Morgunblaðið - 10.04.1994, Síða 17

16 B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. APRIL 1994
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. APRÍL 1994
B 17
'~r
-h
[
f
i
r

■
WSSlgB:
i . i
/ ’ ..r~:
mmáá&m
MSmE

mmmm
:::■:. immv ;
i m mmrn
1
'Wh-ÞtMMW vX
m-:<$■■{>
f # SAr I tfr*X - m , _ 4- -
ftia....mrnstís
■
.
pí'^ííÍtÉÍ
ISggaBKI!
n'-| 'ii

Ifli
ÍÉ£&
Norðurá og Þverá. Þetta voru
fyrstu stangveiðimennírnir sem
gengu um á bökkum islenskra-
vatna, Sumir þessara Breta bund-
ust þvflíkum tryggðarböndum við
ár sínar að það náði út yfir gröf
og dauða. Enn þann dag í dag sjá
menn svipi sumra þeirra á fornum
stóðum. Aspinall að kasta f
Myrkhyl í Norðurá og Wenner höf-
uðsmaður við veiðihúsið hjá
Straumunum.
Sem fyrr segir byrjaði laxaniður-
suða i Ferjukoti seint á síðustu öld
og voru þar á ferð Englendingar
sem reyndu þetta víðar, t.d. f
Borgarnesi og á Hvítárvöllum. Þeir
börðust í bökkum, en betur gekk
þó Skotanum Ritchie sem sauð
niður lax við Grímsárós. Á fyrsta
tug þessarar aldar fetaði Sigurður
bóndi Fjeldsted sig af stað með
vinnslu og sölu á laxi til útlanda. i
bókinni Vötnin ströng" eftir Björn
J. Blöndal stendur þetta: fyrsta
tug þessarar aldar gerði Sigurður
bóndi Fjeldsted í Ferjukoti margar
tilraunir til að senda saltaðan og
reyktan lax á erlendan markað.
Ekki tókst það vel. Skipaferðir
voru strjálar. Reykti laxinn
linaðist upp og tapaði útliti.
Fékkst þvi aðeins lágt verð. Þá
komst Sigurður Fjeldsted í sam-
band við félag í London sem seldi
súrsaðan lax í eikarkútum. Fékk
hann nákvæmar leiðbeiningar um
alla meðferð á laxinum.. Byggði
skúr með stóru eldstæði og notaði
eirpott mikinn, sem lék á ramb-
alda, svo að sveifla mátti pott-
inum af eldstæðinu og á þótt full-
ur væri, en ekki mátti sjóða laxinn
nema í eirpotti. Þegar laxinn var
soðinn, var hann færður upp á
rimlaborð og látinn kólna. Sfðan
var honum raðað vandlega í
eikarkúta, sem tóku 20 pund. Þá
var botninn sleginn í og fyllt á
með edíki. Var það sérstök tegund
sem notuð var.
Sumarið 1906 var allmikið af laxi
verkað á þennan hátt og sent til
Englands. En þessi tilraun mis-
tókst. IVIest af laxinum var komið í
graut, er til London kom. En það
sem óskemmt var seldist vel. Og
þar sem mikið tap varð á þessu,
reyndi Sigurður þetta ekki framar.
Þá fer Sigurður Fjeldsted að
senda ísaðan lax til Englands.
Aðallega með togurum. Gekk það
misjafnlega. En er skip komu, sem
höfðu kælivélar, gekk þetta miklu
betur. Árið 1923 sendi Kaupfélag
Borgfirðinga lítið eitt af ísuðum
laxi til Englands. Mun það hafa
verið í fyrsta sinn er það gerði
svo. Síðan hefur það flutt út lax
flest árin. Og stundum töluvert
magn. Ýmsir aðrir hafa og fengist
við útflutning á laxi héðan úr
Borgarfirði. Og enn sendir Kristján
Fjeidsted, sonur Sigurðar, lax til
Englands á hverju sumri."
Svo mörg voru þau orð og
Kristján Fjeidsted, sem nefndur
var, sendir eigi lax meir til
Texti Guðmundur Gu&jónsson
Ljósmyndir Árni Sæberg
Englands, því hann andaðist fyrir lifir þetta einungis i minningunni,"
fáum árum. Hann var einmitt faðir segir Þorkell enn fremur.
Þorkels, sem nú býr í Ferjukoti og Þorkell er veiðimaður eins og
rekur þar búskap, Sigurðar, sem er aðrir í ættinni. Þó að laxveiðin sé
landsfrægur laxveiðimaður, og liðín tíð hefur hann lagt sig i lima
Guðrúnar, sem er að sama skapi við að aðstoða stangaveiðimenn
þekkt hestakona. sem feta sig áfram á gömlu neta-
+í—veiðislóðunum. Reyna að finna ný
Breytt.r timar... mjð Það hefur *kki tekist set£
En það er ekki einungis vegna and- skyldi. Menn héldu að það væri
láts Kristjáns Fjeldsteds að lax er nóg að hér syndi þúsundir laxa í
nú ekki sendur til Englands. Kom- gegn. En laxinn tekur ekki i göngu,
andi sumar verður það fjórða í heldur þar sem hann dokar við. Við
röðinni að engin eru netin í Hvítá í höfum vissulega fundið slika staði,
Borgarfirði og hefði það einhverju en þetta svæði hentar í heild séð
sinni þótt saga til næsta bæjar. betur til netaveiða. Svo hef ég
