Morgunblaðið - 17.10.1993, Blaðsíða 6

7 a
-6- B r
mn HMiöyiQ jr
HÖRGUNBLAÐIÐ
/numv,
GldÁiimUÖHQM
SUNNUDAGUR 17. OKTÓBER 1993
SIDFRÆDI/Hvað særir hann mest?
Afbiýðisemi elskhugans
ÖFUND liggur í leyni og beinist að eignm eða lífsstíl náungans, sem
hinn sjúki verðskuldar ekki. Afbrýðisemi, á hinn bóginn, beinist að
því sem við teljum okkur eiga rétt á. Afbrýðisemi snýst um eigin
missi, en öfund um missi annarra eða það sem maður aldrei hafði,
en aðrir hafa. Afbrýðisemi er neikvœtt afl í mannlegum samskiptum
og í þessum pistli verður glimt við afbrýðisemi elskugans. Reynt
verður að bregða ljósi á tvær hliðar hennar: Sókn og vörn.
Afbrýðisemi er tilfínning sem
byggist á hugmyndinni um
eignarrétt. Hinir afbrýðisömu hafa
tilhneigingu til að hugsa: „Ég er það
sem ég á.“ Þeir stækka sjálfsmynd
sína með því sem
þeir telja sig eiga.
Þeir gera kröfu um
yfirráð og það sær-
ir þá að missa eða
vera ógnað. Hug-
myndin um eigin
missi særir þá
meira en hluturinn
sem þeir glata eða
geta glatað. Afbrýðisamur elskhugi
er hræddur um að elskunni hans
verði stolið frá honum og telur sig
jafnframt hafa rétt til að reyna að
ná henni aftur. Hann vill leggja hald
á „eign“ sína.
Afbrýðisamur elskhugi tekur það
bókstaflega, að hann eigi elskuna
sína. Hann er tortrygginn gagnvart
hugsanlegum keppinaut um hylli
hennar. Ef aðrir sýna henni of mik-
inn áhuga eða hún öðrum verður
hann afbrýðisamur. En það er upplif-
un sem líkist samblandi áf reiði og
hatri. Hann bregst hart við og fer
annaðhvort í sókn eða vörn, vegna
þess að hann er það sem hann á.
Nú verður þetta tvennt skýrt.
Afbrýðisemi sóknarinnar
Elskhugi sem hefur misst, er um
það bil að missa eða bara ímyndar
sér að hann sé að missa elskuna sína,
spilar sóknarleik. Viðfang afbrýði-
seminnar er keppinauturinn, ímynd-
aður eða raunverulegur. Hann telur
hann ábyrgan fyrir missi sínum.
Hann kennir keppinautinum um að
hafa tekið það sem réttilega tilheyrði
honum. Hann stakk hreinlega undan
honum, að eigin mati. Það er málið!
Afbrýðisami elskhuginn telur sig
hafa vald til að ná elskunni sinni
aftur. Hann þráir að ná henni, til
að verða ríkur á ný. Hann er ekki í
ástarsorg heldur þjáist hann vegna
eignamissis. Sá sem er í ástarsorg
er ekki afbrýðisamur. Hann var
særður vegna slita á sambandi en
ekki vegna þess að annar hefur tekð
það sem hann átti.
Afbrýðisemi sóknarinnar er Ieikur
við keppinaut um ástir elskunnar.
Þessi leikur getur orðið hættulegur.
Hann er rangur því afbrýðisami elsk-
huginn er fyrst og fremst að hugsa
um sjálfan sig en ekki ástina. Hann
er ekki að hugsa um velferð elskunn-
ar heldur eigin velferð og yfirráð.
Hér er um valdabaráttu að að ræða.
Afbrýðisemi sóknarinnar birtist í
sinni verstu mynd þegar elskhuginn
gerir beinar árásir. Lemur keppi-
nautinn eða elskuna og dregur hana
aftur í hús sitt gegn vilja hennar.
Afbrýðisemin sprettur af mikilli
sjálfselsku.
