Morgunblaðið - 14.04.1993, Side 22

22_______________MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. APRÍL 1993
Nýsköpun í fram-
leiðslu sjónvarpsefnis
Nokkur orð um hlutverk Menningarsjóðs útvarpsstöðva
eftir Önnu Th.
Rögnvaldsdóttur
Lágt hlutfall innlends efnis í sjón-
varpi var síðast til alvarlegrar um-
ræðu þegar útvarpslögunum var
breytt 1985. Þá var settur á stofn
sérstakur sjóður, Menningarsjóður
útvarpsstöðva, í því skyni að efla
innlenda dagskrárgerð. Var honum
útvegaður mjög þokkalegur tekju-
stofn og er hann næstum jafnstór
Kvikmyndasjóði íslands.
Það er skemmst frá því að segja
að Menningarsjóður hefur haft sára-
litla sem enga þýðingu til eflingar
innlendri dagskrárgerð, af orsökum
sem verður vikið að síðar. I þessari
grein er ætlunin að benda á að þenn-
an sjóð er hægt að virkja mun bet-
ur. En til þess að svo megi verða
þarf að breyta lögum og reglugerð
um sjóðinn, það þarf að reka hann
á sambærilegan og svipaðan hátt
og evrópska sjóði og með hliðsjón
af stefnu Evrópubandalagsins til
eflingar kvikmynda- og sjónvarps-
iðnaði. Höfuðmáli skiptir í þessu
sambandi að Menningarsjóður veiti
ekki styrki til sjónvarpsstöðva heldur
óháðra framleiðenda. Ennfremur að
sjóðurinn starfí sjálfstætt, þ.e. að
sjónvarpsstöðvarnar hafi ekki ítök í
sjóðsstjórninni.
Málamiðlanir stjórn-
málamanna
Áður en ráðist er í aðalefni þess-
arar greinar, eflingu óháðra fram-
leiðenda, verður ekki hjá því komist
að minnast á tvo alvarlega ann-
marka á Menningarsjóði útvarps-
stöðva, annmarka sem einir sér
nægja til að veikja stöðu hans tilfinn-
anlega.
Fyrst er að nefna að rúmlega
helmingur sjóðsfjárins rennur til
sinfóníuhljómsveitarirmar. Þetta er
að sönnu verðugt verkefni, en alls
óviðkomandi markmiðum sjóðsins,
þ.e. eflingu innlendrar dagskrár-
gerðar.
I annan stað er Menningarsjóði
gert að styrkja dagskrárgerð í sjón-
varpi og útvarpi. Það er harla fátt
sameiginíegt með framleiðslu sjón-
varpsefnis og framleiðslu útvarps-
efnis og ekkert sem mælir með því
að spyrða þetta tvennt saman. Það
er reyndar afar óheppilegt að sjón-
varpsmál og útvarpsmál skulu ein-
lægt vera skoðuð sem ein órofa heild
og án tillits til kvikmyndamála, t.d.
við endurskoðun laga. Þróunin í
Evrópu á undanfömum 10-15 árum
hefur leitt til þess að kvikmynda-
og sjónvarpsiðnaðurinn er orðinn
samtvinnaðri en nokkru sinni fyrr í
þessum heimshluta, bæði í fjárhags-
legu og listrænu tilliti.
Hlutverk óháðra framleiðenda
í upphafi og lengst framan af
veitti Menningarsjóður útvarps-
stöðva einvörðungu styrki til sjón-
varpsstöðvanna sjálfra (og útvarps-
stöðvanna, að sjálfsögðu, en þær
verða alveg Iátnar liggja á milli hluta
í þessari grein). Sjónvarpsstöðvarnar
fjármögnuðu sjóðinn með því að
greiða til hans sérstakt gjald. Síðan
var þessu fé veitt aftur til stöðvanna
í formi framlaga til ákveðinna verk-
efna. Þessi tilhögun gerði það að
verkum að Menningarsjóður var til-
gangslítill milliliður.
Það ávinnst ekkert með því að
setja á stofn sjóð sem þennan nema
að hann geti virkað sem aflgjafi;
hann þarf bæði að leggja fram fjár-
magn og hvetja til þess að styrkþeg-
ar afli meira fjármagns, helst fjár-
magns sem ella myndi ekki renna
til framleiðslu innlends sjónvarps-
efnis.
