Morgunblaðið - 16.02.1994, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. FEBRÚAR 1994
\-
4
TVÖFALT LAUNAKERFI
eftir Valtý
Sigurðsson
Að tilstuðlan Sighvats Björg-
vinssonar viðskiptaráðherra kann-
aði Ríkisendurskoðun á dögunum
launakjör nokkurra æðstu stjórn-
enda í ríkisbankakerfinu. Það sem
birt hefur verið úr skýrslu þessari
er á ýmsan hátt athyglisvert og
vekur spurningar. Þar kemur m.a.
fram að landsbankastjórar miða
grunnlaun sín við laun hæstarétt-
ardómara en um launakjör þeirra
síðarnefndu hefur nýlega staðið
mikill styrr. Því er fróðlegt að
bera saman launakjör þessara að-
ila, svo og launakjör héraðsdóm-
ara, við launakjör stjórnenda ríkis-
bankanna.
Laun hæstaréttardómara nema
nú kr. 358.056,- á mánuði.
(Grunnlaun kr. 252.786, yfirvinna
37 klst. kr. 97.132, bílastyrkur kr.
8.138.)
Upplýsingar skortir um það
hvemig laun stjómenda bankanna
sundurliðast, m.a. með tilliti til
yfirvinnu. Ljóst er hins vegar að
þeir fá aukalega greitt fyrir setu
á fundum bankaráðs, stjórnarstörf
í dótturfyrirtækjum, auk risnu og
fl. Þegar allt er talið nema meðal-
laun bankastjóra Landsbankans
tæpum 700 þúsundum á mánuði
og aðstoðarbankastjórar fengu að
meðaltali um 550 þúsund á mán-
uði. Af þessum samanburði sést
að bankastjórarnir era búnir að
vinna fyrir launum hæstaréttar-
dómaranna á hádegi dag hvern.
Þessi samanburður hlýtur að vera
uinhugsunarverður.
í leiðara Morgunblaðsins 16.
janúar sl., þar sem fjallað er um
þessi mál, segir m.a: „Hitt er ekk-
ert álitamál, að þau (laun stjórn-
enda bankanna) þurfa að vera
nægilega góð til þess að fjárhags-
legt sjálfstæði þeirra einstaklinga,
sem hlut eiga að máli, sé tryggt.
Og jafnframt að þeir eiga þess
ekki kost að afla sér tekna með
vinnu annars staðar. Þess vegna
er ekkert óeðlilegt, að æðstu
stjórnendur bankakerfisins búi við
launakjör, sem em með þeim
beztu, sem þekkjast í landinu.“
Ekki minnist ég þess að ritstjór-
ar Morgunblaðsins hafi tekið
svona til orða í umfjöllun um
launakjör dómara þótt þess væri
vissulega þörf og ætti vel við. Þó
efast ég ekki um vilja þeirra til
þess að í landinu sé sjálfstætt og
óháð dómsvald sem menn geti
treyst fyrir hagsmunum sínum í
einu og öllu.
Nauðsyn á fjárhagslegu sjálf-
stæði stjórnenda banka skal síst
dregin í efa. Hins vegar voru
dæmi þess í umræddri skýrslu að
bankastjóri fengi greidd laun frá
allt að sjö aðilum. Einhver hætta
á hagsmunaárekstri hlýtur að vera
í slíkum tilvikum. Þegar til viðbót-
ar kemur að ekki tekst að fækka
bankastjórum vegna þess að slíkt
muni raska valdajafnvægi stjórn-
málaflokkanna verður ekki mikið
eftir af sýnilegu sjálfstæði bank-
anna.
Tilgangur alþjóðlegra krafna
um sjálfstæði dómara er m.a. sá,
að almenningur viti það að hann
geti náð rétti sínum fyrir dómstól-
um, óháð því hver gagnaðilinn sé.
í því skyni eru ýmis störf talin
ósamrýmanleg dómarastarfinu.
Má þar nefna setu á löggjafar-
þingi, almenna stjómsýslu, stjórn-
arstörf eða rekstur fyrirtækja,
málflutningsstörf, ritun lögfræði-
legra álitsgerða o. fl. Eins og sjá
má af þessu búa dómarar við vera-
lega skerta möguleika til að afla
aukatekna. Er hér sýnilegur mun-
ur á miðað við aðrar stéttir.
Héraðsdómari yið Héraðsdóm
Reykjavíkur hefur í mánaðarlaun
kr. 260.240,-. (Grannlaun kr.
192.511,-, yfírvinna 32 klst. kr.
63.975, fæðispeninga kr. 3.293,-
og símakostnað kr. 461,-).