Afbrýðisemi er óþægileg tilfinn-
ing. Sagt hefur verið, að hún sé eðli-
leg í byijun ástarsambands, vegna
þess að elskhuginn þekkir ekki elsk-
una sína nógu vel og veit ekki hvort
hann geti treyst henni. En ég tel svo
ekki vera, því elskhugi sem þekkir
elskuna sína og treystir getur líka
verið afbrýðisamur. Astæða beggja
liggur í viðhorfinu að þeir eigi el-
skuma sína. Þeir leggja eignarhald
á þær og það er lykilatriði afbrýði-
seminnar. Og þá er komið að varnar-
stöðu elskhugans, eða hini hliðinni.
Afbrýðisemi varnarinnar
Hún byggist líka á hugmyndinni
um eignarréttinn. „Hún er mín,“
hugsar elskhuginn og vill gera öðrum
það ljóst. Hann spilar vörn. Hann
vemdar elskuna sína og enginn má
sýna henni of mikinn áhuga og þar
með viðurkennir hann óbeint að það
eftir Gunnar
Hersvein
STANGVEIÐIÆr hægt ab segjafyrir
um veibihorfur?
Haustþankar
BIRT hefur verið bráðabirgðayfirlit um laxveiði í helstu ám Iands-
ins. Ljóst er að spár fiskifræðinga, bjartar vonir veiðimanna, glamur-
yrði og glannalegar fullyrðingar veiðileyfasala og annarra hags-
munaaðila frá í vor rættust ekki.
að er alltaf erfitt að spá - og
einkanlega um framtíðina -
bætti einhver hótfyndinn maður við.
Ekki er að efa að sérfræðingar
byggðu spár sínar á forsendum sem
þeir treystu. Hita-
stig í sjónum var
hagstætt í fyrra-
vetur, næg loðna,
en talið er að fylgni
sé með stærð
loðnustofna og
laxastofna, enda
loðnan mikilvæg
fæða laxa í hafí.
Vel voraði til landsins, árbúskapur
var í góðu lagi árið áður og vaxtar-
skilyrði seiða hagstæð svo að allt
virtist benda til að heimtur yrðu með
besta móti.
Svo fór þó ekki og enginn fær
gert við því. Það leiðir hins vegar
hugann að þekkingu manna á nátt-
úrulögmálum. Hversu mikið, eða
réttara sagt lítið, maðurinn veit um
þau öfl sem þar ráða að ég ekki
tali um hve varhugavert er þegar
hann ætlar að fara að ráðskast með
náttúruna.
Hógværir menn hafa löngum sagt
að þeim mun meira sem þeir þætt-
ust vita um eitthvert fyrirbæri yrði
þeim ljósara hve þekking þeirra
næði skammt. Fyrir hveija eina gátu
sem þeir leystu vöknuðu fjölmargar
spurningar sem þeir kynnu ekki svör
við - að sinni. Slík er ögrun vísind-
anna.
Vel má vera að á þröngum sviðum
geti menn kafað býsna djúpt en
langt mun í land að þeir skiiji til
fulls samleik hinna fjölmörgu þátta
lifkeðjunnar. Því er ekki að undra
þótt sérfræðingunum hlekkist á í
leit sinni að stórasannleik. En þorsti
þekkingarinnar verður ekki slökktur
og rannsóknum verður haldið áfram.
Slíkt er eðli mannanna.
Hitt er svo annað mál hvort rétt-
lætanlegt er að nota spádóma, sem
greinilega eru byggðir á of fáum
forsenduþáttum og ónógri vitneskju,
til að verðleggja vöru og selja eins
og menn væru komnir með hana í
hendurnar.
Veiðileyfasalar létu að því liggja
síðla vetrar að það væri allt að því
vísindalega sannað að metveiði yrði
í flestum ám í sumar. Því væri óhætt
að kaupa nóg af veiðileyfum og best
að gera það sem fyrst því að von
væri á miklum stórlaxagöngum
snemmsumars. Þetta gekk ekki eftir
og ekkert við því að gera. Þeir sem
hlupu þennan fyrsta apríl eru reynsl-
unni ríkari og gá ef til vill betur að
sér næst.
