Morgunblaðið - 06.06.1993, Side 25

_L.
24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. JUNI 1993
+
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. JUNÍ1993
25

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Þjóðarátak um
þyrlukaup
Þörfin á nýrri björgunarþyrlu
fyrir Landhelgisgæzluna er
engum betur ljós en íslenzkum
sjómönnum og fjölskyldum
þeirra. Sjómenn vinna störf sín
við erfíðar aðstæður og leggja
sig oft í mikla hættu við að afla
lífsbjargar fyrir þjóðina. Þegar
slys verða á sjó getur skipt sköp-
um að hjálpin berist fljótt og að
beztu fáanleg björgunartæki séu
við hendina.
Áhöfn björgunarþyrlu Land-
helgisgæzlunnar, TF-SIF, hefur
unnið heillaríkt starf og bjargað
fjölda mannslífa á undanförnum
árum. Hins vegar hefur margoft
verið vakin athygli á því að hin
harðsnúna sveit býr ekki við
nógu góðan tækjakost. Hana
vantar stærri og öflugri björgun-
arþyrlu, sem getur flogið lengra,
staðizt verri veður og borið fleiri
menn en TF-SIF, þannig að unnt
sé að bjarga heilli skipshöfn í
einu.
Margt hefur verið rætt og rit-
að um þyrlukaup á undanfömum
þremur cða fjórum árum og flest-
um borið saman um hina brýnu
nauðsyn, sem væri á að festa
kaup á nýrri þyrlu. Hins vegar
hefur málinu ekki miðað áfram
sem skyldi. í marz 1991 sam-
þykkti Alþingi þingsályktun um
kaup á björgunarþyrlu og síðgn
hefur málið verið á dagskrá ríkis-
stjómarinnar. Fyrir rúmum mán-
uði samþykkti stjómin að leita
samninga um kaup á nýrri þyrlu
á næstunni með aðstoð viðræðu-
nefndar þeirrar, sem hefur verið
skipuð. Ráðgjafarnefnd ríkis-
stjórnarinnar hefur í tvígang
skilað áliti um heppilegar þyrlu-
tegundir og mælir nefndin með
kaupum á Aerospatiale Super
Puma-þyrlu.
Undirbúningur þyrlukaupa
hefur þegar tekið of langan tíma.
Mikilvægt er að stjómvöld vindi
nú bráðan bug að því að ná samn-
ingum um kaup á nýrri þyrlu.
Framhjá því verður hins vegar
ekki litið að fjármögnun þyrlu-
kaupa er erfið og fjárskortur
hefur meðal annars hamlað því
að gengið væri hratt til verks.
Ný þyrla kann áð kosta á bilinu
800 til 1.000 milljónir króna.
Eins og staða ríkissjóðs er nú,
er ljóst að öll aukaútgjöld, ekki
sízt af slíkri stærðargráðu, munu
reynast honum þung í skauti.
Mörgum, sem bera öryggismál
sæfarenda fyrir brjósti, hefur
runnið til rifja hversu hægt hefur
gengið að tryggja sjómönnum
nýtt björgunartæki. Þyrlusjóðir
hafa því verið stofnaðir víða um
land, meðal annars af áhöfnum
skipa, nemendum stýrimanna-
skóla, sjómannafélögum, kvenfé-
lögum, öðmm félagasamtökum
og einstaklingum. Margir hafa
látið fé af hendi rakna, en ljóst
er að hvergi liggur nærri að nóg
fé hafí safnazt fýrir nýrri þyrlu.
Hins vegar má spyija, hvort
nóg hafi verið að gert í því skyni
að efna til þjóðarvakningar um
öryggismál sjómanna og sameina
krafta almennings í átaki til
þyrlukaupa. íslenzka þjóðin hef-
ur áður lyft Grettistaki með fjár-
söfnun til ýmissa brýnna málefna
og má þar nefna áfengisvamir,
baráttu gegn krabbameini,
hjartavemd, kvennaathvarf og
ýmis málefni önnur, sem erfitt
hefur reynzt að fá ríkissjóð til
að fjármagna. Hér skal þeirri
hugmynd varpað fram að á
næstu árum verði efnt til árlegr-
ar landssöfnunar til þyrlukaupa,
til þess að almenningi í landinu
gefist kostur á að auðvelda fram-
kvæmd þessa brýna verkefnis.
