Morgunblaðið - 01.07.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. JULI 1993
Skattlagning ís-
lenskrar tungu
eftir Ólaf Ragnarsson
Frá og með deginum í dag, 1. júlí
1993, þurfa íslendingar að gjaida
yfirvöldum sérstakan skatt ef þeir
leyfa sér að kaupa og lesa bækur,
blöð eða tímarit á íslensku. Þannig
heimtir fjármálaráðherra gjald af
tjáningu landsmanna, hugsmíðum
þeirra, upplýsingum og fræðslu,
mennta- og menningarefni sem birt
er á síðum prentmiðla.
Þessi nýja skattheimta er ákveðin
af stjórnvöldum fámennrar eyþjóðar
sem á hátíðastundum kennir sig við
bækur og bókmenningu. Á þeim
stundum tengja leiðtogar tilvist þjóð-
arinnar umfr'am allt því ástkæra,
ylhýra máli sem hér er talað. En nú
skal íslenskan skattlögð hvar sem
hún birtist á prenti.
Engum vafa er undirorpið að þessi
skattlagning tungunnar mun veikja
grundvallarstoðir menningar okkar.
Augum lokað fyrir
staðreyndum
Undanfarna mánuði og misseri
hefur verið reynt að tala um fyrir
alþingismönnum og ráðherrum af
hálfu allra þeirra hópa þjóðlífsins
sem beint eða óbeint tengjast bókum
Samkomulag það, sem Jón Bald-
vin Hannibalsson utanríkisráðherra
og Þorsteinn Pálsson sjávarútvegs-
ráðherra gerðu um Þróunarsjóð
sjávarútvegsins síðastliðið vor felur
í sér að 1.000 króna lágmarksgjald
verður lagt á sérhvert þorskígildis-
tonn fisktegunda innan kvóta. Þetta
gjald, ásamt gjöldum af fískiskipum
og vinnslustöðvum, á að standa
undir greiðslum af láninu, sem sjóð-
urinn mun taka til að geta keypt
upp fiskiskip og vinnslustöðvar.
Reynist skuldbindingarnar meiri en
gjaldið stendur undir, þarf sam-
þykki Alþingis til að hækka það.
Lánið greitt út í skömmtum
Frumvarpsdrög þau, sem samin
ALPINA
vandaöir gönguskór fyrir meiri
og minni háttar gönguferðir.
Frábærverð frá
ÚTIVISTARBÚÐIN
við Umferðarmiðstððina, slmar 19800 og 13072.
og bókaútgáfu. Minnt hefur verið á
að menningarlegar röksemdir, bent
á afleiðingar þessarar nýju skatt-
lagningar á atvinnu fjölda fólks og
færð fram fjármálaleg rök fyrir því
að áætlaðar tekjur ríkissjóðs af skatti
á bækur muni ekki skila sér nema
að litlum hluta vegna samdráttar í
bóksölu og kostnaðar ríkissjóðs af
auknu atvinnuleysi í þeim greinum
sem tengjast gerð, útgáfu og sölu
bóka.
Nefnd sem stjómvöld skipuðu á
liðnu vori aflaði margvíslegra gagna
er studdu þessa röksemdafærslu og
skilaði hún skýrslu um málið á borð
ríkisstjórnar - en allt kom fyrir ekki.
Forystumenn þjóðarinnar lokuðu
augum fyrir þeim staðreyndum sem
fyrir lágu. Skatturinn skyldi koma
til framkvæmda hvað sem tautaði
og raulaði! Frá þessum degi skal inn-
heimta 14% virðisaukaskatt af hverri
seldri íslenskri bók.
Þvert á menningarstefnuna
Bókmenning hefur verið burðarás
íslenskrar menningar og er saga
hennar órofin frá tólftu öld. Á uml-
iðnum áratugum hefur dregið nokk-
uð úr vægi ritlistar samhliða því að
aðrar listgreinar hafa haslað sér völl
í þjóðlífínu. En bókmenntir hafa ver-
voru eftir að ráðherrarnir náðu
samkomulagi sín á milli, gera ráð
fyrir að ríkissjóður láni Þróunar-
sjóði fjóra milljarða króna, sem
greiddir verða út á árunum 1993-
1995. Þar kemur einnig fram að
Atvinnutryggingadeild Byggða-
stofnunar á að renna inn í sjóðinn.