Ef laun dómara, þ.e. bæði
hæstaréttar- og héraðsdómara,
eiga að nægja til að tryggja fjár-
hagslegt sjálfstæði þeirra ættu
sambærileg laun einnig að gera
það hjá stjórnendum bankanna.
Þá getur krafa um fjárhagslegt
sjálfstæði aðstoðarbankastjóra
varla verið svo rík að þeir þurfí
helmingi hærri meðallaun en dóm-
arar við Héraðsdóm Reykjavíkur
og hærri laun en hæstaréttardóm-
arar.
Laun dómarastéttarinnar ættu
að vera mönnum áhyggjuefni þar
sem þau tryggja einfaldlega ekki
nægjanlegt fjárhagslegt sjálfstæði
hennar. Því er hætta á að dómar-
ar reyni að afla aukatekna umfram
það sem æskilegt væri. Þá tryggja
þau heldur ekki að til dómstarfa
fáist hæfustu einstaklingar hveiju
sinni. Þetta mun í náinni framtíð
leiða til veikara dómsvalds.
Sighvatur Björgvinsson sagði í
Morgunblaðinu við kynningu um-
ræddrar skýrslu að hún sýndi og
sannaði svo ekki væri um villst
að við byggjum við ónýtt launa-
kerfi. Fælist tvískinnungur þess
ekki síst í þeirri staðreynd að breitt
bil væri milli grunnlauna og raun-
veralegra launa. Undir þessi orð
skal tekið hér.
Þann 12. júlí 1992 ákvarðaði
Kjardómur innbyrðis hlutföll launa
æðstu embættismanna ríkisins.
Þessi röðun er óbreytt þrátt fyrir
að nú séu þessum aðilum ákvörðuð
laun ýmist af Kjaradómi eða kjara-
nefnd. Báðir þessir úrskurðaraðil-
ar eiga skv. lögum, sem um þá
gilda, að ákvarða aðilum, sem
undir þá heyra, laun fyrir dag-
vinnu, auk greiðslu fyrir aðra
vinnu sem viðkomandi starfi teng-
ist.
En skoðum hvernig launakjör
þessara aðila era síðan í raun.
Tökum dæmi um launakjör sýslu-
manna sem heyra undir kjara-
nefnd. Grannlaun þeirra eru á bil-
inu kr. 173.949,- til kr. 199.159,-.
Fyrir um tveimur áram ákvað
fjármálaráðherra að greiða sýslu-
mönnum sérstaklega fyrir inn-
heimtu opinberra gjalda. Sam-
kvæmt því skiptast embættin upp
í 4 flokka eftir stærð þeirra og
árangur í innheimtunni yfirfærður
í yfirvinnustundir. Samkvæmt
þessu kerfi er algeng yfirvinna
sýslumanna árið 1993 á bilinu 80
til 100 klst. á mánuði.
Engin áhöld eru um að þau inn-
heimtustörf sem greitt er fyrir
með þessum hætti era hluti starfs-
skyldna sýslumanna og það er
kjaranefndar að ákvarða hvort
Valtýr Sigurðsson
„Með þessu fijálsa
launakerfi við hlið hins
lögbundna raskast svo
mjög innbyrðis sam-
ræmi í launum þeirra
sem undir Kjaradóm og
kjaranefnd heyra að
launaákvörðunin telst
hrein markleysa.“
fyrir þau störf skuli greidd yfir-
vinna eða hvort hennar sé þörf.
Orð mín má ekki skilja á þann
veg að ég telji sýslumenn ofhaldna
af launum sínum, því fer fjarri.
Þetta dæmi á aðeins að sýna tvö-
feldnina í kerfinu og þetta er síður
en svo eina tilvikið. Með þessu
frjálsa launakerfi við hlið hins lög-
bundna raskast svo mjög innbyrð-
is samræmi í launum þeirra sem
undir Kjaradóm og kjaranefnd
heyra að launaákvörðunin telst
hrein markleysa. Þannig er dóm-
stjórinn í Héraðsdómi Reykjavíkur
mun launalægri í raun en t.d.
sýslumaðurinn á Akranesi (sem
hafði að meðaltali um 80 klst.
yfirvinna á mánuði 1993) þrátt
fyrir að Kjaradómur hafi að sjálf-
sögðu ákveðið aðra launaröðun. I
raun nær dómstjórinn ekki meðal-
launum sýslumanna árið 1993 en
í Héraðsdómi Reykjavíkur starfar
21 héraðsdómari, 5 dómarafulltrú-
ar og 19 aðrir starfsmenn eða
samtals 45. Þetta hlýtur að teljast
óeðlilegt.