Lítill vafi leikur á að árangur
myndi nást með slíku átaki, enda
er málstaðurinn góður. Kaup á
nýrri björgunarþyrlu geta verið
spurning um líf og dauða. Flest-
ir íbúar þessa fískveiðilands
þekkja harðneskju hafsins af eig-
in raun, hafa misst ættingja eða
vin í greipar hafsins. En lands-
menn allir þekkja líka þann fögn-
uð og létti, sem ríkir þegar mönn-
um er bjargað úr sjávarháska.
Um leið og Morgunblaðið
skorar á landsmenn alla að
leggja þyrlukaupum lið, óskar
blaðið sjómönnum og fjölskyld-
um þeirra til hamingju með dag-
inn.
4.
NYSKOPUN
ljóðstíls, svo
nauðsynleg sem hún
var, átti erfiðara upp-
dráttar hér en annars
staðar vegna þess hún
beindist að þúsund
ára gömlum hefðum sem höfðu ein-
göngu varðveitzt hér í stuðlum og
höfuðstöfum og annarri germanskri
arfleifð. Formbyltingin varð því
sársaukafyllri hér en víða erlendis.
Það var því vart á það bætandi í
upphafi að leggja ráðgátur einar á
lesendur sem höfðu um nóg annað
að hugsa og voru harla viðkvæmir
fyrir formbyltingunni einni saman.
Bylting hugarfarsins sem kom ekki
einungis fram í formbreytingu held-
ur ljóðmálinu öllu gat verið áreitni
líkust einsog á stóð en ekki gleðileg
nýbreytni sem menn fögnuðu eins-
og góðum tíðindum eða nauðsynleg-
um endurbótum. Það var því mikil-
vægt að laða form og hugsun að
þanþoli lesenda ef ljóðlistin átti að
lifa af; ef hún átti ekki að visna í
fjandsamlegu umhverfi; einangrast.
Og þess vegna var nauðsynlegt að
endurmeta nýbreytnina þegar í upp-
hafi atómskáldskapar. En það var
engu þakklátara verk en umbylting
formsins í upphafi. Þorpið (1946)
hafði aðvísu mildað afstöðuna til
atómskáldskapar, svo auðskiljan-
legt sem það var þótt ytra borði
ljóðstíls væri umturnað. En ég tel
að formbylting Þorpsins hafí í raun
verið eftirminnilegri í efnistökum
og opinni afstöðu til tjáningar en
breytingum á ytra búningi. Og þótti
mörgum þó nóg um. En nýmæli
Jóns úr Vör áttu ekkert skylt við
T.S. Eliot og skáldskap hans eða
HELGI
spjall
annarra nýskapenda í
ljóðlist. Aðferðin var
fremur frá Edgar Lee
Masters og Spoon
River þótt Jón hafi
kynnzt henni, að mér
skilst, af verkum
sænskra öreigaskálda. Þorpið er
einfaldlega opinn og auðskilinn
skáldskapur, með rætur í ofur
venjulegu íslenzku sjávarþorpi en
ekki neinum séstökum arfí eða
menningararfleifð; skírskotanir fá-
ar og raunar augljósar; efniviðurinn
minningar skáldsins um gott fólk
og fátækt í óbrotnu vestfirzku
umhverfi.
Hér vísa ég til ummæla minna í
grein í Morgunblaðinu 1965, Spoon
River í Reyjavík: „Einhvern veginn
get ég ekki að því gert, að ég hafði
ekki sérstaka ánægju af að lesa þær
þýðingar sem Magnús Ásgeirsson
gerði á ljóðaflokki Edgars Lee
Masters, Úr kirkjugarðinum í
Skeiðarárþorpi. Það kom mér því
meira en lítið á óvart að uppgötva
eitt kvöld' í síðustu viku í Tjarn-
arbæ, að ljóðaflokkur þessi er ein
af vörðum heimsbókmenntanna.
