Morgunblaðið - 14.07.1993, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. JULI 1993
15
Á Tryggingastofnun
endalaust að borga?
innlögn annaðhvort tímabundið eða
á lokastigi. Sem dæmi um þessa
starfsemi má taka sjúkrahústengda
heimaþjónustu í Linköping í Sví-
þjóð, borg á stærð við Reykjavík.
Þar er einna lengst reynsla komin
á þessa starfsemi eða um 30 ár.
Til að sinna þessu hefur öldrunar-
lækningadeildin þar í borg á að
skipa 2 læknum, 8 hjúkrunarfræð-
ingum 10-12 smábílum og yfrráð
yfir 2-3 sjúkrarúmum á deildinni
(sem þó venjulega standa auð
vegna þess að fólk kýs heldur að
vera heima þar sem þjónusta er á
boðstólum). Þessi starfsemi hefur
einnig undir höndum heimaað-
hlynningu krabbameinssjúklinga
og eru um 100 sjúklingar að meðal-
tali aðnjótandi þessarar þjónustu.
Náin samvinna er við aðra þætti
öldrunarþjónustunnar. Víðast hvar
er reynslan sú, þar sem þessari
starfsemi hefur verið komið á, að
hún hefur ekki annað eftirspum.
Þetta undirstrikar þá staðreynd að
eldra fólk vill helst búa á heimilum
sínum, jafnvel þótt um mikil veik-
indi sé að ræða sé á annað borð
gefínn kostur á slíkri þjónustu.
Lokaörð
Heilbrigðisþjónusta við aldraða
er stór þáttur í heilbrigðisþjón-
ustunni og í mörgu ólík heilbrigðis-
þjónustu við yngri aldurshópa. Því
ber ekki að neita að hún hefur
nokkuð fallið í skuggann af ýmsum
öðrum þáttum heilbrigðisþjón-
ustunnar sem fær meiri umfjöllun
hjá almenningi og þykja meira
„spennandi“ bæði fyrir starfsfólk
og heilbrigðisyfirvöld. Reynslan er
þó sú að þeir sem fara út í sérhæf-
ingu í heilbrigðisþjónustu við aldr-
aða taka það hlutverk sitt mjög
alvarlega. Þótt heilbrigðisþjónust-
an við aldraða sé sérhæfð ber ávallt
að varast að líta á aldraða sem
einhveija heild. Einstaklingsvit-
undin breytist lítið þótt árin færist
yfir og sama rétt á góðri heilbrigð-
isþjónustu eiga allir að hafa, á
hvaða aldri sem er.
Höfundur er yfirlæknir á.
Öldrunarlækningadeild
Landspítalans.
því hin sömu og áður en fullorðnir farþegar
borga nú með miðum, staðgreiðslu eða
grænu korti. Til að áætla heildarfjölda ferða
fullorðinna farþega sem nota grænt kort
notuðum við upplýsingar sem fram komu í
grein Sveins Andra Sveinssonar (Morgun-
blaðið 21. janúar 1993). Þar kemur fram að
í könnun í október notuðu 43% farþega
græna kortið og að meðalferðafjöldi á grænt
kort var 52 ferðir á mánuði. Við margföld-
uðum síðan hlutfall farþega sem nota græna
kortið með ferðaijölda fullorðinna farþega
sem gefur ferðafjölda fullorðinna á grænu
korti (búast má við að eingöngu fullorðnir
noti grænt kort). Það dregið frá ferðafjölda
fullorðinna gefur ferðafjölda fullorðinna
með staðgreiðslu og afsláttarmiðum. Stærð
þessara hópa margfaldaður með meðalfar-
gjöldum þeirra (2.900 kr. /52 ferðir = 55,77
kr. meðalfargjald með grænu korti; 90-100
kr. meðalfargjald hóps sem borgar með
staðgreiðslu og miðum þar sem við vitum
ekki skiptingu á borgunarhópa þar) gefur
áætlaðar fargjaldatekjur SVR frá þessum
hópum. Þær upphæðir lagðar við heildarfar-
gjöld bama og aldraðra og deilt í með heild-
arfarþegafjölda gefur meðalfargjald eftir
breytingu. Meðalfargjald éftir breytingu
áætluðum við 59,31-62,66 kr. og heildar-
tekjur SVR af fagjöldum 404-427 milljónir
kr. en breytileikinn í niðurstöðunum stafar
af óvissunni í skiptingu fullorðinna farþega
í staðgreiðslu- og afsláttarmiðafarþega.