Margt getur truflað stangveiði
þótt laxagengd sé næg. Langvarandi
vatnavextir eða vatnsþurrð, þrálát
norðanátt með kulda og þræsingi,
linnulaus suðaustanátt, rok og rign-
ing spilla veiðiskilyrðum. Um sumar-
veðráttuna getur enginn sagt fyrir.
Það sem snýr að okkur venjuleg-
um stangveiðimönnum sem göngum
til veiðanna fyrst og fremst ánægj-
unnar vegna en ekki aflamagns í
tonnum finnst mér vera þetta:
Af veiðiskýrslum undanfarinna
ára sést að afli í laxveiðiánum er
upp og ofan. Þótt fiskafjöldi skjótist
einstaka sinnum upp í hámark tollir
hann þar ekki til lengdar enda telja
líffræðingar sig hafa rök fyrir tíu
ára sveiflum í laxagöngum og geng-
ur það víða eftir.
Af langri reynslu vita veiðimenn
að í flestum veiðiferðum veiðist
minna en vonir stóðu til og aðeins
örsjaldan lenda þeir í uppgripum.
Hins vegar er mannskepnan svo
haglega innréttuð að hún gleymir
fljótt því sem veldur vonbrigðum en
það situr eftir sem þykir frásagnar-
vert og þannig verða veiðiþjóðsög-
urnar til. -
Ljóst má því vera að engin sann-
Stöðugt er unnið að rannsóknum
á lífsferli fiska.
gimi er í að verðleggja veiðileyfi
eins og alltaf sé von á metveiði og
miða við hæstu tölur. Réttara væri
að leggja til grundvallar meðalveiði
tiltekið árabil og finna þannig ásætt-
anlegt verð. Þannig vinna veiðirétt-
areigendur tryggan hóp viðskipta-
vina sem halda ánægðir til veiða
sumar eftir sumar, nýting árinnar
verður betri, tilkostnaður við söluna
minni og heildarhagnaður seljenda
væntanlega meiri.
Veiðimaður sem telur sig hafa
greitt sannvirði fyrir veiðileyfi sitt
skilur glaður við ána sína að hausti
þótt fiskarnir hafí ekki verið ýkja
margir. Hann þegir ekki yfír ævin-
týrum sínum og hrífur með sér hóp
tilheyrenda sem langar til að spreyta
sig við þessa góðu á.
Því miður hafa menn á þessu
hausti heyrst dragnast bölvandi og
ragnandi frá veiðivatni sem var
ranglega verðlagt og lýsa þvi yfir
að þangað skuli þeir aldrei koma
aftur. Orðfærið ber að vísu ekki
vott um mikla veiðimannsögun eða
skapstillingu en ef til vill hefðu þess-
ir menn komið auga á fegurð staðar-
ins eða leyndardóm vatnsins hefðu
þeir ekki verið búnir að kaupa of
veika von of dýru verði.
eftir Gylfo
Pólsson
sé hægt að stela henni frá honum.
Hann vakir stoltur yfir henni eins
og dýru djásni. Hún er hluti af hon-
um og hann yrði eins og vængbrot-
inn fugl án hennar. Hann yrði minni,
vegna þess að hann ætti minna og
yfirráð hans yrðu ekki eins mikil.
Vissulega felur ástin sjálf í sér
setningar eins og „ég vil eiga þig“
og „þú mátt eiga mig“ og einmitt
þess vegna er alltaf hætta á því að
afbrýðisemin skjóti upp kollinum
endrum og eins. En þeir sem eru
þráfaldlega afbrýðisamir trúa því
hreint og beint að ástin sé eign, sem
beri að sækja eða veija með kjafti
og klóm. Afbrýðisemi sóknarinnar
birtist í sinni verstu mynd þegar elsk-
huginn lokar elskuna sína inni og
einangrar hana frá umheiminum.
Þekkt dæmi um það er, að kvik-
myndaleikarinn Steve MacQueen
(1930-1980) meinaði konu sinni Ali
MaGrew að umgangast annað fólk.