Auðvitað á Edgar Lee Masters
fyrstogsíðast þátt í því, hann leggur
til efnið, skáldskapinn — en Brink-
mann-flokkurinn færir sér í nyt alla
þá möguleika sem fyrir hendi eru.
Afleiðingamar verða þær að Brink-
mann-kvöldið er ógleymanlegur
listviðburður. Ljóðaflokkurinn leyn-
ir sem sagt á sér, en í meðferð
þessara snilldarleikara verður hánn
upplifun, reynsla, sem enginn ætti
að fara á mis við...
Það þarf frábæra leikara til að
ná úr Ijóðaflokki Edgars Lee Mast-
ers þeim áhrifum sem þar leynast;
Brinkmann-flokkurinn nær t.d. sér-
staklega vel þeirri kímni sem hvar-
vetna iðar undir yfirborðinu, en mér
finnst hafa farið forgörðum í þýð-
ingu Magnúsar Ásgeirssonar. Ég
veit ekki hver ástæðan er, en ein-
hvern veginn er miklu áhrifameira
að lesa Spoon River á frummálinu
en í þýðingu hans, Úr kirkjugarðin-
um í Skeiðarárþorpi."
Þar er aðvísu ofið úr smábæjar-
andrúminu og líklegt Jón úr Vör
hafi sótt heiti ljóða sinna þangað
en Magnús snarar Masters fyrir
1946, þegar Þorpið kom út.
Þegar ég hlustaði á Brinkmann-
flokkinn, datt mér í hug að ástæðan
til þess að þýðing Magnúsar náði
ekki til mín hafi e.t.v. verið sú, að
jafn ágætur þýðari og hann var
klæðir þessi ljóð, sem yfirleitt eru
óhefðbundin og laus við allt skrúð-
mál, í viðhafnarbúning, notar t.a.m.
stuðla og talsvert hátíðlega (en þó
óreglulega) hrynjandi, þannig að
manni finnst ljóðin fremur vera eft-
ir Goethe eða Shakespeare en Edg-
ar Lee Masters (ég tek aðeins eina
setningu til skýringar: But pass on
into life, segir Lyman King í sam-
nefndu ljóði, en hjá Magnúsi verður
þetta: En leggðu út í lífíð sjálft af
stað). Það sem er einfalt, á að vera
einfalt. Það vissi Edgar Lee Mast-
ers. Hann yrkir ljóðaflokkinn án
þess að kafna í rómantík, svokall-
aðri estetík eða yfírborðslegu form-
tildri. Ljóðin eru nakin og einföld
eins og lífíð í Spoon River.
M
(meirq rweatm- sunnudag)
Hlutverk
ríkis og
einkarekstr-
ar
SAGT HEFUR
verið að Banda-
ríkjamenn hafí
festst í kapítalisma
eins og Rússar í
marxisma á sínum
tíma. Ríkið má
helzt ekkert eiga en
samt er ótrúleg skriffínnska þar vestra.
Samgöngur á landi eru ekki eins og efni
standa til og vart hægt að tala um almenni-
legt jámbrautarnet. I helzta landi kapítal-
ismans í Evrópu, Sviss, hefur þó verið
talið nauðsynlegt að þar séu ríkisreknar
járnbrautir þó að nánast allt annað lúti
þar lögmálum einkareksturs. Þjóðveijar
era nú að endumýja járnbrautarkerfí sitt
og hyggjast fá nýja hraðlest milli Ham-
borgar og Munchen. Frakkar hafa lagt
mikla hraðbraut til Lyon og suður að Mið-
jarðarhafi auk þess sem þessar þjóðir hafa
ásamt Bretum og Spánveijum stofnað til
ríkisfyrirtækis til framleiðslu á Airbus-þot-
um sem staðið hafa sig hið bezta á mark-
aðnum og haft í fullu tré við flugvélafram-
leiðendur í Bandaríkjunum. Bandarískir
flugrekstrarmenn hafa ekki hikað við að
fjárfesta í Airbus-þotum og er samkeppnin
þó mikil á markaðnum þar vestra.