Þróunarsjóður tekur þar á sig 195
milljóna króna neikvætt eigin fé
Atvinnutryggingadeildar.
Fjögurra milljarða lánið verður
greitt út í skömmtum og ætlun rík-
isstjórnarinnar er að það verði gert
með skuldabréfum með takmörkuð-
um framsalsrétti. Þessi háttur verð-
ur hafður á til þess að létta ríkis-
sjóði útgjöldin og hafa sem minnst
áhrif á lánsfjárþörf ríkisins.
Hluti efnahagsaðgerða ríkis-
stjórnarinnar er að lengja lán sjáv-
arútvegsfyrirtækja hjá Atvinnu-
tryggingardeild. Þetta þýðir að
greiðslum fyrirtækja inn í Þróunar-
sjóð — sem mun taka deildina yfir
— mun seinka og tekjustreymi
sjóðsins minnka fyrstu árin. Hann
mun því hafa úr minna fé að spila
en upphaflega var ætlað til þess
að úrelda hús og skip, nema að
ákveðið verði að flýta útborgun láns
ríkissjóðs. Samkvæmt upplýsingum
Morgunblaðsins leggst Friðrik
Sophusson fjármálaráðherra gegn
slíku.
ið og ættu að verða áfram lykilþátt-
ur í endurnýjun og eflingu tungunn-
ar.
Álagning virðisaukaskatts á bæk-
ur mun torvelda mjög alla menning-
arlega útgáfustarfsemi. Vegna tak-
markaðri sölumöguleika munu færri
og færri íslensk skáldverk og metn-
aðarfull verk tengd íslenskri náttúru,
sögu, tungu og menningu þjóðarinn-
ar verða gefín út.
Ekki verður betur séð en þessi
aðgerð ríkisstjómarinnar gangi þvert
gegn stefnu hennar um að efla ís-
lenska menningu og getur hún að
mati ríthöfunda og útgefenda orðið
eitt alvarlegasta menningarlegt slys
sem þjóðin hefur orðið fyrir um langt
skeið.
Bókaskatturinn mun koma illa við
alla lesendur íslenskra bóka og þá
ekki hvað síst námsmenn og frjöl-
skyldur þeirra sem ekki mega við
auknum skattbyrðum um þessar
mundir. Að mati Hagfræðistofnunar
Háskóla íslands má gera ráð fyrir
fimmtungs samdrætti í almennri
bóksölu strax á þessu ári með til-
komu skattsins og hækkun bóka-
verðs.
Þvert á yfirlýsta atvinnustefnu
Almennt mun skattlagningin auka
verulega vanda allra þeirra aðila í
landinu sem byggja afkomu sína að
einhveiju leyti á framleiðsiu, útgáfu
og sölu íslenskra bóka. Þar er um
að ræða á þriðja þúsund einstaklinga
og fyrirtæki.
Samdráttur í bóksölu á síðasta ári
hefur valdið því að mörg útgáfufyrir-
tæki eiga við verulega rekstrarerfíð-
leika að stríða og mega ekki við
miklum áföllum vegna minnkandi
bóksölu á þessu ári.
Atvinnuleysi í bókagerð og prent-
iðnaði hefur farið vaxandi undan-
fama mánuði og er nú hlutfallslega
meira en nemur landsmeðaltali. Með
auknum skattbyrðum á útgáfustarf-
semi og bókagerðargreinar og fækk-
un verkefna í kjölfar minnkandi út-
gáfu verður enn frekar grafið undan
atvinnu þessa fólks sem nú býr við
vaxandi samkeppni frá erlendum
prentiðnaði. Þá hefur orðið til lítils
sú uppbygging og tæknivæðing sem
unnið hefur verið að á undanförnum
árum.
Með þessari nýju skattlagningu
er ríkisstjómin beinlínis að auka at-
vinnuleysi í prentiðnaði og bókagerð.
