Morgunblaðið - 27.10.1992, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. OKTÓBER 1992
Um samkeppnisreglur EES_
og stærð íslenskra fyrirtækja
— Fyrri grein
eftir Bjarnfreð
Olafsson
Mikið hefur verið deilt um það
undanfarið, hvort samningur um evr-
ópskt efnahagssvæði (EES) standist
íslenska stjórnarskrá. Nokkrir mætir
menn hafa látið í ljós álit sitt á því
máli og komist að mismunandi niður-
stöðum. Málið er nokkuð flókið og
eins og svo oft í lögfræði er hægt
að rökstyðja niðurstöður á marga
vegu. En hver sem niðurstaðan er
verða rökin alltaf að vera rétt. Rök-
semdir fyrir því að EES standist
stjórnarskrána eru m.a. þær, að
vegna smæðar íslenskra fyrirtækja
sé mjög ólíklegt (eða útilokað!) að
íslensk fyrirtæki falli undir sam-
keppnisreglur EES, sbr. t.d. ummæli
Hannesar Hafsteins í álitsgerð til
utanríkismálanefndar og Davíðs Þórs
Björgvinssonar dósents á borgara-
fundi á Hótel Sögu 21. júní sl. Full-
yrðingar á þessum nótum eru ein-
faldlega rangar. Einnig eru mjög
hæpnar fullyrðingar um að reglur
um vald stofnana EFTA séu vel af-
markaðar og að samkeppnisreglur
EES séu ekki verulega íþyngjandi
fyrir íslenska aðila, sbr. greinargerð
„fjórmenninganefndar" utanríkis-
ráðherra.
Hér verður tæpt á því helsta er
máli skiptir við skýringu á 53. grein
samningsins. í seinni blaðagreininni
verður fjaliað um 54. grein.
Um 53. grein EES-samningsins
Samkvæmt 53. grein EES-samn-
ingsins eru samningar, samþykktir
og samstilltar aðgerðir um verð,
framleiðslutakmarkanir, fjárfesting-
artakmarkanir, markaðsskiptingu
o.fl. bannað. Þó þurfa þijár forsend-
ur að vera fyrir hendi til þess að
hægt sé að framfylgja banninu.
I fyrsta lagi þurfa að vera fyrir
hendi, formiega eða óformlega,
samningar, samþykktir eða sam-
stilltar aðgerðir á milli fyrirtækja.
(„Heiðursmannasamkomulag" er
nóg í þessu sambandi.)
I öðru lagi þurfa aðgerðimar að
geta haft áhrif á viðskipti milli aðild-
arlandanna. Forsenda þessi felur í
sér tilraun til þess að greina á milli
þess hvenær EES-reglur gilda og
hvenær gildi reglur einstakra aðild-
arríkja. Þessi forsenda hefur verið
túlkuð mjög vítt af EB. Bandalagið
hefur m.a. talið það vera nægilega
ástæðu til þess að mál falii undir
samkeppnisreglur þess, að áhrif á
viðskipti milli aðildarlanda væru
möguleg í framtíðinni.
Athugasemdir við
eftirþanka Sigrún-
ar Davíðsdóttur
Sigrún Davíðsdóttir viðhafði eftir-
farandi ummæli um störf mín sem
blaðamanns í grein sinni Kappið og
forsjáin sem birtist í Morgunblaðinu
24. október sl.: „Blaðakonan sem
viðtalið tók hefði kannski getað leið-
rétt misskilning ef hún hefði lesið
grein mína aftur. í fyrri hluta grein-
ar minnar sagði frá ákveðnu dóms-
máli. í seinni hlutanum var sagt frá
málum sem ekki voru dómsmál, því
félagsmálanefndir sem höfðu með
þau að gera komust að þeirri niður-
stöðu að grunur um siflaspell ætti
ekki við rök að styðjast."