Það er ekki endilega víst að öll fram-
leiðslutæki eigi að vera í höndum einka-
rekstrarmanna. Það fer eftir stærð þeirra
og aðstæðum að öðru leyti. Ef einkarekst-
urinn getur ekki séð um járnbrautarnet
verður hið opinbera að koma til sögunnar,
nákvæmlega á sama hátt og á nýsköpunar-
árunum þegar einkarekstrarmenn í útgerð
treystu sér ekki til að fjárfesta í nýsköpun-
artogurum og lágu þeir þá undir gagnrýni
formanns Sjálfstæðisflokksins, Ólafs
Thors, sem hvatti ásamt Bjarna Benedikts-
syni til þess að stofnað yrði til bæjarút-
gerða víða um land. Hitt er svo annað
mál að þegar til lengdar lét uppfylltu
bæjarútgerðir ekki þær vonir sem við þær
voru bundnar og svo fór til að mynd að
Bæjarútgerð Reykjavíkur sem verið hafði
bæjarfélaginu mikil lyftistöng fyrst fram-
an af varð baggi á samfélaginu og dró til
sín mikið af skattpeningum Reykvíkinga.
Þá var nauðsynlegt að einkavæða þessa
starfsemi en það tók mörg ár vegna venju-
legs tregðulögmáls í íslenzkum stjórnmál-
um. Að því kom þó að ungur borgar-
stjóri, Davíð Oddsson, treysti sér ekki til
að sjá hítinni fyrir rekstrarfé úr vösum
skattborgaranna, tók af skarið og hafði
forystu um stofnun nýs einkavædds út-
gerðarfélags, Granda, sem hefur verið
samfélaginu mikil lyftistöng og staðið sig
með miklum ágætum enda vel rekið fyrir-
tæki í höndum þeirra sem hluthafarnir
hafa treyst fyrir starfseminni.
En hvað sem því líður skulum við ekki
gleyma því sem bankastjóri Hambros-
bankans sagði nú ekki alls fyrir löngu, að
íslenzk ríkisfyrirtæki væru vel rekin — og
stæðu sig þá væntanlega vel á markaðnum
ekki síður en stórfyrirtæki eins og Airbus
sem virðist ekki gjalda þess þunglamalega
kerfis sem ríkisrekstur er að öðru jöfnu.
Þannig hafa íslenzk orkuver og hitaveitur
einnig verið í eigu hins opinbera, en
kannski er kominn tími til að einkavæða
slíkar undirstöður eða grunngerðir heimila
og framleiðslufyrirtækja.
í löndum eins og Bandaríkjunum eru
mikilvæg undirfyrirtæki sem hafa miklu
hlutverki að gegna en lítið fer fyrir slíkum
fyrirtækjum hér á landi og þyrfti að gera
átak til að efla slíka starfsemi. Þegar álver-
ið í Straumsvík var reist töluðu menn um
að það gæti orðið upphaf nýs þáttar í ís-
lenzkum iðnaði því að undirfýrirtæki gætu
fært sér í nyt framleiðslu Isals og reynt
að keppa á nýjum markaði en úr þessu
hefur ekki orðið. Draumurinn um nýfram-
leiðslu áliðnaðar á íslandi hefur ekki orðið
að veruleika með þeim hætti sem ætlað
var í upphafi. Framleiðslan hefur öll verið
flutt til útlanda og seld þar. Hér á landi
hafa verið framleiddar ágætar álpönnur
eins og kunnugt er en að því er næst verð-
ur komizt er álið ekki íslenzk framleiðsla
heldur flutt inn. Við höfum ekki lagt
'íi* ' * m *.• i
áherzlu á að stofna smærri fyrirtæki til
iðnaðarframleiðslu en það hlýtur að mega
reyna slíkt í jafn orkuríku umhverfí og
hér er.