Þannig gengur hún þvert á yfirlýsta
stefnu sína um að létta álögum af
atvinnulífínu með það fyrir augum
eftir Svavar Gestsson
í dag, þriðjudag, kemur í Morg-
unblaðinu, grein eftir Magnús Ósk-
arsson borgarlögmann um Jóhönnu
Sigurðardóttur. Greinin heitir
Heilög Jóhanna. Ekki ætla ég að
svara fyrir Jóhönnu Sigurðardóttur.
Það getur hún sjálf eins og dæmin
sanna, en greinilegt er að Morgun-
blaðið hefur ákveðið að leggjast í
víking gegn henni. Ekki aðeins með
þessum skrifum Magnúsar Óskars-
sonar. Heldur einnig með sérstök-
um leiðara sem beint var gegn fé-
lagsmálaráðherra.
En í framhaldi af grein borgar-
lögmannsins í gær spyr ég:
1. Skrifar Magnús Óskarsson
greinina sem borgarlögmaður?
2. Er það við hæfi að embættis-
menn borgarinnar ráðist að tilefnis-
lausu þannig að einstaklingum sem
gegna forystustörfum í stjórnmál-
um?
3. Eru embættismenn borgarinn-
ar eingöngu embættismenn Sjálf-
stæðisflokksins?
4. Reikna embættismenn borgar-
innar ekki með þeim möguleika að
Ólafur Ragnarsson
„Sá dagur mun koma -
hvort heldur það verð-
ur í tíð núverandi ríkis-
stjórnar eða þeirrar
næstu - að snúið verð-
ur af þeirri óheillabraut
sem í dag er stefnt inn
á. Augu kjörinna leið-
toga þjóðarinnar hljóta
að opnast fyrir ótví-
ræðu gildi bóklestrar
og aukinni þörf á að
auðga íslenska menn-
ingu með öflugri bók-
menntasköpun. “
að stuðla að aukinni atvinnu í land-
inu.
Þvert gegn áskorun
Evrópuráðsins
Álagning virðisaukaskatts á ís-
lenskar bækur frá og með 1. júlí er
ótrúleg tímaskekkja. Vekur furðu að
slíkt skuli gerast í kjölfar þess að
Evrópuráðið í Strassborg hvetur
þjóðþing og ríkisstjórnir í álfunni til
þess að afnema virðisaukaskatt af
bókum, dagblöðum og tímaritum þar
sem hann hefur verið innheimtur og
leggja hann ekki á lesefni annars
staðar.
Hér á landi er gengið í berhögg
við áskorun þessa virta ráðs sem við
íslendingar erum aðilar að. Hún er
til komin vegna stöðugt minnkandi
lestrar í ríkum Evrópu og er þróunin
hér á landi í sömu átt og annars
staðar einkum að því er varðar bók-
lestur yngri kynslóðarinnar. Má í því
sambandi minna á að samkvæmt
könnum menntamálaráðuneytisins
fyrir þremur árum reyndist tíundi
hver grunnskólanemi eiga við lestr-
„Mér finnst líka að
greinin um Heilaga Jó-
hönnu bendi til þess að
borgarlögmaður hafi
þegar einkavætt starf-
ið. Því sé eðlilegt að
stíga skrefið til fulls
með formlegri sam-
þykkt borgarstjórnar
Reykjavíkur um að
bjóða út lögfræðiþjón-
ustu á vegum borgar-
innar.“
aðrir flokkar komist til valda í borg-
arstjórn Reykjavíkur? Þannig gæti
Jóhanna Sigurðardóttir orðið borg-
arstjóri einn góðan veðurdag.
Á sömu síðu Morgunblaðsins í
dag birtist grein um að einkavæða
eigi embætti borgarlögmanns. Það
fínnst mér góð hugmynd. Mér finnst
líka að greinin um Heilaga Jóhönnu
bendi til þess að borgarlögmaður
hafi þegar einkavætt starfið. Því
sé eðlilegt að stíga skrefið til fulls
Lánalenging kemur
Þróunarsjóði illa
Samþykki Alþiugis þarf til að hækka þróunargjald
LENGING lána Atvinnutryggingardeildar Byggðastofnunar mun
koma væntanlegum Þróunarsjóði sjávarútvegsins illa og verða til
þess að hann hefur minna fé úr að spila, vegna þess að fyrirhugað
er að Atvinnutryggingardeildin renni inn í sjóðinn þegar hann verð-
ur stofnaður. Greiðslum fyrirtækja í sjóðinn mun því seinka. Sú fjög-
urra milljarða lántaka, sem fyrirhuguð er vegna stofnunar sjóðsins,
er ekki frágengin og Iánið mun ekki koma allt til útborgunar við
stofnun sjóðsins.