í tilefni þessara orða hennar er
rétt að fram komi að þama var ekki
um neinn misskilning að ræða. Það
kemur fyrir lítið hve oft umrædd
grein Sigrúnar Davíðsdóttur er lesin.
Þeirri staðreynd verður ekki breytt
að skjöl félagsmálanefnda eru jafn
skila- og geymsluskyld og dómsskjöl-
in. Þetta var mér kunnugt um þegar
ég skrifaði viðtalið við Guðrúnu Jóns-
dóttur félagsráðgjafa.
í þriðja lagi þurfa aðgerðimar að
hafa að markmiði eða leiða til þess,
að samkeppni innan hins sameigin-
lega markaðar skerðist. Til þess að
skera úr um það er nauðsynlegt að
afmarka sérstaklega þann markað
þar sem áhrifa samkeppnishamlanna
gætir í hveiju tilviki, þ.e.a.s. þann
markað sem máli skiptir í einstökum
málum.
Undanþágxir 53. greinar
EES-samningsins
í 53. grein eru heimildir til þess
að veita undanþágur frá hinum
ströngu bannákvæðum þegar sýnt
þykir, að jákvæð áhrif samkeppnis-
hamla séu meiri en hin neikvæðu.
Þetta gildir þegar samningar eða
samstilltar aðgerðir stuðla að bættri
framleiðslu eða vörudreifíngu eða
efla tæknilega og efnahagslega
framþróun. Er það algjört skilyrði
að neytendur fái sanngjama hlut-
deild í því sem ávinnst. Undanþág-
umar eru yfirleitt bundnar einstök-
um tilvikum en einnig eru undanþág-
ur fyrir ákveðna flokka vöru og þjón-
ustu.
Mikilvæg undanþáguregla 53.
greinar er minniháttarreglan (de
minimis eða bagatel-reglan) sbr. 24.
lið XIV. viðauka EES-samningsins,
sbr. Stj.tíð. EB, nr. C 231, 12.sept-
ember 1986, bls. 2. Minniháttarregl-
an varðar aðeins 53. grein samnings-
ins. Samningar um minna en 5%
markaðshlutdeild á þeim markaði,
sem máli skiptir, og þar sem heildar-
velta fyrirtælqanna, sem hlut eiga
að máli, er innan við 200 milljónir
ECU (um 15 milljarðar ísl. króna)
em að jafnaði undanþegnir banná-
kvæði 53. greinar. Skilyrði fyrir und-
anþágu skv. greininni er að bæði
atriðin eigi við. Hafi fyrirtæki t.d.
10% markaðshlutdeild en heildar-
velta þess nær ekki 200 milljónum
ECU, þá á undanþáguákvæði minni-
háttarreglunnar ekki við.
Minnháttarreglan er aðeins við-
miðunarregla. Það þýðir, að hún er
ekki bindandi, heldur flokkast hún
undir gerðir sem framkvæmdastjóm
EB og eftirlitsstofnun EFTA eiga
að taka tillhlýðilegt tillit til við túlk-
un samkeppnisreglna (sbr. bls. 131
í V. hluta EES-samningsins.)
Nánar um minniháttarregluna
Þegar talað er um 5% markaðs-
hlutfall eða 200 millj. ECU heildar-
veltu fyrirtækja skiptir máli, hvort
átt sé við hvert og eitt fyrirtæki eða
samanlagðar tölur þeirra fyrirtækja
sem gera samninga sín á milli, taka
ákvarðanir eða gera samstilltar að-
gerðir er falla undir 53. gr. samn-
ingsins.
í 5. grein laga um Þjóðskjalasafn
íslands segir m.a. að sveitarfélög og
stofnanir þeirra skulu afhenda Þjóð-
skjalasafni skjöl sín. í 6. grein sömu
laga er kveðið á um að skjölin skuli
afhenda að jafnaði eigi síðar en þeg-
ar þau hafa náð 30 ára aldri. Sam-
kvæmt upplýsingum starfsmanns
Þjóðskjalasafns eru svipaðar stofn-
anir annars staðar í Evrópu ef eitt-
hvað er háðar enn strangari reglum
um þessi efni en gerist hér á landi.