Athugasemd: Þegar sagt er að meðal-
ferðaflöldi á grænt kort sé 52 ferðir á
mánuði er ekki alveg ljóst hvort inni í þeirri
tölu sé það hlutfall farþega sem er að stíga
á milli strætisvagna og hefði komið fram
sem skiptimiðafarþegar hefðu þeir borgað
með miðum eða staðgreiðslu (20-25% far-
þega skv. Árbók Reykjavíkurborgar 1992,
bls. 111). Hér er gert ráð fyrir að búið sé
að draga það hlutfall frá og þvi hafi raun-
verulegur meðalferðafjöldi með grænu korti
verið 65-69 ferðir en 52 ferðir verið raun-
veruleg borgun þegar stigið er upp í byijun
ferðar. Ef hlutfall skiptimiðafarþega hefur
ekki verið dregið frá reynast raunverulega
borgaðar ferðir á grænu korti ekki vera
nema 39-42, og hækkun meðalfargjalds
meiri sem því nemur.
‘Árbók Reykjavíkurborgar 1992, bis. 108
og 110.
‘Hagfræðistofnun Háskóla íslands.
Skýrsla nr. 9/1992: Mat á þjóðhagslegum
ábata almenningsvagna, framhaldskönnun.
Skýrsla til: Samgönguráðuneytis, Almenn-
ingsvagna bs., SVR og Vegagerðar ríkis-
ins. September 1992.
Ari Hauksson ernemi ogÁrni
Davíðsson er líffræðingur.
eftir Elínu Ebbu
*
Asmund&dóttur
Allt frá árinu 1977 hefur Iðju-
þjálfafélag íslands reynt að komast
að samningum við Tryggingastofn-
un ríkisins um þátttöku í kostnaði
þeirra sjúklinga sem leita þurfa
aðstoðar iðjuþjálfa — en án árang-
urs. Þar sem þrautseigja og bjart-
sýni eru aðalsmerki stéttarinnar
treysti ég því að samningar takist
von bráðar. Markmið þessarar
greinar er að varpa örlitlu ljósi á
það hvað iðjuþjálfun getur verið.
Iðjuþjálfar eru aðeins um 70 tals-
ins en greinin er ekki kennd við
Háskóla íslands. Sjúklingar og að-
standendur barna sem þurft hafa á
þjónustu iðjuþjálfa að halda vita hve
þýðingarmikið starf þetta er. Það
er þó skiljanlegt að varkárni sé
gætt í samningum við nýjar stéttir,
þar sem aðhalds verður að gæta
varðandi almannafé, í heilbrigðis-
þjónustu sem annars staðar.
Iðjuþjálfun á sér langa sögu, en
stéttin tók verulegt stökk í þróun
eftir seinni heimsstyrjöldina. Pjöld-
inn allur af fötluðum hermönnum
hafði fengið hefðbundna læknis-
meðferð sem ein og sér nægði ekki
til þess að þeir gætu fundið sig í -
tilverunni. Þörf var fyrir starfsfólk
sem gat stutt þessa menn til sjálfs-
hjálpar í daglegu lífi; persónulegri
umhirðu, vinnu, skóla, tómstundum
og samskiptum. Starfsfólkið þurfti
því að hafa fagþekkingu í færni og
læknis- og sálfræðilegt innsæi.