Karlamagnús
arecfiðleika að stríða og var þá jafn-
framt vakin athygli á því að lestur
fullorðinna hefði minnkað að mun
og talið víst að sífellt fleiri úr þeirra
hópi væru treglæsir.
Margfalt fjölmennari þjóðir en við
íslendingar teljum um þessar mundir
brýna þörf á að efla þjóðtungur sín-
ar. Er í því sambandi gripið til viða-
mikilla aðgerða og styrkja af ýmsu
tagi til að ýta undir bókakaup og
bóklestur þar sem menn gera sér
grein fyrir giidi bókmenningar.
Þing og ríkisstjóm eins fámenn-
asta ríkis álfunnar ákveður þess í
stað að skattleggja sérstaklega þá
sem vilja lesa bækur á móðurmáli
sínu. Þessir leiðtogar virðast ekki
hafa gert sér grein fyrir því að bæk-
ur á eigin tungu þjóða eru þeim mun
þýðingarmeiri sem þjóðirnar eru fá-
mennari.
Á jafnlitlu málsvæði og því ís-
lenska ætti ekki síst að vera ástæða
til þess að fara með gát í þessum
efnum nú um stundir þegar margs
konar efni á erlendum tungumálum
flæðir inn í íslenska menningarlög-
sögu og menningarleg landamæri
Evrópuríkja eru að eyðast með auknu
samstarfí og samrunaþróun í álf-
unni. Þá má ekki gleyma því að á
næstunni mun fjöldi erlendra sjón-
varpsrása með óþýddu efni komast
beint inn á íslensk heimili. Oft hefur
verið þörf á að hlúa að íslenskri
tungu en við þessar aðstæður er það
brýn og knýjandi nauðsyn.
Sá dagfur mun koma...
Þessa dagana ríkir nóttlaus vor-
aldar veröld í íslenskri náttúru og
bjartir sumardagar létta þjóðinni
lund, en það syrtir svo sannarlega
að í heimi íslenskrar bókmenningar.
Voninni um bjartari tíð megum við
aftur á móti ekki glata.
Þótt skammsýnir stjórnmálamenn
hafí haft betur í þeirri orrustu um
skattlagningu íslenskrar tungu sem
lauk á miðnætti síðastliðinu er stríð-
ið ekki tapað. Bókafólk þarf því að
halda markvisst áfram baráttu sinni
gegn því að byrðum skatta sé hlaðið
á íslenskar bækur og lesendur. Og
málstaður bókarinnar verður að sigra
áður en í algjört óefni er komið.
Sá dagur mun koma - hvort held-
ur það verður í tíð núverandi ríkis-
stjórnar eða þeirrar næstu - að snú-
ið verður af þeirri óheillabraut sem
í dag er stefnt inn á.
Augu kjörinna leiðtoga þjóðarinn-
ar hljóta að opnast fyrir ótvíræðu
gildi bóklestrar og aukinni þörf á að
auðga íslenska menningu með öflugri
bókmenntasköpun. Þá geta þeir sýnt
skilning sinn í verki með því að létta
lestrarskattinum af íslenskum bók-
um. Sú aðgerð væri jafnframt stað-
festing á því að þeim stæði alls ekki
á sama um fjöregg þjóðarinnar, ís-
lenska tungu.
Höfundur er varaformaður Félags
íslenskra bókaútgefenda og
fyrrverandi formaður
Bókasambands íslands.
Svavar Gestsson
með formlegri samþykkt borgar-
stjórnar Reykjavíkur um að bjóða
út lögfræðiþjónustu á vegum borg-
arinnar.
Höfundur er þingmaður
Alþýðubandalagsins í
Reykja víkurkjördæmi.