Þar eins og hér er afhendingaraðil-
um óheimilt að ónýta nokkurt skjal
í skjalasöfnum sínum nema heimild
Þjóðskjalasafns komi til. Um aðgang
að slíkum skjölum eru gjaman settar
mjög strangar reglur þannig að menn
ættu ekki að þurfa að óttast að slík
skjöl séu „tekin fram“ af öðru tilefni.
Með tiiliti til þessa má ætla að
barátta þeirra sem yfirheyrðir voru
saklausir um sifjaspeil hefði fremur
átt að beinast að því að í skjölum
þessum hefði komið óyggjandi fram
sú niðurstaða að umræddir aðilar
væru saklausir. Menn geta haft sínar
skoðanir á lögum sem þessum, en
það breytir því ekki að skylt er að
fara eftir þeim svo lengi sem þau eru
í gildi.
Guðrún Guðlaugsdóttir
„Má auðveldlega sjá að
íslensk fyrirtæki á hin-
um ýmsu sviðum geta
hæglega flokkast undir
samkeppnisreglur EES,
sérstaklega þar sem
vörumarkaðurinn er
túlkaður svo þröngt
sem raun ber vitni.“
A. Markaðshlutdeild
Þegar minniháttarreglan talar um
5% markaðshlutdeild fyrirtækja, þá
er bersýnilega átt við þá markaðs-
hlutdeild sem fyrirtækin ná með
samningnum, þ.e. sameiginlega
markaðshlutdeild fyrirtækjanna.
Þetta þýðir að einstakt fyrirtæki, sem
er aðili að samning, þarf ekki að
vera mjög stórt.
Ef markaðshlutdeild fyrirtækja er
5% eða meiri tekur minniháttarregl-
an ekki til þeirra, þ.e. mál þeirra
heyra undir 53. grein EES-samn-
ingsins óháð heildarveltu þeirra.
Margir halda að hér sé átt við 5%
markaðshlutfall á öllu EES-svæðinu,
Skemmtilegur
leikur eða gamal-
dags hugsjón?
eftir Kjartan
*
Olafsson og
Lindu Óladóttur
„Ja, þið þessir skátar, hlaupandi
upp um ijöll og fírnindi í kolvitlausu
veðri til þess eins að týnast og láta
aðra skáta leita að ykkur. Svo þyk-
ist þið í ofanálag vera að gera eitt-
hvað merkilegt! Ykkur væri nær að
vera heima og gera eitthvað að viti!“
Slíkar athugasemdir og ýmsar
spurningar um skátastarfíð höfum
við, og sennilega flestir skátar,
heyrt. --
Hvaða hugmyndir gerir fólk sér
um skátahreyfínguna? Margir sjá
skáta fyrir sér sem fánabera 17.
júní og sagan um skátann sem er
að hjálpa gömlu konunni yfír götuna
er sígild. Skátastarf er í rauninni
flest annað en þetta. Hvað gera
skátamir og hvert er markmið
starfs þeirra?
Upphaf skátastarfs
í upphafi þessarar aldar stofnaði
Bretinn Robert Baden Powell fyrstu
skátasveitina í heiminum. Honum
var ljóst að í ört vaxandi borgar-
samfélagi var nauðsynlegt að búa
unglinga vel undir lífíð við nýjar
aðstæður í stöðugt flóknara samfé-
lagi. Hann byggði starf skátanna á
því að láta þá fá ábyrgð og áhuga-
verð verkefni til úrlausnar. Síðast
en ekki síst sá Baden Powell nauð-
syn þess að rækta tengsl unga fólks-
ins við náttúruna og kenna því að
bjarga sér í því umhverfí sem það
lifði í. Hugmyndir hans vom einfald-
ar en árangursríkar og þær eiga við
enn þann daga í dag.