Forsendur þess að við þrífumst
vel og séum ánægð eru þær að þörf-
um okkar sé fullnægt t.d. þörfinni
fyrir að hafa stjórn á umhverfi okk-
ar. Við getum fullnægt henni með
aðstoð tjáningar eða annarra með-
ala. Þá leysast úr læðingi skapandi
kraftar, hugvitssemi og nýjar upp-
finningar. Þessari þörf taka iðju-
þjálfar mið af í vinnu sinni þvi þeir
sinna fólki sem hefur skerta færni
og þ.a.l. takmarkaða getu til að
stjórna umhverfi sínu.
Iðjuþjálfar hafa einnig skapað sér
sess í vinnu með börnum. Afbrigði-
legt jafnvægis-, stöðu- og snerti-
skyn, skynúrvinnsla eða félags-
þroski getur hindrað bam í að fylgja
jafnöldrum í leik, skólastarfí og
samskiptum. Iðjuþjálfar vinna
ásamt öðrum heilbrigðisstéttum við
greiningu, meðferð og ráðgjöf til
þeirra sem annast börnin.
Iðjuþjálfar eru líka vel metnir á
endurhæfingarstöðvum. Þar er fólk
sem þarf að hefja tilveruna á nýjan
leik — með líkama sem þarf að
læra upp á nýtt að takast á við
daglegar athafnir. Þetta fólk þarf
þjálfun, ekki bara á sjúkrastofnun-
um heldur líka heima fyrir, í vinnu
og frístundum. Oft þurfa að koma
til hjálpartæki og/eða breytingar á
umhverfi.
Iðjuþjálfar vinna einnig á geð-
deildum eins og þeirri sem ég starfa
á. Sjúkling getur þurft að meta
m.t.t. starfs-, félagslegrar- eða
sjálfsbjargarfærni og þá em mis-
munandi athafnir notaðar til að
meta og þjálfa getu, ýmist einstakl-
ingsbundið eða i hópi. Sem dæmi
um vinnu með félagslega hæfni
geta athafnir s.s. útivist, íþróttir,
myndlist eða leikræn tjáning verið
leiðir sem færar em.
Endurhæfing tekur tíma og hugs-
að er í mánuðum en ekki í dögum.
Með endurhæfingu er ekki aðeins
átt við þjálfun einstaklingsins heldur
einnig aðlögun umhverfisins. Ef
fötlun er líkamleg skilur almenning-
ur betur að breytinga er þörf í vinnu-
umhverfi og á heimili; sjúklingi í
hjólastól er frekar sýnd tillitsáfemi
en geðsjúklingi sem glímir við fötlun
sem ekki sést.
Starfsvettvangur iðjuþjálfans er
því ekki bara inni á stofnunum því
ekki er síður mikilvægt að fylgja
málum eftir. Þó svo að það breyti
„Allir þeir sem átt hafa
við sjúkdóma að stríða
vita hve mikilvæg góð
heilsa er. Á sama hátt
er góð sjálfsmynd
nauðsynleg til þess að
geta tekist á við lífið.“
e.t.v. ekki þróun geðsjúkdóms þá
geta viðhorf okkar, aukinn skilning-
ur og uppörvandi samskipti haft
meiri áhrif en okkur grunar. Á sama
hátt geta fordómar og neikvæðni
eyðilagt og brotið niður.
Dæmi: Jón Jónsson hefur átt við
alvarlegan geðsjúkdóm að stríða og
eftirfarandi hefur komið í ljós í iðju-
þjálfun:
Þarf „ákveðna" ramma og leið-
beiningar, þolir ilia breytingar, get-
ur ekki yfirfært eina reynslu yfir á
aðra svipaða. Hann er einstreng-
ingslegur í hugsun, þolir illa áreiti,
og alls ekki mörg í einu, og tekur
aðeins við einni skipun í einu.
Á vinnustað myndi þetta þýða:
— Jón verður að vita nákvæmlega
hvaða verkefni liggja fyrir og hvern-
ig á að framkvæma þau.
— Jón þolir illa breytingar og ef
þær eru nauðsynlegar verður að
undirbúa hann og tala sérstaklega
til hans.