Þá er einatt að því vikið að fráleitt sé
að bankar komi nærri rekstri mikilvægra
fyrirtækja en erlendis þykir slíkt engin
goðgá og má benda á í því sambandi að
Deutsche Bank á yfir 70% í Daimler-Benz-
verksmiðjunum og gengur vel. Þannig er
óþarfí að súpa hveljur yfír því þótt Lands-
banki íslands sé rekstraraðili í fyrirtæki
eins og Samskipum. Slíkan rekstur verður
að meta hveiju sinni. Stundum er hann
nauðsynlegur, stundum ekki. Það fer eftir
aðstæðum. Hitt er aftur á móti óæskilegt
að stórfyrirtæki leggi undir sig almenn-
ingshlutafélög með 30% eignaraðild eða
þar um bil — og í algjörri andstöðu við
fijálshyggju Adams Smiths sem varaði við
slíkri yfirtöku. En nauðsynlegt er að fest-
ast ekki í neinu sérstöku kerfi og reyna
allar leiðir til framleiðsluaukningar og lífs-
kjarabóta í landi jafn fábreytilegra at-
vinnuhátta og hér hafa tíðkazt. Evrópu-
þjóðimar virðast staðráðnar í að festast
ekki í neinu kerfi og Frakkar sem hafa
búið við mikla — og augljóslega of mikla
— þjóðnýtingu eru nú að losa um böndin
og hyggjast einkavæða 21 ríkisfyrirtæki
í iðnaði, m.a. Air France og Renault-bif-
reiðaverksmiðjurnar eins og skýrt var frá
í forsíðufrétt hér í blaðinu. Ríkisrekstur
hefur svo sannarlega ekki verið neitt lausn-
arorð, þótt hann komi að gagni þar sem
hann á við. En ríkið hefur augljóslega um
langt skeið tekið of mikinn þátt í iðnaðar-
framleiðslu.
Athyglisvert er það sem fram kemur í
nýrri bók eftir Peter F. Drucker, sem
nefndist Post-capitalist Society. Þar segir
höfundur m.a. að kalda stríðið hafi reynst
Bandaríkjamönnum þungur baggi og þær
byrðar hafi átt þátt í því að Japanir og
Þjóðveijar hafí skotizt fram úr þeim í efna-
hagslegri uppbyggingu. Drucker segir að
ástæðan sé ekki fyrst og fremst fjárútlát
Bandaríkjamanna, sem hafí numið um
5-6% af þjóðarfrámleiðslu heldur sú stað-
reynd að starfsorka hæfustu vísindamanna
Bandaríkjanna hafí beinzt að hernaðarupp-
byggingu á sama tíma og beztu vísinda-
menn Þjóðveija og Japana hafí unnið kapp-
samlega í þágu efnahagslegrar uppbygg-
ingar.
HÉR VÆRI EKKI
úr vegi að geta þess
að það er eitt af
stefnumiðum Bills
Clintons Banda-
ríkjaforseta að
reyna að rétta hlut Bandaríkjamanna
gagnvart Japönum, Kóreumönnum ög
Þjóðveijum sem hafa sótt fast inn á mark-
að þeirra með þeim afleiðingum að tekjur
Bandaríkjamanna hafa minnkað á undan-
förnum áratug. Einn þeirra sem fjallað
hefur um þetta efni og reynzt hefur opin-
skárri en margir aðrir sérfræðingar er
Lestar Thurow forseti viðskiptadeildar
MIT en hann hefur reynt að gera sér grein
fyrir því hvað hefur farið úrskeiðis vestra
og lagt áherzlu á að Bandaríkjamenn þurfi
að gera sér rækilega grein fyrir því hvað
samkeppnisaðilar þeirra eru að gera.