Til að skýra þetta betur er bent
á að sjóðir sem þessi fjármagna
ekki verkefni að fullu, heldur veita
til þeirra hluta af heildarframleiðslu-
kostnaði — 25%, 30%, 40%, eftir
aðstæðum. Þeir gera jafnframt þær
kröfur til styrkþega að þeir afli þess
ijár sem á vantar. Þegar sjónvarps-
stöðvarnar fá styrki úr Menningar-
sjóði ættu þær ekki að vera í vand-
ræðum með að leggja fram þjð sem
á vantar (íslensku stöðvarnar tvær
velta yfir milljarði á ári hvor). Gall-
inn er sá að þær grípa til þess íjár
sem hvort eð er myndi renna til
dagskrárgerðar eða annarra verk-
efna á þeirra vegum. Óháðir fram-
leiðendur eiga hinsvegar lítið sem
ekkert fé til að leggja fram sjálfir
og verða þar af Ieiðandi að leita
fanga víða til að afla þess. Þannig
eru óháðir framleiðendur mikilvægir
ijármagnendur fyrir innlenda dag-
skrárgerð.
Fjáröflunarleiðir
Vönduð og metnaðarfull sjón-
varpsverk eru dýr í framleiðslu og
æskilegt er að eigi færri en þrír
aðilar standi í sameiningu að íj'ár-
mögnun þeirra, helst fleiri. Óháðir
framleiðendur eru á allan hátt betur
í stakk búnir til þess að gangast
fyrir samijármögnun en sjónvarps-
stöðvarnar sjálfar. Þó er skilyrði að
þeir geti leitað beint til Menning-
arsjóðs um ijárframlög til þess að
tryggja eigin hlut í framleiðslunni.
Einnig er nauðsynlegt að þeir selji
sýningarréttinn að efninu fyrirfram
annarri tveggja íslensku sjónvarps-
stöðvanna sem myndu þá leggja
fram einhvern tiltekinn hluta heild-
arframleiðslukostnaðar.
Með framlag úr Menningarsjóði
og þátttöku einnar innlendrar sjón-
varpsstöðvar er eftirleikurinn auð-
veldari. Framleiðendur geta t.d. leit-
að tíl kostunaraðila, einkum ef lög-
um um skattaívilnanir yrði komið
á. Þeir geta einnig sótt um framlög
til Kvikmyndasjóðs, a.m.k. í sumum
tilfellum. 30% af úthlutunarfé Kvik-
myndasjóðs rennur til kvikmynda-
verka annarra en bíómynda (heim-
ildarmynda, stuttra leikinna mynda
og teiknimynda), þ.e. mynda sem
algengast er að dreift sé í sjónvarpi
fremur en bíóhúsum.
Þá eru ótaldar íjármögnunarleiðir
erlendis. íslendingar eiga aðild að
tveimur erlendum kvikmynda- og
sjónvarpssjóðum svo og MEDIA,
áætlun Evrópubandalagsins til efl-
ingar evrópskum kvikmynda- og
sjónvarpsiðnaði. Sjóðir þessir og
áhættulánakerfi styrkja óháða fram-
leiðendur en ekki sjónvarpsstöðvar.
Þeir hafa veitt hundruðum miljóna
króna til íslenskrar kvikmyndagerð-
ar (og orðið til þess, með beinum
og óbeinum hætti, að íslenskar bíó-
myndir eru seldar til sjónvarpsstöðva
og kvikmyndahúsa um gjörvalla
Evrópu). Framleiðendur sjónvarps-
efnis á Islandi hafa hinsvegar lítið
gagn haft af þessum sjóðum. Ástæð-
an er sú að óháðir framleiðendur
hafa engan fjárhagslegan bakhjarl,
þeir eiga ekkert fé sem þeir geta
kallað sitt eigið og eru þar af leið-
andi ekki gjaldgengir umsækjendur.
Með því að veita framlög til
óháðra framleiðenda gerír Menning-
arsjóður þeim kleift að nýta sér er-
lenda sjóði, stofna til samframleiðslu
með erlendum aðilum og þjóna sem
milliliðir sjónvarpsstöðva í mismun-
andi löndum um samijármögnun
sjónvarpsefnis.
Um útboðsstefnuna
Sumar þær aðgerðir sem erlendar
þjóðir hafa gripið til í því skyni að
efla óháða framleiðendur og draga
úr þenslu og umsvifum sjónvarps-
stöðvanna á framleiðslusviðinu
myndu þykja æði gerræðislegar, ef
þeim yrði beitt hér á landi. Þá er
einkum átt við ýmiss konar lagaboð
sem knýja sjónvarpsstöðvar til þess
að kaupa efni af óháðum framleið-
endum eða taka þátt í samfram-
leiðslu með þeim. Sums staðar eru
sjónvarpsleyfi veitt með því skilyrði
að stöðvarnar framleiði ekkert sjálf-
ar. Ríkisafskipti af sjónvarpsrekstri
eru hvergi minni en hér á landi.