— Þó svo að Jón sé búinn að
læra á eitt verkfæri táknar það
ekki endilega að hann geti notað
annað svipað. Það þarf að kenna
honum sérstaklega á hvert tól eða
tæki.
— Jóni hættir til að misskilja og
ganga þarf úr skugga um að skila-
boð séu rétt skilin. Ekki má koma
með tvær skipanir í einu.
— Ekki er hægt að úthluta Jóni
verkefni sem tímatakmörk eru á.
— Útvarp eða óvæntur hávaði
trufiar Jón við vinnu.
— Jón á erfitt með að vinna í
stórum hópi.
Góður verkstjóri ber bæði hag
fyrirtækisins og starfsfólksins fyrir
bijósti. Ef hann fengi Jón í vinnu
og gæti notfært sér þessar leiðbein-
ingar gæti Jón orðið góður starfs-
kraftur. Samstarfsfólk Jóns þarf
einnig að vera með á nótunum.
Þetta gæti svo aftur haft jákvæðar
hliðarverkanir í lífi Jóns.
Er nauðsynlegt að Trygginga-
stofnun taki þátt í kostnaði sjúkl-
ings í iðjuþjálfun? Er það samfélag-
inu hagstætt að búa þegna sína sem
best undir lífið? Við vitum nú að
börn hafa verið misskilin; talin erf-
ið, löt, illa gefin o.s.frv. Börn hafa
orðið fyrir eða jafnvel sjálf stundað
einelti. Þetta hefur slæm áhrif á
sjálfsímynd þeirra og fylgir þeim
alla ævi.
Nú eigum við sérhæft fólk sem
getur aðstoðað og ef umhverfið skil-
ur hvaða þarfir eða erfiðleikar liggja
á bak við hegðun barns er það ekki
sóun heidur sparnaður fyrir samfé-
lagið að veita barninu aðstoð við
hæfi eins fjótt og hægt er.
Allir þeir sem átt hafa við sjúk-
dóma að stríða_ vita hve mikilvæg
góð heilsa er. Á sama hátt er góð
sjálfsmynd nauðsynleg til þess að
geta tekist á við lífið.
Iðjuþjálfun er heilbrigðisstétt sem
er afar mikilvæg ákveðnum ein-
staklingum. Þetta vita yfirmenn
Tryggingastofnunar ríkisins og þeir
sérfræðingar sem óska eftir iðju-
þjálfun fyrir skjólstæðinga sína.
Þar sem ríkisvaldið er nú stöðugt
Elín Ebba Ásmundsdóttir
að endurmeta hagkvæmni stöndum
við ekki lengur frammi fyrir þeirri
spurningu hvort samið verði við
Iðjuþjálfafélag íslands, heldur hve-
nær og í hvaða mynd.
Höfundur er yfiriðjuþjilfi
geðdeildar Landspítalans.
í HÁDEGINU ALLA DAGA
BORÐAPANTANIR í SÍMA 25700
Fiat Um Arctic
fyrir norðlœgar slóóir
Aðeins kr.
Uno.
Fiat Uno býðst nú é frébæru verði.
748.000
á götuna — ryðvarinn og skréður.
Ath. Gerið verðsamanburð við aðra bíla!
UNO 45 3D
er sérbúinn fyrir norðlægar slóðir:
Styrkt rafkerfi - Stærri rafall - Sterkari
rafgeymir - Oflugri startari - Bein innspýting
- Betri gangsetning - Hlífðarpanna undir vél
- Öfiugri miðstöð - Aukin hljóðeinangrun -
Ný og betri 5 gíra skipting.
Komið og reynsluakið
Frábær greiðslukjör
Urborgun kr. 187.000 eða gamli bíllinn uppí.
Ménaðargreiðsla kr. 20.094 í 36 mánuði
með vöxtum og kostnaði auk verðtryggingar.
ITALSKIR BILAR HF.
Skeifunni 17 • 108 Reykjavík • sími (91)677620