Bandarískur fréttamaður talaði við hann
ekki alls fyrir löngu í verksmiðju Mercedes
Benz í Stuttgart í Þýzkalandi því hann
vildi fremur tala við hann þar sem verka-
menn vinna 37 klukkutíma á viku, fá sex
vikna sumarfrí á ári og Iífskjörin eru að
öllum líkindum betri en við sambærilegar
aðstæður í Bandaríkjunum heldur en fara
austur til Asíu þar sem sjálfsfórnatstefnan
ræður ríkjum, langur vinnutími og stutt
sumarfrí. Thurow sagði að lífskjör þýzku
iðnverkamannanna væru betri en starfsfé-
laga þeirra í Bandaríkjunum. En hvernig
fara þeir að þessu? Thurow segir að vinnu-
brögðin séu betri, kunnáttan sé meiri en
tækniþekking styrki vinnuna og auki gæði
og afköst. Þjóðveijum virðist auðvelt að
selja bifreiðaframleiðslu sína en Banda-
ríkjamenn eiga undir högg að sækja, jafn-
vel á eigin markaði. Menntað og fullþjálf-
Hugmyndir
og fram-
leiðsla
REYKJAVIKURBREF
Laugardagur 5. júní
»►1
%>-»
Morgunblaðið/RAX
að iðnverkafólk beitir nýrri og flókinni
tækni með miklum árangri. Vefarar í Calv
í Svartaskógi fá fjórum dollurum meira í
kaup á tímann en gerist í Bandaríkjunum
en samt selst framleiðslan vel og hún reyn-
ist mun arðvænlegri en menn eiga að venj-
ast þar vestra. Þannig mætti nefna ýmsar
fleiri iðngreinar sem eiga undir högg að
sækja vestur í Bandaríkjunum en skila
góðum arði í Þýzkalandi. Það er ekki nóg
að fá góðar hugmyndir heldur þarf einnig
að gera þær að veruleika á þann hagkvæm-
asta og arðbærasta hátt sem hugsazt get-
ur. Þetta kunna Þjóðveijar. Þjóðveijum og
Japönum hefur tekizt betur að breyta góð-
um hugmyndum í arðvænlegar fram-
leiðsluvörum en Bandaríkjamönnum
hvernig sem á því stendur. Og jafnvel
ódýrari.
Betri sam-
göngur bæta
lífskjörin
FYRRNEFND
hraðlest frá Ham-
borg til Munchen
fer með 156 mílna
hraða á klukku-
stund. Þjóðveijar
leggja áherzlu á slíkar samgöngur og segja
að með greiðari samgöngum batni fram-
leiðpi og þá einnig afköst og um leið lífs-
kjör fólksins. Lester Thurow segir að
einkaframtakið ráði ekki við að reka slíka
hraðlest, jafnvel ekki í Bandaríkjunum.
Og þegar hann var spurður að því hvers
vegna bandarísk stjórnvöld hefðu ekki lagt
fé í slíka grunngerð eins og þessi hraðlest
er svaraði hann því til að ástæðan sé sú
að henni hafi verið leyft að hraka frá
1960 eins og hann komst að orði. Band-
ríkjamenn séu mjög fastheldnir og á 9.
áratugnum hafí dregið meira úr sparaaði
fjölskyldna en fyrr en það sýni áhugaleysi
þeirra eða sinnuleysi um framtíðina.
Bandarísk félög fjárfestu í byijun 9. ára-
tugarins minna í búnaði en nokkru sinni
fyrr í sögunni. Bandarísk fyrirtæki eru
þannig áhugalítil um framtíðina, segir
Thurow. Ríkisstjórnin leggi stöðugt minna
fé í grunngerð og menntun en það tákni
einnig áhugaleysi um framtíðina eins og
hann kemst að orði. Þetta sé hinn mikli
bandaríski leyndardómur. Hann bendir á
að Frakkar eigi hraðlestir sem fari 32
mílum hraðar á klukkustund en hraðlestin
milli Hamborgar og Mtinchen og þannig
leggi Frakkar ekki síður áherzlu á mikil-
vægi samgangna. Nú sé verið að gera til-
raunir með lest sem fari 300 mílur á
klukkutíma en slík segulaflsknúin lest
færi frá New York til Washington á 60
mínútum. Nú íhugi bandarískar borgir að
kaupa slíka lest en það sé kaldhæðni að
tæknin kom frá Bandaríkjunum fyrr á
árum en þar var myndbandatæknin einnig
fundin upp svo að dæmi sé tekið af ábend-
ingum Thurows en Japanar færðu sér
hana í nyt og lögðu undir sig markaðinn
eins og þeim hefur tekizt með framleiðslu
sinni á rafeindabúnaði að öðru leyti. Fjár-
festinguna skorti í Bandaríkjunum, segir
Thurow, þar voru menn fastir í gamalli
hugsun. Ríkið mátti helzt ekki koma ná-
lægt neinni framleiðslu og einkareksturinn
hefur-ekki haft bolmagn til að vinna þá
grunngerð framleiðslunnar sem nauðsyn-
leg er, þ.e. efla samgöngur og leggja fé
í fyrirtæki sem einkaframtakið veldur ekki
án opinberra afskipta.