Hún varð nokkurs konar fangi á
búgarði þeirra hjóna. Hann vildi eiga
hana alla einn. Hann þoldi ekki að
hún hefði samskipti við aðra en hann.
Besta og einfaldasta lækningin á
afbrýðisemi er viðhorfsbreyting. Hún
felst í því að draga úr eignarréttar
hugmyndinni. Ástin verður hvorki
sigruð með varnar- eða sóknarleik.
Hún nærist á allt öðru. Hún er sam-
band milli tveggja elskenda og ætti
að vera laus við eigingimi. Afbrýði-
semi á hinn bóginn er eigingirni. Hún
hljómar ömurlega: „Ég á þig“ sem
þýðir: Ég á þig með húð og hári.
Speki: Afbrýðisamur elsk-
hugi er eins og api. Hann rekur
burt óvelkomna sem villast inn
á yfirráðasvæði hans og
skammar elskuna sína ef hún
dirfist að stíga út fyrir það.
ÞJÓÐLÍFSÞANKAR /Er hcegt að
fækka ölóbum ofbeldisglæpamónnum?
Fómhof-
drykkjumannsins
Ofbeldi unglinga hefur verið ofarlega i umræðunni að undan-
förnu. Bent er á að foreldrar þurfi að sinna betur um börn sín til
orðs og æðis, vita hvað unglingarnir þeirra eru að gera á kvöldin,
auka þurfi löggæslu, bæta aðbúnað ungviðis í landinu og loks að
reyna þurfi að hamla á móti því úrhelli ofbeldismynda sem dunið
hefur yfir þessa þjóð frá því að sjónvarpið og seinna myndböndin
urðu eins fyrirferðarmikil í samfélaginu og raun ber vitni. Einn er
þó sá þáttur sem tiltölulega lítið er ræddur, það er þáttur áfengis-
ins og vímuefnanna sem stundum koma í kjölfar þess. Það vantar
að vísu ekki að sagt sé frá áfengis- og vímuefnaneyslu ungling-
anna, hún er tíundað rækilega, hitt virðist fara lægra af hverju sá
þáttur er svo stór sem raun ber vitni.
Það er kannski eðlilegt að ekki
sé farið mikið inn á þessar
brautir í umræðunni, þarna er
nefnilega komið að kjarna máls-
ins, sem jafnframt er ansi mörgum
óþægilegur. Allur
þorri fólks notar
áfengi. Það er
hins vegar ekki
náttúrulögmál að
fólk drekki
áfengi. Það er
lærð hegðun sem
engin leið er þó
að kenna fólki að
n
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
hafa stjóm á. Fjölmargir foreldrar
nota áfengi og æði mörgum börn-
um fínnst því eðlilegt að nota það
líka. Sagan sýnir hins vegar að
áfengi fer ekki í manngreinarálit,
hófdrykkja foreldra tryggir ekki
hófdrykkju barna þeirra. Hin lík-
amlega gerð fólks ræður meiru
um áfengisnotkun þess en
drykkjusiðir þeirra sem í kring eru
— nema fyrirmyndimar séu bind-
indisfólk. Enginn verður drykkju-
maður nema að drekka áfengi,
sama hvað mikla drykkjuræfla
hann á í ætt sinni.
Hið íslenska samfélag hefur
gert áfengisdrykkju að dægra-
styttingu sinni. Ég hef heyrt fólk
flokka það undir mannréttindi að
geta „fengið sér í glas“, eins og
það heitir á snyrtilegu máli. Mjög
margt fólk lyftir vínglasi til þess
að halda upp á gleðilega viðburði
í lífi sínu og drekkur svo gjarnan
í botn þegar á móti blæs. Samfé-
lagsdrykkjan er til orðin fyrir þegj-
andi samkomulag mikils þorra
fólks, þótt allir viti að áfengi sé
hættulegt og krefjist fórna.
Við notum bíla og vitum jafn-
framt að notkun þeirra krefst
fórna. Viss hundraðshluti fólks
deyr í umferðarslysum eða verður
að aumingjum fyrir lífstíð. Eigi
að síður hættum við ekki að aka