Hér á Iandi eru tvær leiðir raun-
hæfastar til þess að efla óháða ís-
lenska framleiðendur: Annars vegar
að veita til þeirra framlögum (eins
og hér hefur verið íjallað ítarlega
um), hins vegar að hvetja til þess
að sjónvarpsstöðvarnar bjóði út
framieiðslu dagskrárefnis í mun
Anna Th. Rögnvaldsdóttir
„Menningarsjóð út-
varpsstsöðva verður að
reka á svipaðan hátt og
sambærilega evrópska
sjóði. Hann þarf að
starfa sjálfstætt, þ.e. án
íhlutunar frá sjónvarps-
stöðvunum, og veita
framlög til óháðra fram-
leiðenda einvörðungu.“
meira mæli en nú er. Ljóst er að
útboð, einkum ef vel er að þeim stað-
ið, munu styrkja stöðu framleiðsiu-
fyrirtækja. Hinsvegar er ástæða til
að benda á að útboðsstefna ein sér
er ekki líkleg til þess að renna stoð-
um undir sjálfstæðan innlendan
kvikmynda- og sjónvarpsiðnað.
Framleiðslufyrirtæki sem taka að
sér verk fyrir sjónvarpsstöðvarnar
sjá oftast nær um framleiðslu- og
framkvæmdahliðina eingöngu. Sjón-
varpsstöðvarnar hafa eftir sem áður
frumkvæðið að gerð sjónvarpsverka,
þær ráða mestu um efni, handrit,
snið og kostnaðarramma. Verkin eru
ijármögnuð af stöðvunum og þar af
leiðandi alfarið í þeirra eigu.
Við þetta má bæta að tilgangurinn
með útboðum er fyrst og fremst sá
að ná niður kostnaði og stuðla að
hagkvæmni. Útboðsstefna er ekki í
sjálfu sér hvatning til framleiðslu á
vönduðu efni, hún hefur tilhneigingu
til að virka þveröfugt.
Óháðir framleiðendur eru ekki
„óháðir“ nema þeir eigi þess kost
að hafa sjálfir frumkvæði að gerð
sjónvarpsefnis, njóti sjálfstæðis við
þróun þeirra, hafi forgöngu um fjár-
mögnun, forræði yfir framleiðslunni
og eigi hlut í verkunum sem þeir
framleiða þannig að þeir geti sjálfir
hagnast af sölu og dreifingu, t.d.
erlendis. Þetta sjálfstæði geta fram-
leiðendur ekki öðlast nema þeir leggi
sjálfir til íjármagn til framleiðslunn-
ar.
Tekjur Menningarsjóðs
Menningarsjóður gæti orðið mjög
mikilvægur fyrir innlendan kvik-
mynda- og sjónvarpsiðnað og því
væri æskilegt að finna honum fleiri
en einn tekjustofn.
Núna greiða sjónvarpsstöðvarnar
10% af auglýsingatekjum sínum til
sjóðsins. Það hefur sýnt sig að þetta
er ekki æskileg viðmiðun. Eðlilegra
væri að stöðvarnar greiddu leigu
fyrir afnot af sjónvarpsrásunum,
enda er það gert víða erlendis.
Stjórnvöld hafa þegar úthlutað öllum
rásunum til sjónvarpsstöðvanna
tveggja endurgjaldslaust og verður
það að teljast mikil rausn. Ljósvak-
inn er samfélagseign og sjálfsagt
er að stjórnvöld gæti hagsmuna al-
mennings og taki gjald af stöðvunum
fyrir að hagnýta sér rásirnar. Gjald-
ið yrði síðan látið renna óskert í
Menningarsjóð til þess að stuðla að
nýsköpun í dagskrárgerð.
Beinast liggur við að miða gjaldið
út frá heildartekjum stöðvanna (t.d.
5%), því heildartekjur gefa sterka
vísbendingu um áhorfendafjölda og
áhorfendafjöldi er mælikvarði á það
að hvaða marki sjónvarpsstöðvarnar
hagnýta sér rásirnar.