Að öðru jöfnu er e.t.v. ekki
ástæða til þess að fetta fingur út
í það að fjármálaráðherra greiði
stafsmönnum sínum hærri laun
en lögákveðnar nefndir ákvarða.
Það hlýtur hins vegar að vera
veruleg spurning um lögmæti
þeirra ákvarðana svo mjög sem
það raskar innbyrðis samræmi
þeirra kjara sem hinn lögákveðni
aðili hefur ákvarðað auk þess sem
með þessari aðferð er ekki gætt
jafnræðis með þeim sem hlut eiga
að máli. Af þessum ástæðum hafa
komið fram hugmyndir í stjórn
Dómarafélags íslands um að leita
álits Umboðsmanns Alþingis á því
hvort ekki sé um svo stórfellda
mismunun að ræða að brotið sé á
stórum hópum aðila sem taka laun
eftir hinu lögbundna kerfí.
Fyrir skömmu spurði ég norsk-
an starfsbróður minn um niðurröð-
un launa opinberra starfsmanna
þar í landi. Hann dró þá upp vasa-
bók og spurði hvaða upplýsinga
ég óskaði. Voru þar raunlaun allra
þessara starfsmanna tilgreind. Þá
upplýsti hann mig einnig um það
að hæstaréttardómarar þar í landi
væru launahærri en bankastjórar
ríkisbankanna. Ekki væri úr vegi
að líta til nágrannaþjóða okkar
um uppbyggingu launakerfisins
enda æskilegt þegar til framtíðar
er litið, að niðurröðun starfsgreina
sé áþekk þrátt fyrir að laun í krón-
um talin séu ekki sambærileg.
Hvað sem því líður þá er nauð-
synlegt að Alþingi fylgi því þegar
eftir að lög um Kjaradóm og kjara-
nefnd verði virt. Enn sem komið
er virka störf þessara aðila ekki
sannfærandi. Þá er tími til kominn
að launamálum æðstu embættis-
manna ríkisins verði skipað með
þeim hætti að þau þoli dagsljósið.
Því fer víðs fjarri að svo sé í dag.
Höfundur er héraðsdómari við
Hérsiðsdóm Rcykjavíkur og
formaður Dómarafélags íslands.
FRAMTÍÐ KV OTAKERFIS
eftir Runólf
Ágústsson
Að undanförnu hefur mikil
umræða átt sér stað um kvóta-
kerfi í sjávarútvegi. Gagnrýni á
núverandi kerfi hefur annars veg-
ar beinst að þeim hagfræðilegu
og siðferðilegu rökum sem rétt-
læta veiðileyfagjald og hins vegar
að svokölluðu braski með kvóta.
Þótt með þessum hætti hafi
verið bent á galla kvótakerfisins,
hefur andstæðingum þess mistek-
ist að benda á aðra raunhæfa leið
til fiskveiðistjórnunar. Svo virðist
því sem kvótakerfið sé komið til
að vera, en að nauðsynlegt sé að
breyta því með tilliti til framko-
minnar gagpirýni.
Veiðileyfagjald
Frá fomu fari_ hefur réttur til
fiskveiða í sjó við ísland verið sa'm-
eiginlegur réttur almennings hér-
lendis. Ákvæði í þá veru var að
finna bæði í Grágás og Jónsbók.
Þannig áttu allir óheftan og fijáls-
an rétt til að nýta þá náttúraauð-
lind sem sjórinn er. Áfskipti ríkisins
af fiskveiðum í sjó hófust fyrst
seint á 18. öld og hafa farið vax-
andi síðan. Fram til ársins 1976
var þó einungis um almennar tak-
markanir að ræða en árið 1984
má segja að almannaréttur til veiða
hafi endanlega verið afnuminn hér-
lendis með upptöku kvótakerfísins.
„Af hverju er sveitarfé-
lögum, verkalýðsfélög-
um, lífeyrissjóðum, sjó-
mönnum, fiskvinnslu-
fólki eða öðrum sem
áhuga og/eða hags-
muni hafa af kvótaeign
meinað að eignast
kvóta og ráðstafa hon-
um að vild með því að
veiða hann, leigja eða
gefa?“
í dag era veiðar í atvinnuskyni
á íslandsmiðum háðar leyfi og
þeim skipum sem hafa leyfi hefur
verið úthlutað ákveðinni aflahlut-
deild, prósentutölu í leyfílegum
heildarafla þjóðarinnar hveiju
sinni. Þannig hefur handhöfum
kvóta samhliða afnámi almanna-
réttar verið úthlutað tiltekinni
hlutdeild í einkarétti til veiða. Um
varanleika úthlutaðs kvóta má
hins vegar deila með vísan til 1.
gr. laga um stjórnun fiskveiða.
