sem notfæra
sér kynlífsþjónustur víða um heim.
Vel mætti hugsa sér auknar
áherslur á því sviði hér á lándi og
beina henni til dæmis til karl-
manna sem fara erlendis til að
kaupa sér kynlíf. Ein af höfuðregl-
unum í forvarnarstarfi er að sam-
vinna við markhópinn skiptir sköp-
um um það hvort skilaboðin nái
eyram þeirra sem ætlað er að
heyra. Hvað vændi varðar væri
þá nauðsynlegt að fá þá sem kaupa
sér kynlífsþjónustuna til samstarfs
um hvaða aðferðir henti best til
að fræða viðskiptavini slíkrar þjón-
ustu. En áður en það er gert þarf
að fara fram gagnger endurskoð-
un á viðhorfum fólks til vændis
og gera úttekt á samfélagslegum
þáttum sem hindra og veikja slíkar
fræðslunýjungar. Hvemig er hægt
að fá karlmenn til viðræðna um
þessa hluti á meðan viðhorf til
vændis er þannig að viðskiptavin-
imir era undantekningarlítið í fel-
um?
Vel má beita þessum aðferðum
samtímis því þær bæta, hvor aðra
upp hvað árangur snertir. Má vera
að lesendum greinarinnar þyki
sum dæmin sem ég nefni ekki eiga
við hér á landi. Þess vegna vil ég
ítreka að sjálf dæmin skipta ekki
eins miklu máli og sú staðreynd
að um er að ræða aðferðir sem
ótvírætt skila árangri í að hefta
útbreiðslu alnæmis. Það er marg-
falt þess virði að aðlaga þessar
aðferðir íslenskum veraleika. Eng-
inn þjóð hefur efni á því að stinga
höfðinu í sandinn í sambandi við
alnæmi.
Höfundur er starfsmaður
landsnefndar um alnæmisvarnir
hagstœð kjör, langur lánstími, sveigjanlegt lánshlutfall, margir gjaldmiðlar
»
IÐNÞROUNARSJOÐUR
Kalkofnsvegi 1 150 Reykjavík simi: (91) 69 99 90 fax: 62 99 92