Sjónvarpsstöðvarnar eru öflug
fyrirtæki
Margir virðast álíta að hart sé
gengið að sjónvarpsstöðvunum með
því að láta þær greiða gjald til þess
að íjármagna sjóð sem þær hafa svo
engin ítök í og einvörðungu veitir
framlög til óháðra framleiðenda.
Þetta er þó ekki sá afarkostur sem
leikmönnum kann að virðast. Staða
sjónvarpsstöðvanna er og verður
sterk vegna þess að þær eru einu
kaupendur og dreifendur sjónvarps-
efnis á íslandi. Það kæmi tæpast til
greina (eða ætti ekki að koma til
greina) að Menningarsjóður veitti
framleiðslustyrk til verkefnis nema
önnur tveggja íslensku sjónvarps-
stöðvanna hafí lýst sig reiðubúna til
að taka það til sýninga og fjár-
magna að hluta. Hversu sjálfstæður
sem sjóðurinn er hafa sjónvarps-
stöðvarnar veruleg áhrif á ákvarðnir
sjóðsstjórnar, þótt með óbeinum
hætti sé.
Lokaorð
Hér hefur einkum verið rætt um
ijárhagslega þáttinn og sýnt fram á
að Menningarsjóður gæti gegnt afar
mikilvægu hlutverki í fjármögnun
sjónvarpsverka ef hann veitti fram-
lög til óháðra framleiðenda, og þá
m.a. sem lykill að erlendum sjóðum.
Menningarleg þýðing sjóðsins er
þó ekki síður mikilvæg þótt lítið
ráðrúm hafi gefist til þess að gera
þeim þætti verðug skil hér. Þó er
ekki hægt að skiljast við þetta efni
án þess að minna á að sjónvarp er
öflugasti fjölmiðill nútímans. Áfar
brýnt er að koma í veg fyrir að of
mikil völd safnist til þeirra sem
stjórna þessum miðlum. Gildi Menn-
ingarsjóðs útvarpsstöðva felst ekki
síst í því að hann dreifir þessu valdi
að nokkru með því að efia fjárhags-
legt og listrænt sjálfstæði óháðra
framleiðenda.
Höfundur er varaformaður Félags
ísl. kvikmyndagerðarmanna.
Skarlatssóttin ekki
í rénun í Reykjavík
SKARLATSSÓTTARFARALDURINN sem nú herjar á Iands-
menn virðist sambærilegur við faraldra sem geisuðu um 1943
og 1963. Skarlatssóttartilfelli hafa greinst um allt land en minnst
hefur borið á sjúkdómnum á Austfjörðum. Skarlatssótt kemur
í kjölfarið á hálsbólgu og getur orðið alvarlegur sjúkdómur og
er rétt að leita læknis ef hún kemur upp.
Fjölmörg skarlatssóttartilfelli
hafa greinst í Reykjavík frá því í
janúar, að sögn Heimis Bjarnasonar
aðstoðarhéraðslæknis og virðist far-
aldurínn ekki í rénun.
Tilfelli um allt land
Matthías Halldórsson aðstoðar-
landlæknir sagði að skarlatssótin
hefði náð hámarki á landsbyggðinni
í mars. Hann sagði að svo virtist
sem mun minna hefði borðið á far-
aldrinum á Austurlandi en annars
staðar á landinu. Annars hefði sjúk-
dómurinn náð sér upp um allt land
og lagst mest á börn. Matthías sagði
að í yfirgnæfandi meirihluta tilfella
gengi sjúkdómurinn yfir án þess að
Skarlatssótt í Reykjavík 1941-79
Tilfelli tilkynnt til læknis á hverja 100.000 íbúa
500......................................
Veikindi vegna hálsbólgu af
völdum sýkia í Reykjavík 1990-93
(skarlatssótt getur fýlgt)
Tilfelli tilkynnt lækni
(skv. tilk. 4 heilsugæslustöðva, Læknavaktarinnar s.f. o.fl.)
Heimild: Héraðslæknirinn i Reykjavík
hafa í för með sér alvarlega fylgi-
kvilla. Heimir sagði að skarlats-
sótt kæmi í kjölfar hálsbólgu sem
keðjusýklar valda. Sýking af völdum
þessara keðjusýkla gæti haft alvar-
legar afleiðingar í för með sér, s.s.
gigtsótt og sýkingu í nýrum, og
rétt væri að leita læknis. Sjúklingar
með skarlatssótt fá útbrot um líkam-
ann og tungan líkist yfirborði jarðár-
beija. Sagði Heimir að viðeigandi
sýklalyf ynnu vel á sjúkdómnum.