Skátahreyfingin er því fyrst og
fremst uppeldishreyfing, en það að
starfíð er bæði skemmtilegt og
fræðandi fylgir með í kaupbæti.
Markmið skátastarfsins
Markmið skátastarfsins er skil-
greint svo í lögum Bandalags ís-
lenskra skáta:
* „Bandalag íslenskra skáta hefur
það markmið að þroska böm og
ungt fólk til að vera sjálfstæðir,
en það er helber misskilningur. Við
ákvörðun á markaðshlutdeild þarf
fyrst að afmarka þann markað sem
skiptir máli hveiju sinni, þ.e. vöru-
markaðinn og landfræðilega markað-
inn. Ekki er hægt að útskýra þá
markaði hér eins og æskilegt væri
en við rannsókn á þeim hefur komið
í ljós að smæstu markaðir geta fallið
undir samkeppnisreglur EES.
Almennt er mat á umfangi vöru-
markaðarins, sem máli skiptir, mjög
þröngt hjá EB og það er ótvírætt
að skv. löggjöf bandalagsins hefur
hann verið túlkaður þrengra en hægt
er að færa rekstrarfræðileg rök fyr-
ir. í dómi EB-dómstólsins í máli
United Brands fyrirtækisins (DEB,
mál 27/76, B 1978, bls. 207) voru
t.d. bananar taldir tilheyra sérmark-
aði þó aðrir ávextir hafí að vissu
marki verið taldir geta komið í stað
banana. Bananar og aðrir ávextir
voru s.s. ekki taldir vera í beinni
samkeppni. í svokölluðu Philip Morr-
is máli (DEB, 17.09.80, mál 730/79,
B 1980, bls. 2671) var litið svo á,
að sígarrettur væru sérstakur mark-
aður aðskilinn frá markaði fyrir
vindla, pípur o.s.frv.
Yfirleitt er auðveldara að afmarka
hinn landfræðilega markað sem máli
„Við sem höfum starfað
í skátunum í mörg ár
höfum verið svo heppin
að fá að kynnast því
sem starfið býður upp
virkir og ábyrgir einstaklingar sam-
félagsins."
Markmiðum sínum reynir hreyf-
ingin að ná meðal annars með hóp-
vinnu, útilífí, ýmsum hagnýtum við-
fangsefnum og þátttöku í alþjóða-
starfi skátahreyfíngarinnar.
Starfið í skátaflokknum
Skátar starfa í 5-8 manna flokk-
um í 11-15 ára krakka. Allir í
flokknum hafa ákveðið embætti með
höndum þannig að ábyrgðin á starf-
inu skiptist á félagana. Flokkurinn
skiptir sjálfur með sér verkum, einn
er flokksforingi, annar honum til
aðstoðar, síðan er áhaldavörður, rit-
ari, varðeldastjóri, bryti og gjald-
keri.
Með starfínu í flokknum eflist
félagsþroski unglingsins og hann
lærir að vinna með öðrum og að
taka tillit til skoðana annarra.
Flokkurinn vinnur saman að
lausn verkefna, bæði við undirbún-
ing og framkvæmd. Ákvarðanir
flokksins eru teknar .á lýðræðisleg-
um grunni og allir hafa jafnan rétt
til að koma skoðun sinni á framfæri.
Skátar eldri en 15 ára starfa síð-
an í dróttskátasveitum og sinna
ýmsum öðrum verkefnum sem mið-
ast við aldur þeirra. Margir ganga
síðar til liðs við hjálparsveitimar.
Fullorðnir skátar hafa rneð sér
ýmis samtök og eru margir starf-
andi í svokölluðu Sct. Georgsgildi
sem em landssamtök.
Útilífið
Útilífíð er án efa öflugasta þro-
skatæki hreyfíngarinnar og sá þátt-
ur sem skilur skátastarfið frá öðm
félagsstarfí. ÚtilegUr og gönguferð-
ir efla Iíkamsþrek og andlegt heil-
brigði skátanna, kenna þeim að
ferðast • um náttúmna og að um-
gangast hana af virðingu og tillits-
semi.