Hefðin er rofin og því hafa valdið gaman af þvi að fylgjast með
breyttir tímar. Stóraukin hafbeit á framvindu mála. Við vorum ekkert
laxi hefur aukið svo framboðið að áfjáð i að leggja netaveið-ina af,
laxveiðibændur fá ekki lengur það en það eru svo margir bændur í
verð að það svari kostnaði að héraðinu sem veiða ekki, en fengu
standa í veiðum. Það er ekki lítið á sinn skerf af greiðslunni, að við
stórbýlið lagt. Það er fært úr al- gátum ekki staðið ein gegn vilja
faraleið og þar með leggst af meirihlutans. En það var ekki lítið
rekstur versfunar og bensínsölu. talað um skaðsemi netanna, þau
„Aðalatvinnuvegurinn er siðan af- hefðu þurrkað upp stærri laxinn
lagður. Nú stundum við hér bara og spillt meira og minna göngum í
venjulegan búskap," segir Þorkell bergvatnsárnar. Ég get ekki séð að
Fjeldsted, en hann viðurkennir að slíkur bati hafi orðið á veiðinni í
því fylgi viss söknuður að horfa bergvatninu að meinið verði rakið
um öxl. Hann leiðir blaðamann og alfarið til netaveiðanna. Ég skil
Ijósmyndara Morgunblaðsins um heldur ekki hvernig netin áttu að
gamlar skemmur og skúra á bakka skaða svo mjög, það var varla að
Hvítár og sýnir gömul net og ný, þau væru í ánum hálfa vikunna og
forna vog, eikarkúta og eirpottinn jafnvel enn minna ef vatnsskilyrði
eina og sanna sem laxinn var voru óhagsstæð," segir Þorkell.
soðinn í forðum daga. „Sú var Já, hann sér eftir netaveiðinni og
tíðin að tíu menn voru hér i hörku- bætir sér það að einhverju leyti
vinnu vegna laxveiðinnar, en nú upp með síðsumarsútgerð á
sjóbleikju sem mikið virðist vera af
í Hvítá og neðarlega í Norðurá og
Grimsá. Eitthvað slæðist með af
sjóbirtingi. Telur Þorkeli að sá tími
komi að netin verða enn dregin
fram eins og í gamta daga? „Ég
veit það ekki. Það er erfitt að
segja. Allur búnaðurinn er til
reiðu, en markaðsaðstæðurnar eru
enn við það sama. Það er mikið
framboð og óhagstætt verð fyrir
okkur. Þá yrði erfitt að byrja aftur,
því erfiðara sem lengra frá Ifður,
því tækni og þekking glatast.”
Tímans tönn...
Hlutimir eru fljótir að breytast.
Unga kynslóðin í dag man ekki
eftir skiltinu Nýr lax!" sem jafnan
stóð á hlaðinu í Ferjukoti, þ.e.a.s.
ef einhver veiði var á annað borð.
Skiiti sem ótal grínsögur spunnust
um. Um skussana og timbruðu
veiðimennina sem voru á heimleið
með öngulinn í landhelgi, en
björguðu andlitinu með því að
stansa á heimleiðinni í Ferjukoti
og kaupa sér lax. Það er af einum
að segja að er heim kom spurði
frúin um aflabrögð og ieist satt að
segja lítið á ástand karlsins sem
var rauðeygður og ósofinn og illa
til reika. „Ég fékk einn boltafisk..."
stundi þó karlinn hróðugur, „fékk
hann í síðasta kastinu", bætti
hann við til að auka á dramatikina.
Sjáðu bara!"
Og frúin leit í pokann og sá þar
gaddfreðinn afturhluta af laxi!
AÐ KOMA í Ferjukot er eins og að
stíga rtokkra áratugi aftur í tfm-
ann og þar virðist timinn standa
kyrr. Þessi kennd gerir vart við sig
þó svo að þar búi ung fjölskyida
Þorkels Fjeldsted í nýlegum og
reisuiegum húsakynnum. En
þarna er meira. Gamli bærinn þar
sem öidruð móðir Þorkels býr. Hús
fullt af gömlum gripum sem
margir eru meistaralega handunn-
ir og eiga sér merka sögu. Gamla
bogabrúin yfir Hvítá sem svo
margir vegfarendur þekkja, en
umferð um hana lagðist að stór-
um hluta af er Borgarfjarðarbrúin
var tekin í notkun um árið. Þarna
var og fyrr á tímum verslun, ben-
sínstöð, símstöð og síðast en ekki
síst var þama miðstöð netaveiða í
Hvitá. Það er ekki lítil saga, þvi
snemma á öldinni og í lok þeirrar
síðustu var lax soðinn niður i
Ferjukoti og seldur til útlanda.
Þarna bjó og býr fjölskyfda sem
tók sér nafnið Fjeldsted og tók á
móti erlendum herforingjum og
aðalsmönnum sem höfðu í far-
teskinu furðulegar bambusstangir
og annan torkennilegan búnað. Á
þeim tímum botnuðu fslendingar
ekki í því að menn væru að veiða
lax sér til skemmtunar, en fjöl-
skyldan í Ferjukoti lóðsaði þessa
menn og hafði millígöngu um að
þeir leigðu ár á borð við Grímsá,
i
i
l
l
I
1
i