Verðmæti kvótans felst þannig
ekki í þeim atvinnuréttindum sem
útgerðarmenn hafa nýtt og úthlut-
un aflahlutdeildar byggði á, heldur"
í afnámi þess aldagamla réttar
almennings að geta veitt fisk í sjó
sér til lífsviðurværis. Utilokunin
myndar verðmæti kvótans og
þannig fór við upptöku kvótakerf-
isins saman myndun verðmæts
einkaréttar og skerðing almanna-
réttar.
Því er fullkomlega eðlilegt að
hið opinbera leggi aukin gjöld á
úthlutuð veiðiréttindi. Með
greiðslu veiði- eða aflagjalda væra
útgerðarmenn þannig í raun að-
eins að bæta almenningi þá skerð-
ingu sem nýfengin réttindi þeirra
hafa valdið á almannarétti.
Viðskipti með kvóta
Frá því að kvótum var úthlutað
hafa útgerðarmenn keypt og selt
slík réttindi fyrir milljarða króna.
Á það hefur verið bent að svo virð-
ist vera sem nokkur stórfyrirtæki
séu að ná til sín verulegum hluta
heildarkvóta þjóðarinnar. Þannig
hafa þau bætt sér skerðingu lið-
inna ára með aukinni hlutdeild
þótt afli þeirra í tonnum (afla-
mark) hafí e.t.v. ekki aukist.
Beri núverandi fískveiðistefnan
árangur með auknum heildarafla
þannig að eðlilegt ástand skapist
á ný og veiði komist í sama horf
og áður, munu þessi stórfyrirtæki
raka saman ævintýralegum gróða
í skjóli einkaréttar. Áður hafa
menn séð hveiju einkaréttur á
þjónustu við herinn á Miðnesheiði
skilar rétthöfum, skyldmennum
þeirra og afkomenda. Sá einka-
Runólfur Ágústsson
réttur mun í framtíðinni þykja
harla lítils virði samanborið við
einkarétt til nýtingar á þjóðarauð-
lind landsins.
Það má þó ekki skilja þessi orð
þannig að þessi þróun sé endilega
neikvæð. Hagræðing í sjávarút-
vegi með samruna kvóta og fækk-
un skipa er þvert á móti jákvæð,
upp að vissu marki a.m.k. Hins
vegar má spyija hvort ekki sé
þörf á lagareglum um hámarksk-
vótaeign einstakra aðila.
í öllu falli er ljóst að úthlutun
framseljanlegra kvóta var for-
senda þeirrar stórfelldu hagræð-
ingar sem nú á sér stað í sjávarút-
vegi. Umrædd skerðing almanna-
réttar færir því ekki eingöngu ein-
stökum útgerðarmönnum verð-
mæti, heldur er hún einnig for-
.senda aukins hagnaðar af atvinnu-
greininni í framtíðinni. Hagræð-
ingin er þannig í sjálfu sér rök
fyrir veiðileyfagjaldi.
Frjálst framsal kvóta
Þróunin virðist vera sú hjá þeim
þjóðum sem tekið hafa upp kvóta-
kerfi að upphaflega er úthlutað
takmörkuðum kvótum til tiltekins
tíma og eru þeir þá bundnir upp-
ranalegum rétthöfum. Síðan era
heimildir þessar gerðar fram-
seljanlegar og fá ótímabundið
gildi. Þegar svo er komið, lúta
kvótar svipuðum lögmálum og
aðrir fjárfestingarmöguleikar og
teljast eign handhafa.
Hérlendis er kvóti enn bundin
við skip og útgerðarmenn, ásamt
því að vafí er eum eignaréttarlega
stöðu hans. Tillögur liggja þó fyr-
ir um að fískvinnsluhús geti á
sama hátt eignast kvóta. En af
hveiju á að binda afnotarétt þjóða-
rauðlindarinnar við einstaka at-
vinnurekendur? Af hveiju er sveit-
arfélögum, verkalýðsfélögum, líf-
eyrissjóðum, sjómönnum, físk-
vinnslufólki eða öðram sem áhuga
og/eða hagsmuni hafa af kvóta-
eign meinað að eignast kvóta og
ráðstafa honum að vild með því
að veiða hann, leigja eða gefa?
Höfundur erlektor í lögfræði við
Samvinnuháskólann á Bifröst og
fulltrúi sýslumnnns í Borgarnesi.
Í
f
»
I
I
*
I
p
I
I
I
I
p
I
I
h