Þegar Thurow er spurður hvort slík rik-
isafskipti séu sósíalismi svarar hann því
neitandi og bætir við, þetta er einungis
hagfræði 21. aldarinnar. Airbus-verk-
smiðjurnar hafa náð þriðjungi farþegaflug-
vélamarkaðarins og sýnir það vel hvaða
árangri má ná með ríkissamstarfí. Banda-
rísku stórfyrirtækin í flugvélaframleiðslu
þurfa á öllu sínu að halda til að standast
þessa nýju samkeppni. Og Thurow minnir
á að Evrópumenn séu að steypa hagkerfum
sínum saman í einn markað sem sé stærri
en sá bandaríski, með yfir 350 milljónir
íbúa. Bandaríska ríkið þurfi að veita fjár-
magn til rannsókna, þróunar og iðnaðar-
viðreisnar eins og Thurow segir. Án þess
muni ekkert gerast, án þess verði Banda-
ríkjamenn fastir í sínum þunglamalega
kapítalisma og geti ekki staðið keppinaut-
um sínum á sporði eða náð þeirri forystu
í iðnaðarframleiðslu sem þeir höfðu fram-
yfír heimsstyijöld. En það er þá aftur at-
hyglisvert að Þjóðveijar mennta iðnverka-
fólk sitt í einkaskólum og búa það undir
hátækniframleiðslu í menntastofnunum
sem skila betri árangri en Bandaríkjamenn
eiga að venjast. Þessi menntun er einhver
bezta fjárfesting sem fyrirtækin geta lagt
í. Hún er ávísun á gæði, framleiðsluaukn-
ingu, hæfni og nauðsynlega sérþekkingu
til að öðlast samkeppnishæfni á erfíðum
og margflóknum markaði. Framtíðartækn-
in, segir Thurow, í rafeinda- og líftækni
krefst meiri verkkunnáttu en áður. Hún
er ekki síður mikilvæg en háskólamennt-
un. Það er ekki nóg að fínna upp nýja
vöru, ef verkkunnáttuna vantar nýtist
uppfinningin ekki. „Nóbelsverðlaunahafar
eru ágætir en bæta ekki efnahagsafkom-
una.“ Það getur varla verið eftirsóknar-
vert að keppa að menntun og launum sem
tíðkazt í þriðjaheimslöndum. Það er þvert
á móti nauðsynlegt að nýta alla möguleika
hagkerfisins og losna við gamla fordóma.
Ekkert hagkerfi er rekið án ríkisafskipta
en margir hafa óbeit á slíkum afskiptum.
Samt er hægt að beina afskiptum ríkisins
í réttar áttir og slík afskipti geta eflt nauð-
synlegar grunngerðir í þjóðfélaginu, aukið
fjölbreytni framleiðslunnar og orðið einka-
framtakinu lyftistöng. Samstarf ríkis og
einstaklinga getur verið arðvænlegt — og
raunar nauðsynlegt, þar sem það á við.
Það má segja að slíkt samstarf sé í áttina
við það blandaða hagkerfi sem við íslend-
ingar höfum reynt að rækta við þær
þröngu og erfiðu aðstæður sem fram-
leiðsla okkar býr við. Ef framtaksleysi
hins opinbera getur drepið bandarískt þjóð-
líf í dróma þarf ekki að sökum að spyija
í jafn fjármagnslitlu og fábreyttu þjóðfé-
lagi og við Islendingar höfum reynt að
byggja upp.
„Ekkert hagkerfi
er rekið án ríkis-
afskipta en marg-
ir hafa óbeit á
slíkum afskiptum.
Samt er hægt að
beina afskiptum
ríkisins í réttar
áttir og slík af-
skipti geta eflt
nauðsynlegar
grunngerðir í
þjóðfélaginu, auk-
ið fjölbreytni
framleiðslunnar
og orðið einka-
framtakinu lyfti-
stöng.“