Einstaklingurinn lærir að bjarga
sér án meðalatækni samfélagsins'.
Aðlögunarhæfnin eykst sem og
hæfíleikinn til að leysa vandamál,
Bjarnfreður Ólafsson
skiptir. EB-réttur gerir ráð fyrir að
landfræðilegi markaðurinn nái til
vemlegs hluta af hinum sameigin-
lega markaði. Skilgreining á hugtak-
inu „vemlegur hluti hins sameiginlea
markaðar" hefur verið mjög teygjan-
leg og virðist í reynd geta átt við
smæstu markaði, svo framarlega
sem þeir ém álitnir sérstakir afmark-
aðir samkeppnismarkaðir. Líklegt er
því þrátt fyrir smæð íslenska mark-
aðarins að hann verði í mörgum til-
vikum skilgreindur sem sérstakur
landfræðilegur markaður.
B. Heildarvelta fyrirtækja
Ef minniháttarreglan er túlkuð
þannig að hvert og eitt fyrirtæki
verði að vera undir 200 milljónum
sem aftur styrkir sjálfsmynd ein-
staklingsins. Sjálf útilegan er há-
punktur skátastarfsins og það töfra-
tæki sem veldur einna mestu um
það hve vel tekst til við að ná
markmiðunum.
Útilegan sameinar alla þætti
skátastarfsins, hópstarfíð, verkefnin
og útilífíð auk þess að styrkja vin-
áttubönd skátanna.
Kvöldvakan eða varðeldurinn er
hápunktur útilegunnar. Þar sitja
skátamir saman, flytja frumsamin
skemmtiatriði, syngja og skemmta
sér. Enginn horfír bara á, aHir verða
að leggja sitt af mörkum.
Skátaverkefnin
Verkefni skátanna miða að því
að kenna þeim ýmis störf, s.s.
skyndihjálp, meðferð fánans, að
klæða sig eftir veðri, matseld við
frumstæðar aðstæður og að rata
með hjálp áttavita og landabréfs.
Inn í verkefnin fléttast svo söngur,
sögur og leikir.
Alþjóðlegt skátastarf
Stærð skátahreyfingarinnar og
útbreiðsla gefur íslenskum skátum
tækifæri til að kynnast ungu fólki
í öðrum löndum, lífsháttum þess og
menningu. Skátar sækja mót í öðr-
um löndum, skrifast á og kappkosta
að eignast vini í sem flestum lönd-
um.
íslenskir skátar halda landsmót
þriðja hvert ár. Næstá sumar munu
skátar, bæði íslenskir og erlendir,
flykkjast á landsmót skáta í Kjama-
skógi við Akureyri.
Skátastarf á íslandi í 80 ár
í ár minnast íslenskir skátar þess
að 80 ár eru liðin síðan fyrsta skáta-
félagið var stofnað á Islandi. Skáta-
félögin um allt land hafa minnst
þess með ýmsum hætti, en hátíða-
höldin munu ná hápunkti í kringum
sjálfan afmælisdaginn, sem er 2.
nóvember nk.
Skátastarfið —
uppspretta nýrra hugmynda
Sumir eru þeim hæfileikum
gæddir að fá ótölulegan fjölda hug-
mynda, aðrir aðeins eina. Við sem
höfum starfað í skátunum í mörg
ár höfum verið svo heppin að fá að
kynnast því sem starfíð býður upp
á. Samt sem áður erum við enn að
uppgötva nýjar hliðar á hugmynd
Badens Powells.
Vonandi ertu einhveiju nær um
ævintýri skátastarfsins og kannski
langar þig að taka þátt í því?
Höfundar cru nemendurí
Verkmenntaskólanum & Akureyri
og sveitarforingjar í
Sk&tafélaginu Klakki á Akureyri.
Forsjáin o g kappið
SKÁTAR
i
i
i
)
I